Morgunblaðið - 22.02.1985, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. FEBRÚAR 1985
þurfa ekki að vera hluti af sömu
heild. Það er ekkert sem ákvarðar
að rásir 1—4 (o.s.frv.) undir
tæknistjórn RUV þurfi að vera
undir sömu dagskrárstjórn. Þvert
á móti, æskilegt væri að sundra
því embættismanna- og flokka-
veldi sem nú fer eða fer ekki með
stjórn eftir því hvað og hve mikið
er í húfi. Þetta fyrirkomulag gerði
t.a m. mun auðveldara fyrir félög
og einstaklinga að koma upp „út-
varpi“ í þessari nýju mynd. Þau
þyrftu ekki að verja peningum í
sendibúnað og gætu átt samstarf
um rekstur annars búnaðar, sem
e.t.v. væri lika í eigu RUV. Þessar
hugmyndir eru reyndar hluti af
stærra máli sem Eiður bryddar
uppá, og aðrir hafa gert áður, um
„boðveitukerfi". Hér er átt við
„sameiginlegan boðbera", eða það
sem heitir á ensku „common carri-
er“. Því kerfi má lýsa stuttlega og
taka símkerfi sem dæmi. Tækni-
búnaður, þjónusta, rekstur og allt
annað sem varðar vöxt og viðhald
kerfisins sjálfs er í almennings-
eign. Hinsvegar getur enginn sagt
af eða á um það sem talað er í
símtækið: það er öllum opið fyrir
lágmarksgjald. Sama grundvallar-
atriði gilti þá um útvarp. Boð-
veita, samanber rafmagns- eða
hitaveita, liggur í hvert hús, menn
skrúfa frá eða fyrir að vilja og
þörf, en stóri munurinn er sá að í
stað þess að efni berist allt frá
einni orkustöð kemur það frá ótal
aðiljum — gæti þess vegna komið
úr hugarfylgsni hvers einasta ís-
lendings! Smám saman verður
hægt að koma á fullkomnu boð-
veitukerfi sem fullnýtir gífurlega
flutningsgetu nýjustu tækni, allt
upp í hundruð rása í einu, bæði
mynd og hljóð. Ríkið hefði hins-
vegar ekkert yfir efni að segja.
Eins og fram kemur í grein Eiðs
Guðnasonar er með þessum hætti
hægt að tryggja fjölbreytni, ekki
bara fjöldaframboð af því sama.
Hugmyndir um boðveitu ættu
að liggja til grundvallar í þeirri
nýskipan útvarpsmála sem nú er
fyrirhuguð. Hún hefur þann kost
að hægt er að byrja strax með
þeim búnaði sem Ríkisútvarpið á,
og smámsaman fær út kvíarnar
með hliðsjón af fenginni reynslu
og tækniþróun sem verður. Jafn-
framt getur RUV tekið mið af
breyttum aðstæðum, verið sú
kjölfesta sem smáþjóð þarf vissu-
lega á að halda, án þess að
þyngslaleg mara einokunarsam-
tryggingarinnar verði áfram
baggi á frjórri umræðu. Þessi leið,
svo gæfuleg sem hún virðist, er
mun erfiðari en sú að afsala sér
ábyrgð og láta markaðsöflin sjá
um afganginn. Vel er hugsanlegt
að markaðurinn beri nokkrar
smáútvarpsstöðvar í höfuðborg-
inni og einhvers konar útvarp í
mýflugumynd hér og þar í þétt-
býliskjörnum. Og vissulega skap-
aðist í kringum slíka starfsemi
eftirvænting og tilbreyting sem
óhætt er að segja að yrði vel þegin.
En eins og höfundur margívitnaðs
Reykjavíkurbréfs bendir á er brýn
þörf á að hugsa stórt þegar stór
vandi steðjar að (annað er a.m.k.
ekki hægt að lesa úr bréfinu).
Hin leiðin sem í grófum drátt-
um hefur verið studd hér, er að því
leytinu ólíklegri til að verða valin
því hún skapar svo megna óvissu.
Hún er geysiróttæk og ef vel tæk-
ist til skipaði hún íslandi í for-
ystusveit í fjölmiðlamálum. í
fyrsta lagi ylli afnám miðstýr-
ingar hjá Ríkisútvarpinu mikilli
óvissu hjá stofnuninni og beinlínis
knýði hana til endurmats á stöðu
sinni. í öðru lagi yrðu „varðhund-
ar valdsins" í útvarpsráði rúnir
valdinu og gætu ekki með nokkru
góðu móti haft stjórn á því hvaða
málefni væru tekin fyrir í erind-
um, umræðuþáttum og þvílíkum
dagskrárliðum, né undir stjórn
hverra, og því síður hverjir veld-
ust til dagskrárgerðar af öðru
tagi. Utan stofnunarinnar sköpuð-
ust ótal tækifæri fyrir félaga-
samtök, einstaklinga og hópa að
koma beint inn í þjóðmála- og
menningarumræðuna, en með
þeim hætti sem hver veldi sér
sjálfur. Ástand skapaðist þar sem
ótal heilar yrðu lagðir í bleyti til
að finna bestu lausnina. Meðal
þeirra sem yrðu að sætta sig við
óvissuástand eru atvinnumenn í
listum og menningu — þeir sem
ríkinu er ætlað að ráða til starfa
mest af „skyldurækni" að því er
manni skilst. Alls óvíst er að
vinna keypt af þeim í þeim mæli
og á því verði sem þeir geta sætt
sig við. Jafnframt verða fagurker-
ar af ýmsu tagi að búa sig undir
verstu hremmingar, jafnvel svo
hrikalegar að þágufallssýki verði
hreinasta blessun í samanburði.
