Morgunblaðið - 09.05.1985, Page 20

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 1985
Getum við skilað lífríki
hafsins aftur hluta þess
er við frá því tökum?
— eftir Karvel
Ögmundsson
Fyrir fimmtíu og fimm árum las
ég ritgerð eftir hinn þjóðkunna
fiskifræðing okkar Bjarna Sæ-
mundsson. Þar lætur hann þess
getið að um hrygningartíma
þorskstofnanna væri oft nær
kyrrstæður sjór á þilfari togar-
anna er orsakaðist vegna tregs
frárennslis af þilfari þegar slor
bærist að grindum frárennslisopa
(þ.e. linsparta) og dregur úr frá-
rennsli þeirra.
í þessum sjó safnast saman
mergð af hrognum frá kvenfiski,
albúin til frjógvunar og mikil
mergð svilja frá karlfiski. Við slík
skilyrði sé líklegt að mikil frjóvg-
un eigi sér stað á þilfari skipanna
og megi likja því við litla klakstöð
í hverju skipi. Síðan er allt sem á
þilfari er látið falla í skaut hafs-
ins.
Ég efast ekki um að þessi til-
gáta hafi verið rétt hjá þessum
gagnmerka fiskifræðingi. Með
hliðsjón af þessu áliti hans mætti
ætla að nokkurt jafnvægi hafi
myndast á milli þess sem tekið
væri úr skauti hafsins og þess
nýja lífs er myndaðist við frjóvg-
un á þilfari skipanna.
Ég hef oft hugsað um hvort við
gætum ekki greitt hafinu hluta
þess er við tökum frá því, okkur til
lífsbjargar.
Hugmynd mín er
eftirfarandi:
Á öllum bátum sem stunda veið-
ar með þorskanetum séu hafðir
tankar byggðir úr harðplasti er
rúmi 200 lítra. Þeir séu með
sjálfvirkum lokum er opnist þegar
tankurinn er orðinn fullur og lok-
ist svo sjálfkrafa. Tankurinn sé
staðsettur undir úrgreiðsluborði
sem næst dráttarrúllu. Frá tank-
„Ég hef oft hugsað um
hvort við gætum ekki
greitt hafinu hluta þess
er við tökum frá því
okkur til lífsbjargar.“
inum liggi renna undir úrgreiðslu-
borði að lunningu og hér um bil
þrjá til fjóra metra í átt að drátt-
arspili eða út fyrir það. Mörg smá-
göt, u.þ.b. 3/4 sm að stærð, séu
boruð á úrgreiðsluborðin svo
hrogn og svil ásamt sjó geti runn-
— eftir Filippíu
Kristjánsdóttur
Það gladdi mig stóriega þegar
ég var að fletta Morgunblaðinu
fyrsta maí að sjá og iesa þar grein
með mynd af listaverki til minn-
ingar og heiðurs löngu látinnar
prestsfrúar frá Saurbæ á Hval-
fjarðarströnd, Guðríðar Símon-
ardóttur, eiginkonu trúarhetjunn-
ar og skáldjöfurins Hallgríms Pét-
urssonar, í tilefni þess að nú eru
nær 350 ár liðin síðan hún kom
aftur heim til íslands eftir níu ára
dvöl í Alsír á Afríkuströnd, en
þangað var hún færð til þrælkun-
ar ásamt mörgum öðrum íslend-
ingum eins og kunnugt er af sögn-
um um hið illræmda og óguðlega
Tyrkjarán. Getum við sett okkur í
spor þessa fólks? Nei. Svo hræði-
lega skelfilegt hefur þetta ástand
verið. Það þarf ekki að fara mörg-
um orðum um það, af því að þau
ná skammt. Bókin Tyrkjaránið
eftir Jón Helgason segir okkur
nóg. Guðríður var ein af þeim
ið ofan í rennuna og runnið eftir
henni í tankinn. Rennan sé 5 sm
djúp og 30 sm breið. Myndu þá
hrognsvil og sjór er pressast úr
fiskinum við þrýsting þann er
myndast þá hann er inndreginn og
úr netum greiddur renna í gegnum
hin mörgu smáu göt á úrgreiðslu-
brettinu í plastrennuna að um-
ræddum plasttank og dveljast þar
uns tankurinn er orðinn fullur.
Það tímabil myndi nægja til þess
að mergð hrogna frjóvgaðist. Sá
tími sem tankurinn væri að fyllast
yrði breytilegur eftir veðurfari og
ágjöf. Einnig er nauðsynlegt að
fiskurinn væri blóðgaður í ker
með sjó í. Við það vinnst tvennt:
1. Blóðið fjarlægist betur úr fisk-
óhamingjusömu, rifin frá ástvin-
um, heimili og ættlandi og flutt til
annars lands með framandi venj-
um og siðum, og þótt hún hafi ef
til vill notið einhverra fríðinda
vegna glæsimennsku og kyntöfra
hefur hjarta hennar verið kvalið
af heimþrá, sorg og söknuði.
Ánauðugt fólk er aldrei spurt um
vilja þess eða líðan. Því er misboð-
ið bæði á líkama og sái.
