Morgunblaðið - 04.12.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLADIÐ, MIDVIKUDAGUR 4. DESEMBER1985
Um sjómannskonur
— eftir Sigurveigu
Guðmundsdóttur
Ágætur maður, Guðmundur
Hallvarðsson, formaður Sjó-
mannafélags Reykjavíkur, skrifaði
hér í Morgunblaðinu þ. 12. nóv-
ember síðastliðinn umhyggjusam-
lega grein um kjör sjómanns-
kvenna. Hann bendir réttilega á
að svo fremi sem ýmsir hópar hér
geri ákafar kröfur um forréttindi
til handa börnum sínum á allt of
fáum barnaheimilum sem til eru,
þá ættu sjómannskonur að rísa
upp og gera samskonar kröfur
handa börnum sjómanna.
Þetta er vinsamlega hugsað og
mætti minna sjómannskonur núna
á að athuga þessi mál, hvar sem
þær standa í flokkum og félögum.
Við sjómannskonur höfum sem
sé aldrei litið á okkur sem sameig-
inlega stétt í félagslegum skiln-
ingi. Helst má nefna fámenn stétt-
arfélög sem kennd eru við einstök
störf, svo sem konur loftskeyta-
manna, konur vélstjóra, konur
manna í Landhelgisgæslunni
o.s.frv.
En þetta þýðir á engan hátt að
við sjómannskonur séum einhver
gleymdur lýður, vanræktur af
kvennahreyfingum íslands. Það er
nú eitthvað annað. Á langri ævi
er ég búin að vera í einum fimm-
tán félögum og í þeim öllum hafa
verið sjómannskonur og venjulega
kraftmestu félagarnir. — Og því
skyldu sjómannskonur vera svona
sköruglegar? Ætli það sé ekki af
sambúðinni við sjógarpana okkar
sem löngum sigla um hiö sífrjóva
haf. — Nú ætla ég að segja ykkur
nokkrar sögur af sjómannsfjöl-
skyldum:
Eins og Guðmundur Hallvarðs-
son satt segir, þá eru sjómanns-
konur löngum einar heima, oft með
fjölda barna, eða þannig var það
á minni tíð. Okkur langaði stund-
um til að lífga upp á einveruna
með því að koma innanum fólk,
einkum ungar konur sem höfðu
gaman af að dansa. En það er lítið
gaman að fara í hjónaklúbb ein
síns liðs, með daufa von um að
eiginmenn vinkvennanna snúi
manni af kurteisi nokkra hringi á
dansgólfinu.
Þessvegna varð okkur brátt ljóst
að vildum við gera okkur giaðan
dag í einverunni þá voru kvenfélög
af ýmsu tagi hinn rétti vettvangur.
Skal þar fyrst telja kvennadeild-
ir Slysavarnafélags íslands. Þar
voru sjómannskonur alveg í essinu
sínu því að fræg orð brautryðjand-
ans, síra Odds V. Gíslasonar: Líf
og lífsvon sjómanna urðu okkur
leiðarljós. Slysavarnakonur og
-karlmenn hugsuðu þá eingöngu
um sjómenn.
Dauðinn á þjóðvegunum var þá
ekki kominn í slíkan algleyming
sem nú er. — Við söfnuðum pen-
ingum með ýmsum ráðum og þó
að upphæðir væru ekki stórar í
hverju plássi þá munaöi þó um
þær.
Gleðskapurá
Patreksfirði
Maðurinn minn, Sæmundur Jó-
hannesson, var þá á öðrum togara
Vatneyringa. Þar var mikið mann-
val eins og þá var á öllum togurum
hér. Sagt var frá ensku hafnar-
bæjunum að íslenskir sjómenn
bæru af öðrum þjóðum, bæði í út-
liti, klæðaburði og hetjulegri
framkomu. — En þegar þeir komu
af sjónum voru þeir oftast það
þreyttir af sjóvolki og þrældómi
að þeir vildu vera kyrrir heima þá
fáu daga sem landlegan varði.
Þetta voru hátíðisdagar, börnin
þvegin og strokin, hátíðamatur og
allt heimilið prýtt eftir föngum. —
Einstaka sinnum hittist svo á að
báðir eða annar togarinn stóð það
lengi við að slysavarnakonur gátu
boðið sjómönnunum til fagnaðar í
samkomuhúsinu Skjaldborg. Þær
fundu upp skemmtiatriði, sungið
var undir ríkmannlegum kaffi-
borðum og síðan dansað, hver sem
betur gat.
