Morgunblaðið - 19.03.1985, Page 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. MARZ 1985
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. MARZ 1985
31
fttofgullWftfctfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 25 kr. eintakiö.
Ónæmir
lánveitendur?
Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, viður-
kenndi það á fundi Framsókn-
arfélags Reykjavíkur á sunnu-
daginn, að það hefðu verið
pólitísk mistök að skerða
kaupgjaldsvísitöluna í maí
1982 en láta lánskjaravísitöl-
una virka áfram. Sýnist for-
sætisráðherra hafa áttað sig á
þessu nú eftir að áhugamenn
um úrbætur í húsnæðismálum
hafa látið til sín taka. Fer vel
á því að forsætisráðherra sjái
að sér í þessu máli og lofi úr-
bótum.
Raunar hefði það átt að
liggja á borðinu miklu fyrr, að
þeim sem standa í íbúðakaup-
um var búinn mikill vandi með
lánskjaravísitölunni eins og
hún er saman sett. Forsætis-
ráðherra hefur nú viðurkennt,
að það voru mikil pólitísk mis-
tök að láta ekki sama verð-
stuðul gilda um lánin og giltu
um kaupgjaldið. Nú eru tæp
þrjú ár síðan þetta misræmi
var búið til. Hvers vegna hafa
þeir sem stunda lánveitingar
og eru í nánustum tengslum
við skuldarana ekki áttað sig á
þessum mistökum og gert
nauðsynlegar leiðréttingar eða
tillögur um þær?
í Morgunblaðsfrétt á laug-
ardaginn var frá því skýrt, að
stjórn Lífeyrissjóðs verslun-
armanna hafi ákveðið að gefa
lántakendum hjá sjóðnum
kost á lengingu lána um 5 ár
til að færa greiðslubyrði af
lánunum aftur í það horf sem
hefði verið, ef ekki hefði komið
til þess misgengis sem stafar
af hinum ólíku verðstuðlum
sem gilda um lánin annars
vegar og kaupið hins vegar.
Hér er rétt að málum staðið af
hálfu öflugs lánasjóðs. Ekki er
verið að bíða eftir fyrirmælum
frá einum eða neinum heldur
tekið af skarið lánþegum í vil.
Bankarnir hafa verið að
losna undan forræði ríkisins í
vaxtamálum. Ýmislegt bendir
til þess, að þeir sem andvígir
eru auknu vaxtafrelsi ætli að
nota þrýstinginn vegna skulda
húsbyggjenda til að þrengja
aftur að bönkunum í þessu
efni. Með hliðsjón af þeirri yf-
irlýsingu Steingríms Her-
mannssonar, að stefnan í
lánamálum hafi byggst á
röngum forsendum í tæp þrjú
ár, hlýtur sú spurning að
vakna, hvers vegna enginn í
lánakerfinu hafi fyrr séð
ástæðu til að vekja máls á
þessum mistökum og leiðrétta
þau. Eru lánveitendur hús-
byggjenda ónæmir fyrir því
sem er að gerast í kringum
þá? Er það ekki frekar hlut-
verk sérfræðinganna í banka-
og hagkerfinu að útiloka eða
leiðrétta mistök af þessu tagi
en stjórnmálamanna, svo að
ekki sé minnst á þolendur
sjálfa, skuldarana?
Æskilegt væri að fleiri lán-
veitendur færu að fordæmi
Lífeyrissjóðs verslunarmanna
og gerðu að eigin frumkvæði
ráðstafanir til að létta undir
með viðskiptavinum sínum.
Því miður verður að segja þá
sögu eins og hún er, að „þjón-
usta“ er ekki það orð sem lán-
veitendum á Islandi er efst í
huga þegar þeir hugsa til
viðskiptavina sinna. í því sam-
bandi nota menn frekar orðið
„fyrirgreiðsla" eða jafnvel
„greiði". Lánastofnanir hefðu
fyrir löngu átt að endurskoða
hug sinn í þessu efni. Stjórn-
endur þeirra mættu líka minn-
ast þess, að þeir þurfa ekki að
bíða eftir fyrirmælum stjórn-
málamanna um stórt og smátt
í rekstri þessara stofnana.
Framsókn-
armenn og
ríkisstjórnm
Fyrir fáeinum vikum varð
hljóðlát bylting í Fram-
sóknarfélagi Reykjavíkur. Al-
freð Þorsteinsson, sem á sín-
um tíma var framarlega fyrir
framsóknarmenn í Reykjavík
og sat meðal annars í borgar-
stjórn, náði kjöri sem formað-
ur með Kristni Finnbogasyni
og fleiri kunnum frammá-
mönnum. Frá því að þessi
stjórnarskipti urðu hefur dá-
lítið líf færst í framsóknarfé-
lagið í höfuðborginni.