Mér hefur alltaf fundist eitt-
hvað nístandi kalt við nafnið
„Tyrkja-Gudda“ og ósamboðið
uppnefni af hennar eigin samlönd-
um. Margt kynlegt og óverðugt
hefur verið um hana sagt, án raka
eða sannana. í mínum huga hefur
hún verið hetja, mikilmenni. Get-
ur nokkur ásakað hana fyrir ást
hennar á unga kennaranum, landa
hennar. Loksins þegar hún varð
frjáls. Var þetta ekki bara eðlileg
afleiðing samverustunda þeirra.
Samruni tveggja sálna? Það er
næsta undarlegt hvað þessi kona
hefur alltaf haft mikil ítök í huga
mínum, frá því að ég fór að íhuga
inum þar sem þungi hans við
þilfar stöðvar ekki blóðrennsl-
ið.
2. Að hrogn og svil sameinast í
þvottakerinu.
Með hliðsjón af orðum Bjarna
Sæmundssonar hef ég það mikla
trú á að þessi hugmynd beri
árangur og myndi jafnvægi á móti
heima
líf hennar og átakamikla storm-
sveipa æfi hennar. Sennilega staf-
ar það af því að mér finnst að hún
hafi verið ranglega dæmd, þar
sem um mál hennar hefur verið
fjallað og séra Hallgrími hefur
fremur verið vorkennt af sambúð-
inni við hana. Hinn illræmdi
sjúkdómur hans hefur verið þeim
báðum kvöl, við þau skilyrði til
hjúkrunar sem þá tiðkuðust, þau
voru nánast engin. Hún hefur ver-
ið talin mislynd og skapstór.
Koma ekki afleiðingar margskon-
ar þrenginga fram í skapgerð
okkar? Hver líti í sinn eigin barm.
Hvað trú hennar viðvíkur er ekki
okkar að dæma. Við verðum öll að
standa frammi fyrir hásæti hins
réttláta dómara.
Ég hefi nýlega flutt frumsamið
kvæði um Guðríði Símonardóttur í
Ríkisútvarpið. Þar leitast ég við
að rétta hlut hennar eftir því sem
andinn gaf mér að mæla.
Listakonan Ragnhildur Stef-
ánsdóttir á mikið þakklæti skilið
og aðrir þeir er hlut eiga að máli
Hún er aftur
því sem við tökum úr djúpi hafs-
ins, að ég ákvað að greiða að fullu
úr eigin vasa, án endurgreiðslu,
stofnkostnað á umræddum tækj-
um í tvo báta til prufu, að fengnu
samþykki skipstjóra og útgerð-
armanna þeirra á netavertíð 1984
yfir hrygningartímabilið.
Ég ræddi við tvo útgerðarmenn,
fyrrverandi mikla aflamenn sem
skipstjórar, þá Gunnlaug Karls-
son útgerðarmann, eiganda ms.
Vonarinar, Keflavík, og Óskar
Ingibergsson, eiganda mb. Alberts
Ólafssonar Keflavík. Þessir
reyndu skipstjórar og útgerðar-
menn höfðu mikla trú á hugmynd-
inni og samþykktu strax að tækin
væru sett í báta þeirra og formenn
þeirra, Þórður Jhannesson skip-
stjóri á ms. Voninni og Karl
Óskarsson skipstjóri á mb. Albert
Ólafssyni, tóku í sama streng.
Fyrsta tækið var smíðað hjá Ág-
ústi Guðjónssyni blikksmið og sett
í ms. Vonina þrem vikum fyrir
páska, í ms. Albert Ólafsson voru
tækin látin um páska 1984. Þeir
formenn aðrir sem ég hef rætt við
hafa trú á þessu. Fullfrágenginn
búnaður mundi kosta um tíu þús-
und krónur á bát og endast án
breytinga ár eftir ár. Sá búnaður
vegna þeirra framkvæmda að
koma því í verk að heiðra miningu
Guðríðar með þessari höggmynd
sem á að standa þar sem hún hafði
búsetu þegar henni var rænt og
flutt á brott til fjarlægrar heims-
álfu.
Hún er þá aftur komin heim.
Höíundur er Hugrún skáldkona.
Að hafa framtíðarsýn
BBBBWWBBHB i l
Þýsk frfmerki. Það fyrsta er gefið út í upphafi verðbólgunnar, að verðgildi
100 mörk, en hið síðasta 4 árum síðar, að verðgildi 10 milijarða marka. Á
nokkrum þeirra hefur verið yfirprentað nýtt verðgildi, svo ört var hrun
marksins.
— eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
Þegar farið er reglulega til inn-
kaupa er flestum ljóst að verð-
bólgan í landinu er „umtals-verð“.
Það má merkja stöðugt hækkandi
verðlag gagnstætt því sem spáð
var þegar álagning á vöru og þjón-
ustu var gefin frjáls.