Á þessum samkomum var bæði
Sigurveig Guðmundsdóttir
„Við sjómannskonur
höfum sem sé aldrei lit-
ið á okkur sem sameig-
inlega stétt í félagsleg-
um skilningi. Helst má
nefna fámenn stéttarfé-
lög sem kennd eru við
einstök störf, svo sem
konur loftskeytamanna,
konur vélstjóra, konur
manna í Landhelgis-
gæslunni o.s.frv.“
gamla fólkið og unglingarnir í
plássinu. Þetta liktist stórkostleg-
um fjölskylduhátíðum.
Mér er enn í minni kaffiborðin
sem við lögðum á fínu postulíns-
bollastellin og allt enska silfrið
sem menn okkar höfðu komið með
úr siglingunum. Þar voru silfur-
könnur og silfurker, silfurdiskar
og silfurskeiðar, fínustu blúndu-
dúkar og skínandi damask. Þetta
mikla silfur hefði fyllt myndarlega
silfurbúð.
Annað bindi af Gesti
IÐUNN hefur gefið út annað bindi
af Gesti, safnriti um þjóðlegan fróð-
leik, í samantekt Gils Guðmunds-
sonar.
í fréttatilkynningu frá Iðunni
segir m.a.: „Efnið er að mestu sótt
í gömul blöð og tímarit sem nú
munu fáum kurin. í þessu bindi eru
m.a. eftirtaldar frásagnir: „Bíttu á
jaxlinn, Breiðfirðingur" fjallar um
þrekraun lítils drengs er hafðist
við aleinn í stórhríð í beitarhúsum
heila viku árið 1919. „ömurleg nótt
á Fróðárheiði" greinir frá hrakn-
ingsför ungrar stúlku árið 1937.
Þá eru bernskuminningar frá
Viðey eftir miðja nitjándu öld og
þáttur um lífið í Reykjavík um likt
leyti. Hér eru þættir um ferð í
verið, fjárrekstur fyrir Ok og há-
karlaveiðar á Ströndum. Einnig
má iesa persónusögu sérstæðra
hæfileikamanna, Ámunda Jóns-
sonar smiðs og Brynjúlfs Jónsson-
ar frá Minna-Núpi. Ennfremur er
hér rakin söguleg deila úr sálma-
bók 1801, og er þá margt ótalið."
í kynningu forlagsins segir m.a.:
Gestur er hugsaður sem nokkurs
konar framhald þjóðfræðiritsins
Heimdraga sem kom út á árunum
1964—72, segir í fréttatilkynningu
Iðunnar. Oddi hf. prentaði Gest
og kápa er hönnuð á Auglýsinga-
stofunni Octavo.
Gils Guðmundsson
En þetta var
harðsóttur fengur
Fegnar hefðum við orðið að
mega skipta á einfaldri búshlutum
sem ekki hefðu kostað það sálar-
stríð sem siglingarnar voru í síðari
heimsstyrjöldinni. En lífsbaráttan
varð að hafa sinn gang, skipin
sigldu hlaðin úr höfn til Reykja-
víkur. Þaðan kom síðasta fréttin
að nú væru þeir lagðir af stað út
á slóðir feiknlegustu átaka sem þá
höfðu þekkst.
Engar fréttir mátti senda af
skipunum frá því að þau fóru frá
Reykjavík þangað til eftir fjögurra
daga siglingu að þeir náðu höfnum
á Englandi.
Sú bið var þung hið innra þeim
sem heima sátu. En aldrei man ég
til að nokkur sjómannskona mælti
æðruorð þessa dimmu daga óviss-
unnar.
Hefði einhver kona verið hlaup-
andi í hús með æðrur hefði slíkt
verið talið henni til vansa. Það var
siður þeirra Vatneyrarbræðra að
senda telpu í húsin þegar hin góða
frétt loksins kom. Þegar við sáum
Brynhildi, dóttur Garðars Jóhann-
essonar, koma hlaupandi við fót,
létti af öllum þungum steini. Hefði
presturinn verið á ferð, hefði alla
grunað að nú væri einhver skelfing
í vændum. Engum var betur trú-
andi en síra Einari Sturlaugssyni
til að veita þá huggun sem í
mannlegu valdi stóð.