Á fundi félagsins á sunnu-
daginn höfðu þeir Steingrímur
Hermannsson, forsætisráð-
herra, og Haraldur ólafsson,
eini þingmaður flokksins á
öllu höfuðborgarsvæðinu,
framsögu. Greinilegt er af
frásögnum af fundinum, að
ekki voru lagðar fram tillögur
um neinar kraftaverkalausnir
til að lyfta Framsóknarflokkn-
um upp úr öldudalnum. Hitt er
ljóst, að framsóknarmenn
hugsa ekki lengra en til
haustsins, þegar þeir velta
fyrir sér langlífi stjórnarinn-
ar. Að mati þeirra ræðst það
af því, hvort samningar takast
um hóflegar launahækkanir,
hvort stjórnin lifir yfirvofandi
kjarasamninga af eða ekki. Af
þessum yfirlýsingum er ljóst,
að menn eru ekki aðeins að
ræða um launamál á sam-
ráðsfundunum sem nú eru
hafnir heldur einnig líf ríkis-
stjórnarinnar. Stuðlar það að
skynsamlegu samkomulagi?
RÆTT VIÐ RÚSSNESKA KVIKMYNDAGERÐARMANNINN, ANDREITARKOVSKÍ
SOVETSTJORNIN REVNTR
AÐ KVIKSETJA MIG
„SOVÉSK stjórnvöld vilja ekki að myndir mínar séu sýndar. Þau hafa gert allt, sem í þeirra
valdi er, til að spilla fyrir mér í Sovétríkjunum og erlendis,“ sagði sovéski kvikmyndagerðar-
maðurinn Andrei Tarkovskí á fundi með blaðamönnum á laugardaginn. Tarkovskí kom
hingað á föstudag í tilefni þess að aliar myndir hans, sjö að tölu, eru sýndar á sérstakri
kvikmyndahátíð í Háskólabíói og Regnboganum. Hann hélt af landi brott í gær, en kona
hans, Larissa, er hér enn.
Tarkovskí er fæddur
í Rússlandi í apríl
1932. Faðir hans,
Arseni, var vel
þekkt Ijóðskáld.
Tarkovski stundaði
í fyrstu nám í tón-
list, en síðan myndlist og loks
jarðfræði og starfaði m.a. í Síb-
eríu. Hann lærði hrafl í austur-
lenskum tungumálum, „en ekkert
af þessu var fyrir mig,“ segir
hann. Það var svo árið 1954 að
hann hóf nám í kvikmyndagerð
við Kvikmyndastofnunina í
Moskvu og hafði þar með fundið
starf við sitt hæfi. Hann stundaði
nám við stofnunina í alls fjögur ár
undir handleiðslu hins fræga
kvikmyndaleikstjóra Mikhaels
Romm.
Sex myndir á
tuttugu árum
Lokaprófsmynd Tarkovskís var
fyrst sýnd árið 1960. Það stefndi í
skjótan frama því fyrstu mynd
hans í fullri lengd, Æsku ívans,
var mjög vel tekið og hlaut Gullna
Ijónið, fyrstu verðlaun á kvik-
myndahátíðinni í Feneyjum.
Næsta mynd Tarkovskís var um
helgimyndateiknarann Andrei
Rubljov, sem uppi var á 16. öld.
Hann lauk henni 1967, en hún var
ekki sýnd í Moskvu fyrr en 1971.
Þá hafði hún unnið til verðlauna í
Cannes. Síðan kom Solaris, sem
var í vísindaskáldskaparstíl, en
það er almennt talin vera hin tor-
skildasta af myndum hans. Hún
fékk einnig verðlaun í Cannes
1972. Árið 1975 gerði Tarkovskí
Spegilinn, sem þykir mjög óvana-
leg í kvikmyndatækni og frásagn-
armáta. Fjórum árum seinna
gerði hann Stalker, og var hún
sýnd hér á kvikmyndahátíð. Síð-
asta mynd hans er svo Nostalgia,
sem hann lauk við á Ítalíu og sýnd
í Cannes 1983.
Gert erfltt fyrir
Sex kvikmyndir á tuttugu árum
er minna en Tarkovskí hefði kosið.
„Mér var gert erfitt fyrir," segir
hann. Myndir hans féllu ekki í
góðan jarðveg hjá fulltrúum
kommúnistaflokksins og ráða-
mönnum hinnar opinberu kvik-
myndastofnunar. Þær þóttu á all-
an hátt aðfinnsluverðar, hug-
myndalega og kvikmyndalega.