Frímerki þau sem hér fylgja eru
sögulegur fjársjóður. Þau lýsa
betur en orð fá gert verðbólgu-
þróun sem leiddi til hruns í efna-
hagslífi merkrar þjóðar. Það var á
tímum Weimar-lýðveldisins í
Þýskalandi. Lýðveldið var stofnað
í lok heimsstyrjaldarinnar fyrri
árið 1919 og ieið undir lok 4 árum
síðar eða árið 1923 eftir algjört
hrun efnahagslífsins. Svo verðlítið
varð þýska markið í lok lýðveldis-
tímabilsins, að hjólbörur þurfti
undir peningaseðla til kaupa á fri-
merki undir venjulegt sendibréf.
Hrunið leiddi einnig af sér miklar
hörmungar fyrir fólkið í landinu
og voru afleiðingar þess að koma
fram áratugum seinna.
Stjórnleysi var þar ekki ein-
göngu um að kenna, aðstæður
voru næsta óeðlilegar í landinu
þegar stjórn Weimar-lýðveldisins
kom til valda árið 1919. Þjóðverjar
höfðu misst 'á af landsvæðum sín-
um í Evrópu þar sem bjuggu 6,5
millj. manna. Þeir höfðu misst ný-
lendurnar og allar fjárfestingar
og eignir erlendis, svo og verslun-
„Vandinn er ekki ein-
göngu á heröum stjórn-
málamanna heldur
landsmanna allra, allt
veltur á því aö menn í
ákafa dagsins — hafi
framtíÖarsýn.“
arflota sinn og stóran hluta nátt-
úruauðiinda landsins og við frið-
arsamninga höfðu þeir einnig ver-
ið dæmdir til að greiða ailan
kostnað af erlendri hersetu. Þessu
til viðbótar ríkti mikill stjórn-
málaglundroði í landinu.
í lok heimsstyrjaldarinnar
hafði verðbólgan vaxið og var
lánstraust hjá hlutlausum ríkjum
svo til þrotið. Jafnhliða barátt-
unni við verðbólguna þurfti
stjórnin að vinna að uppbyggingu
landsins, einnig var mikill mat-
arskortur hjá þjóðinni. Við þessar
aðstæður neyddist stjórnin til að
selja gullforða landsins fyrir mat-
væli, þar sem henni hafði ekki tek-
ist að tryggja nægan gjaideyri
með útflutningi iðnaðarvara.
Þar sem stjórninni hafði ekki
tekist að afla lánsfjár, hvorki inn-
anlands eða utan, var gripið til
þess ráðs að láta prenta peninga-
seðla, en sú ráðstöfun olli hröðu
gengisfalii á þýska markinu. Var
svo komið árið 1923 að verð á doll-
ara var skráð á 4 milljarða marka.
Öðaverðbólgan eyddi bankainni-
stæðum landsmanna, hún gerði
tryggingafélög og mörg iðnfyrir-
tæki gjaldþrota. Miklar hörmung-
ar og niðurlæging fylgdi atvinnu-
leysinu er kom í kjölfar gjaldþrota
bæði fyrirtækja og heimila. Senni-
lega hafa þýsku sjónvarpsþættirn-
ir „Berlin Alexanderplatz", sem
hér voru sýndir, lýst best ástand-
inu eins og það var þar í landi á
þessum tímum. Sjónvarpsþættirn-
ir voru ekki aðeins listaverk Fass-
binders, heldur raunsæismynd
sem lýsti lífi fólks á niðurlæg-
ingartímum. Þættir þessir voru
byggðir á efni samnefndrar bókar
eftir Alfred Döblin sem lýsir þjóð-
félagsupplausn á tímum Weimar-
lýðveldisins í Þýskalandi.
Sem eftirmála má benda á, að
það er álit margra sérfræðinga að
þegar fjárhagsgrundvelli hafði
verið kippt undan millistéttinni í
landinu, hafi það gefið Hitler
stjórnmálalegan meðbyr er hann
bauð endurreisn metnaðar og
þjóðarstolts og hagsæld fyrir
þýsku þjóðina.
Fyrir skömmu var greint frá því
í fjölmiðlum að árið 1984 hafi er-
lendar skuldir íslensku þjóðarinn-
ar numið 43 milljörðum króna,
það eru 43 þúsund milljónir króna.
Þrátt fyrir 2Vi% aukningu í þjóð-
arframleiðslu á síðasta ári, þá var
viðskiptahalli vegna vöruinn-
kaupa og vaxtabyrða af erlendum
lánum 6% af þjóðarframleiðslu.
Erlendar skuldir aukast og „verð-
bólgan“ vex.
„Sagan“ hefur haft tilhneigingu
til endurtekninga þar sem tregða
er við að læra af mistökum ann-
ara.
Hver framtíð okkar Islendinga
verður veit enginn, en við væntum
þess að stjórnmálamenn styrki
viðleitni til uppbyggingar nýrra
atvinnugreina sem eflt geta út-
flutning til gjaldeyrisöflunar.
Framtíð okkar sem frjálsrar þjóð-
ar getur ráðist af því hvernig þar
tekst til.
Vandinn er ekki eingöngu á
herðum stjórnmálamanna heldur
landsmanna allra, allt veltur á því
að menn í ákafa dagsins — hafi
framtíðarsýn.
Höfundur er búsmóðir í Reykjavík
og befur skrifað greinar fyrir
Morgunhlaðið.