Þá má búast við margháttuðum
mistökum og æsingamálum, rifr-
ildi og uppákomum sem valda
munu mörgum manninum raun —
öðrum gleði. Öll þessi óvissa yrði
samt hvati endurreisnar: eins og á
sem ryður sig í vorleysingum er
móbrún og úfin áður en hún syng-
ur sumarseiðinn og silungurinn
gengur.
Raunar þarf ekki að skapast
slíkt ástand sem ofan greinir sé
tilhugsunin einhverjum ofraun.
Eiður bendir á góðan kost í sinni
grein, og tekur þar undir með
Þorbirni Broddasyni og fleirum,
sem hvatt hafa til þess að farið
verði hægt í sakirnar svo menn
standi ekki berskjaldaðir frammi
fyrir orðnum óumbreytanlegum
hlut, svo sem auglýsingaútvarpi af
þeirri gerð sem ber því versta í
bandarískri dægurrnenningu ófag-
urt vitni. Bent hefur verið á að í
Danmörku og Noregi hafi menn
sett sér tilraunatímabil, með
ákveðnum tímasetningum fyrir
endurskoðun að fenginni reynslu.
Eiður bendir á að í Noregi hafi
verið opnað fyrir tilraunastarf-
semi með útvarp án þess að aðiljar
í öðrum fjölmiðlarekstri hafi
fengið til þess leyfi. Með því að
nota tækjabúnað RUV getum við
byrjað slíkt tilraunatímabil svo að
segja strax, og unnið skipulega að
síðari áfanga, eftir tvö til þrjú ár,
þar sem enn yrðu færðar út kví-
arnar, hugsanlega með vísi að öfl-
ugu boðveitukerfi fyrir landið allt,
og alla landsmenn.
Ekki er hægt að láta staðar
numið án þess að drepið sé á fjár-
hagshliðina. Ekkert fæst ókeypis í
þessum heimi, allra síst auglýs-
ingaútvarp, gagnstætt því sem
haldið hefur verið fram. Slíkt út-
varp er niðurgreitt með hækkuðu
vöruverði til almennings. Svo ein-
falt er það. Á útvarpsmarkaðnum
er það ekki dagskrárefni sem er
keypt og selt, heldur hlustendur
seldir auglýsendum. Þetta er stór-
kostleg svikamylla þar sem alla
jafna er best borgið hag þeirra
sem milliliðastarfsemina stunda
— auglýsingafyrirtækja, síðan
eigenda útvarpsstöðvanna, þá
auglýsenda, og síðast hlustenda.
Fróðlegt væri að sjá Hagvang
kanna hvernig auglýsinga- og
kynningarstarfsemi hefur sogað
til sín fé undanfarin ár, meðan
Ríkisútvarpið, og aðrar slíkar
stofnanir, lepja dauðann úr skel.
Þetta er sóunarkerfi sem almenn-
ingur borgar fyrir. Almenningur
borgar líka afnotagjöld og hvað
svo sem segja má um innheimtu-
kerfi þeirra renna þau þó tiltölu-
lega hindrunarlaust og að mestu
óskert til þess sem til er ætlast.
Boðveitukerfi af því tagi sem um
er rætt verður að greiðast að stór-
um hluta með afnotagjöldum, að
hluta með lágum aðgangsgjöldum
og að einhvérjum hluta með aug-
lýsingum, því miður verður vart
snúið af þeirri braut. Hluti af-
notagjalda rynni í einn sjóð, t.a.m.
til RUV, en hluti þeirra til dag-
skrárfélaga sem fólk veldi sjálft
og merkti við á greiðsluseðli. Þá er
fordæmi fyrir því, af hálfu
Reykjavíkurborgar, að bæjar- og
sveitarfélög leggi fram fé til fjöl-
miðlunar úr almannasjóðum, sem
er í rauninni sjálfsagt. Slík blanda
sýnist heillavænleg, þar sem
tryggt væri að auglýsingar skiptu
aldrei sköpum, hvorki um efni né
getu manna til að nýta sér miðil-
inn að eigin ósk.
Spurt í sakleysi
Kveikjan að þessari blaðagrein
var sem fyrr segir hljómmikil að-
vörun í Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins. Enn og aftur: það er rétt
sem þar kemur fram. íslendingar
standa frammi fyrir þeim vanda
að efla eigin menningu gagnvart
erlendum áhrifum. Það er einnig
rétt að þróun í fjölmiðlamálum
undanfarin ár, upphaf að því sem
stefnir í að verða enn meira, lofar
ekki góðu um að vel takist til. Nú
vill svo til að sterkur áróður er
rekinn fyrir því að koma á lagg-
irnar auglýsingaútvarpi á íslandi,
sniðnu að erlendri fyrirmynd.