Reynt var að fá Tarkovskí til að
breyta myndum sínum, fella úr
þeim atriði, og þegar það tókst
ekki, voru þær einfaldlega ekki
sýndar eða dreifing þeirra, innan-
lands og erlendis, takmörkuð.
Heilu árin liðu án þess að Tarko-
vskí fengi nokkurt verkefni. Þetta
voru erfiðir tímar fyrir mann, sem
þurfti að sjá fyrir konu og þremur
börnum, og hefur að auki mikinn
metnað til kvikmyndagerðar.
Tarkovskí fór frá Sovétríkjun-
um ásamt konu sinni árið 1982 til
að vinna að gerð Nostalgiu á ít-
alíu. Fjórtán ára sonur þeirra
hjóna fékk ekki að slást í för með
þeim og varð eftir hjá móður-
ömmu sinni. Sömu sögu er að
segja af tveimur uppkomnum
börnum Tarkovskí-hjónanna, sem
stunda háskólanám í Moskvu.
Þegar Nostalgia var frumsýnd í
Cannes sendu sovésk yfirvöld sér-
stakan erindreka þangað, en í stað
þess að aðstoða Tarkovskí eins og
látið var í veðri vaka að hann
hefði fyrirmæli um, gerði hann
allt sem hann gat til að eyðileggja
fyrir honum. Að hátíðinni lokinni
boðaði Tarkovskí til blaðamanna-
fundar í Mílanó og greindi frá því
að hann ætlaði ekki að snúa aftur
til Sovétríkjanna. Hann gæti það
einfaldlega ekki. Eftir það hafa
Sovétmenn hert á baráttunni gegn
honum og reynt hvað þeir geta til
að bregða fæti fyrir hann.
Yfirlýsing sendiráösins
út í hött
„Sovésk yfirvöld hafa fullan hug
á að kviksetja mig, en ég kæri mig
ekki um það,“ sagði Tarkovskí á
blaðamannafundinum á laugar-
dag. Hann var spurður hvernig sér
liði sem einstaklingi á Vesturlönd-
um. „Það liggur í hlutarins eðli,“
sagði hann, „að manni, sem er
neyddur til að snúa ekki heim, get-
ur ekki liðið vel.“ En hann bætti
við: „Það þýðir samt ekki að ef
einhver háttsettur maður í Sovét-
ríkjunum segði, að ég gæti komið
núna, að ég færi.“
Talið barst að tilraun sovéska
sendiráðsins í Reykjavík til að
koma í veg fyrir sýningu á mynd-
um Tarkovskís hér og yfirlýsingu
sovéska viðskiptafulltrúans í
dagblöðunum í vikunni sem leið.
Er það rétt, var spurt, að sendi-
ráðið sé aðeins að hafa áhyggjur
af greiðslum vegna höfundarrétt-
ar á kvikmyndunum og pólitík
komi þar hvergi nærri? „Nei, þessi
ummæli eru út í hött,“ sagði Tar-
kovskí. „Þeir vilja ekki að myndir
mínar séu sýndar og barátta mín
fái opinbera umfjöllun." Hann
benti á, að um allan heim giltu
alveg sérstakar reglur um kvik-
myndahátíðir. Gerður væri grein-
armunur á kvikmyndasýningum á
menningarhátíðum, sem stæðu í
nokkra daga, og svo venjulegri
kvikmyndasölu. Islendingar væru
því í fullum rétti til að sýna mynd-
ir hans hér með þeim hætti sem
gert hefur verið.
Fulltrúar Tarkovskí-nefndar-
innar á íslandi, sem stendur að
kvikmyndahátíðinni, greindu frá
því í framhaldi af þessum orðum
Tarkovskís, að viðskiptafulltrúi
sovéska sendiráðsins í Reykjavík
hefði sýnt ótrúlegan yfirgang í
vikunni sem leið, er hann birtist
öllum að óvörum í Regnboganum
og heimtaði að fá í sína vörslu ein-
takið af myndinni Stalker. Þeirri
kröfu var að sjálfsögðu synjað og
fór sendifulltrúinn að svo búnu á
brott.
Kvikmyndagerð
í kreppu
Blaðamaður Morgunblaðsins
spurði Tarkovskí um álit hans á
vestrænni kvikmyndagerð um
þessar mundir. „Það er mjög erfitt
ástand,“ sagði hann. Astæðuna
kvað hann vera þá, að hugmyndir
um skjóttekinn gróða réðu ferð-
inni, hagnaðarvonin væri sett ofar
listrænum kröfum. „Það er sjald-
gæft að það finnist leikstjórar,
sem standa fyrir persónulegri af-
stöðu. I hópi hinna ungu kvik-
myndaleikstjóra er engan að sjá,
sem virðist geta fetað í fótspor
manna eins og Bergmans, Kuros-
awa, Bunuels eða Fellinis," sagði
hann. „En kvikmyndagerð ágóða-
hyggjunnar er líka í kreppu,“
bætti hann við. „Áhorfendur eru
orðnir dasaðir, leiðir. Nú þurfa
menn líka að vera nafn til að fá
tækifæri til að gera myndir. Þetta
er vítahringur. Til að geta sér orð-
stír þurfa menn nefnilega líka
peninga."
Átti Tarkovskí einhver heilræði
handa ungum íslenskum kvik-
myndagerðarmönnum? Hann
kvaðst eiga afar erfitt með að gefa
tslendingum ráð því hann þekkti
ekki nógu vel til hér og hefði ekki
séð neina íslenska kvikmynd. „En
þið verðið alltaf í peningavand-
ræðum,“ sagði hann, og lagði á það
ríka áherslu að íslendingar
reyndu ekki að apa eftir erlendri
kvikmyndagerð. Hann hafði heyrt
að verið væri að frumsýna nýja
íslenska kvikmynd, sem gerð væri
utan um eina popphljómsveit.
„Fyrir alla muni, reynið ekki að
gera slíkt áfram. Það er alveg út í
hött. Heimurinn er fullur af slík-
um myndurn."
íslendingar
byggi á hugvitinu
Tarkovskí taldi að íslenskir
kvikmyndagerðarmenn ættu
fremur að reyna að marka sér sér-
staka leið, leggja upp úr hugviti.
Honum fannst t.d. skynsamlegt að
þeir reyndu að gera myndir, sem
bæru skýr höfundareinkenni.
„Slíkum myndum má síðan koma
til sýningar á erlendum kvik-
myndahátíðum og reyna að afla
samstarfsmanna um stærri verk í
kringum þær.“ Sjálfsagt væri að
íslenskar myndir hefðu þjóðleg
sérkenni, en þær gætu ekki vænst
þess að ná langt nema þær hefðu
jafnframt alþjóðlega skirskotun.
Tarkovskí og Larissa, kona
hans, hafa gert árangurslausar
tilraunir til að fá 14 ára gamlan
son þeirra og móður Larissu frá
Sovétríkjunum. Óskum þar að lút-
andi hefur ekki einu sinni verið
svarað. Yfirvöld í Moskvu hafa
neitað að taka á móti beiðnum um
það á þeim forsendum, að Tar-
kovskí-hjónin geti ekki boðið nein-
um til að hitta sig erlendis. Þar
eigi þau ekki heimili, heldur í Sov-
étríkjunum og þau eigi að snúa
heim. „Ég á von á því, að ég fái
ítalskan ríkisborgararétt innan
skamms,“ sagði Tarkovskí, og
kvaðst binda vonir við að í fram-
haldi af því kynni hann að eiga
auðveldar með að fá beiðnum sín-
um svarað. GM.
Áhugamenn um úrbæt-
ur í húsnæðismálum:
„Vandinn að-
eins leystur
með víðtækri
samstöðu“
Morgunblaðinu hefur
borizt fréttatilkynning frá
áhugamönnum um úrbæt-
ur í húsnæðismálum í fjór-
um liðum, þar sem þeir
vilja vekja athygli á eftir-
farandi:
„1) Fulltrúar hreyfingar-
innar hafa þegar hafið við-
ræður við fulltrúa þingflokk-
anna þar sem gerð hefur ver-
ið grein fyrir þeim vanda
sem húsnæðiskaupendur og
-byggjendur standa frammi
fyrir jafnframt því sem lagð-
ar hafa verið fram hug-
myndir um leiðir til úrbóta.
Fulltrúum þingflokkanna og
fjölmiðlum hafa verið af-
hentir ítarlegir útreikningar
þar sem sýnt er fram á um-
fang vandans.
2) Forsætisráðherra hefur
lýst vilja til að taka upp við-
ræður við fulltrúa Áhuga-
manna um úrbætur í hús- -
næðismálum. Við fögnum yf-
irlýsingum hans á fundi
framsóknarmanna í Reykja-
vík sl. sunnudag, þar sem
fram kom skilningur á þörf-
inni fyrir að leiðrétta
greiðslur af húsnæðislánum
aftur í tímann, og létta á
greiðslubyrði af þeim til
frambúðar.