Jafnframt munu menn hafa fyrir
augum og eyrum forsmekkinn að
slíku. Ríkisútvarpið tók sig nefni-
lega til og „stal glæpnum". Sá sem
þetta ritar hefur aldrei hlýtt á þá
dagskrá sem þar er á borð borin
og þykist því geta spurt í einlægni
og sakleysi eftirfarandi spurninga
um rás 2:
— Hefur sú tegund auglýsinga-
útvarps sem nú er rekið vakið von
um að sá miðill og fleiri slíkir
verði öflugt menningarlegt and-
svar við því ástandi sem höfundur
Reykjavíkurbréfs lýsir?
— Nánar má spyrja: hefur rás 2
opnað dægurmálaumræðu og
bryddað upp á nýjungum sem
áhugaverðar þykja?
— Sérstaklega er vert að spyrja
að því hvort miðillinn hafi verið
opnaður alenningi og listamönn-
um landsins og skipulega sóst eft-
_____________________________2Í_
ir því að þar megi fara fram frjó
efling lífs og lista i dagsins önn; i
stuttu máli: hefur rás 2 verið afl-
gjafi og innblástur í dægurmenn-
ingu landans?
Sé svarið játandi verður maður
að viðurkenna að e.t.v. sé auglýs-
ingaútvarp svar Islands við er-
lendum áhrifum, landlægri stöðn-
un og þverrandi móðurmálstil-
finningu. Sé svarið hins vegar
neikvætt verða aðrir að svara
fyrir það hvers vegna Ríkisút-
varpið standi fyrir slíkri starf-
semi. Brýnast verkefna í dag er að
frjóvga og efla dægurmenningu
sem hefur öfluga skírskotun til
þess lífs sem fólk lifir og er órjúf-
anlegur hluti af sérstöðu íslend-
inga og sjálfsvirðingu.
Að lokum þetta: Erlend áhrif
geta verið góð, þau geta verið
slæm, það fer eftir þeim sem við
tekur. Það er lygi að dægurmenn-
ingu Bandaríkjamanna sé stjórn-
að frá Hollywood, eins er það lygi
að á Bretlandsevjum sé einungis
iðkað popp og fótbolti, jafnstór er
það lygi að „ekkert sé að gerast"
annars staðar. En með því að ein-
beita okkur að einungis innflutn-
ingi þess sem auðseljanlegast er á
alþjóðlegum fjölmiðlamarkaði er
sú hætta fyrir hendi að við trúum
slíkum lygum, að við setjum okkur
í sjálfskipað menningarlegt svelti
með því einhæfa mataræði sem
markaðurinn einn býður á mat-
seðli gróðavonarinnar. Fari slíkt
saman við plastfæði heimafyrir
samkvæmt uppskrift sömu kokka-
bóka og menningariðnaðurinn
notar rennur upp sú stund að
„gervimennska fjölmiðlaheims-
ins“ verður heimurinn. Reykjavík-
urbréf Morgunblaðsins 29. des-
ember er tímabær og þörf áminn-
ing til þeirra sem nú ráða nýskip-
an útvarpsmála á tslandi. Þeirra
vandi er stór, og þarf sterk bein til
að rísa undir. Takist vel til þarf
engu að kvíða um það að á íslandi
búi innan tíðar einungis sérvitrir
dagróðrakarlar og ratsjárgæslu-
menn.
Steíán Jón Haístein hefur unnið
bjá Ríkisútvarpinu bædi sem
fréttamaður og dagskrárgerðar-
maður. Hann hefur BA-próf í fjöf
miðlafræðum frá Bretlandi og
stundar nú framhaldsnám í sömu
grein í Bandarikjunum. Hann er
einnig fréttaritari RUV restra.
HVERFAFUNDIR BORGARSTJORA1985
Hvað hefur
áunnist?
DAVÍÐ ODDSSON BORGARSTJÓRI FLYTUR RÆÐU
OG SVARAR FYRIRSPURNUM FUNDARGESTA.
5.FUNDUR
Breiðholtshverfin
Laugardagur 23. febrúar kl. 14.30 í
Menningarmiöstöðinni við Gerðuberg.
Fundarstjóri: Bjarni Guðbrandsson
pípulagningameistari.
Fundarritari: Rúnar G. Sigmarsson,
verkfræöingur.
Davíð Oddsson borgarstjóri flytur ræðu
og svarar fyrirspurnum fundargesta.
Reykvíkingar! Fjölmenniö á hverfafundi
borgarstjóra. Komið sjónarmiðum ykk-
ar á framfæri og kynnist umhverfi ykkar
betur.
Á fundinum veröa sýnd líkön,
litskyggnur og skipulagsupp-
drættir.
REYKVÍKINGAR!
FJÖLMENNIÐ Á HVERFAFUNDI BORGARSTJÓRA.
KOMIÐ SJÓNARMIÐUM YKKAR Á FRAMFÆRI OG KYNNIST
UMHVERFI YKKAR BETUR.