3) Nauðsynlegt er að
hraðað verði sem kostur er
lausn á þeim vanda sem hér
um ræðir, og er lögð áhersla
á að á meðan sé ekki beitt
hörkulegum innheimtuað-
gerðum gegn fólki í greiðslu-
vanda vegna íbúðakaupa.
4) Greinilegt er að al-
mennur skilningur ríkir á
því ástandi sem hér hefur
skapast. Við fögnum því hve
margir hafa nú lýst sig
reiðubúna að leggja þessu
máli lið enda verður vandinn
einungis leystur með víð-
tækri samstöðu."
„Kann ekki að gera kvik-
myndir um samyrkjubú“
— sagði Tarkovskí í Háskólabíói
„ÉG ÁITA mig enn ekki almennilega á þvf hvar ég er staddur. ísland kom
mér strax á óvart, þó aó ég hafí lesið talsvert um það,“ sagði rússneski
kvikmyndagerðarmaöurinn Andrei Tarkovskí í upphafi ávarps síns í Háskóla-
bíói sl. föstudagskvöld. Þá var mynd hans, Nostalgia (Heimþrá), frumsýnd hér
á landi, en myndina gerði Tarkovskf árið 1983 og segir að hún sé það verk sitt,
sem sér þyki einna venst um.
„í Nostalgiu er enginn söguþráð-
ur beint. Myndin er eiginlega
sjúkdómssaga um heimþrána,"
sagði Tarkovskf. „Mér þykir sér-
staklega vænt um hana, því að hún
er eina myndin, sem ég hef gert,
sem sýnir mitt innra ástand. Ég
hafði ekki áður gert mér grein fyrir
því, að hve miklu leyti kvikmynd
gæti sogað til sín höfundinn og orð-
ið að sálarástandi hans. Ef ég væri
spurður af hverju mér þætti vænna
um Nostalgiu en önnur verk myndi
ég svara því til, að hún líktist ekki
kvikmynd. Sú mynd mfn, er mest
líkist kvikmynd, er Solaris, en hún
er það verk mitt, er ég hef minnst-
ar mætur á. I þeim efnum fer
smekkur minn og smekkur sov-
éskra kvikmyndayfirvalda alveg f
þveröfuga átt.
Er ég hafði lokið við gerð Solaris
fór kvikmyndaeftirlitið fram á, að
ég gerði á henni 32 breytingar.
Ekki mátti sýna fólk striplandi á
nærbuxunum einum saman og al-
gjört bann var við öllum rúmsen-
um. Einnig átti ég að koma þvf til
skila til áhorfenda, að atburðarrás-
in ætti sér stað í hinni kommún-
ísku framtíð. Ef ég hefði fram-
kvæmt allar þessar breytingar,
hefðu um 15 mínútur orðið eftir af
myndinni,“ sagði Tarkovskí f
ávarpi sínu.
Tarkovskí kvaðst hafa gert
árangurslausar tilraunir til að fá
son sinn og tengdamóður frá Sov-
étrikjunum. „Ég skrifaði fyrst bréf
til ráðherra í Moskvu til að biðja
um leyfið fyrir þau. Mér var ekki
svarað. Þá skrifaði ég Andropov, en
fékk ekki heldur svar frá honum.
Ég skrifaði honum aftur, en fékk
aldrei svar. Sfðan dó hann. Þá
skrifaði ég bréf til Chernenkos. Ég
fékk ekkert svar frá honum heldur.
Þá velti ég því fyrir mér hvort ég
þyrfti að bíða dauða hans lika.
Þegar hér var komið sögu boðaði
ég til blaðamannafundar f Milanó
og lýsti því yfir, að ég gæti ekki
snúið til baka, enda kann ég ekki að
taka myndir af samyrkjubúum.
Mynd mín, Nostalgia, hefur því
ekki verið sýnd sovéskum áhorf-
endum og er það hið versta, sem
hent hefur mig sem kvikmynda-
leikstjóra. Ég er búinn að missa
áhorfandann minn. Engu að síður
er ég fullur vonar og hef nóga
krafta til að halda áfram að vinna.
Mig langar til að halda áfram
störfum hér fyrir vestan. Margir
búast við að ég breytist og fari að
gera eitthvað, sem á vel við hérna
fyrir vestan, en ég hef hugsað mér
að halda áfram að gera myndir í
þeim anda, sem ég er vanur að
gera, á meðan ég á kost á þvf. Mig
langar til að halda áfram að gera
eitthvað fyrir rússneska menningu
og rússneskt fólk.“