Skuggi styrjaldarinnar
Sjómannskonurnar voru sér þó
þess vissulega meðvitandi að okkar
hlutur var léttur, ósegjanlega létt-
ur, samanborið við þær ógnir sem
sjómennirnir urðu að fást við,
siglandi um dimmt haf, morandi
í tundurduflum, óvinaherskipum
og manndrápsflugvélum. Sannar-
lega varð íslenska sjómannastéttin
að greiða sinn toll í skipssköðum
og mannfalli.
En í friðsældinni á Patreksfirði
voru öll þessi ókjör ekki í sjón-
máli. Voðinn kom allur fréttaleið-
ina. Þó sáum við einu sinni nokkur
merki stríðsins. Einn morgun í
besta veðri stefndi undarleg sigl-
ing inn fjörðinn, það var stærðar
herskip með eitthvert ferlíki í togi.
Siglt var langt inn á fjörð og ferlík-
ið lagt við akkeri en herskipið fór
sína leið. Ferlíkið var framstafn
af tugþúsund tonna skipi sem hafði
verið í skipalest og sprengt um
þvert þannig að framhlutinn einn
var á floti. Við fórum á báti til
að skoða þetta. Þar sáust ógnar-
lega sverir bjálkar undnir í sundur
eins og sprek. Við horfðum á þetta
bákn orðvana. Hvað um litlu tog-
arana okkar, þegar þessi tröll-
aukni skrokkur varð svona illa
leikinn? — Viku síðar kom herskip
og dró flakið eitthvað út á haf.
Einhverjir úti á ystu nesjum höfðu
heyrt feiknarlegar þrumur úti á
hafi. Þar höfðu Þjóðverjar sökkt
hinu mikla enska orustuskipi Hood
með þúsundum sjóliða. — Já,
þannig varð illska mannanna til
þess að skyggja á stórviðrin sem
auðvitað héldu vana sínum. En þar
var náttúran að verki, slíku voru
menn vanir.
Síðan kom önnur tíð
Stríðinu lauk og sjómannastétt-
in reri áfram til þess að færa björg
í bú og stuðla að framförum hjá
íslenskri þjóð.
Margar sjómannafjölskyldur
fluttu suður og Sæmundur bóndi
minn vann áfram á togurum, bæði
vestra og í Hafnarfirði. Tengslin
við sjóinn urðu minni hjá okkur
sem heima sátum, þar sem ekki
sást til sjávar þegar skipin voru
að koma og fara. Félagsskapurinn
í þéttbýlinu er á vissan hátt minni,
þrátt fyrir öll samkomuhúsin. —
Engar stórfjölskyldusamkomur
þar sem ungir og gamlir skemmta
sér saman, allt er dregið sitt í
hvern dilkinn.
Eins og áður getur höfum við
Ný ljóðabók eftir Stein-
gerði Guðmundsdóttur
Bókaútgáfa Menningarsjóðs hef-
ur gefið út Ijóðabókina Fjúk eftir
Steingerði Guðmundsdóttur.
Fjúk er fimmta ljóðabók Stein-
gerðar Guðmundsdóttur. í frétta-
tilkynningu frá útgefanda segir:
Hér gerist þessi listræna og vand-
virka skáldkona skapheitari en
áður og næsta hreinskilin og ber-
sögul þegar vandi lands og þjóðar
og raunar mannkyns og alheims
verður henni að yrkisefni. Megin-
einkenni ljóða Steingerðar Guð-
mundsdóttur er samt enn sem fyrr
einlæg trú á fegurð og göfgi, en
réttlætiskennd hennar vísar leið
þegar skáldkonunni dimmir fyrir
augum og hún tekur afstöðu til
nútíma og framtíðar. Ljóð Stein-
gerðar eru og kliðmjúk og blæfög-
ur líkt og kvæði föður hennar,
Guðmundar Guðmundssonar
skólaskálds."
Fjúk er 123 bls. að stærð. Kápu
gerði Sigurður örn Brynjólfsson,
en Prentsmiðja Hafnarfjarðar
annaðist setningu, prentun og bók-
band.
Ný kynslóð
SöoMmögjQJHr
Vesturgötu 16,
sími 13280.
Combac Solona 700 heimilissól
Sólarlampar fyrir heimili meö 7 x 100 W perum. Búiö til ykkar eigin sólbaösaöstööu heima.
Útsölustaöir.
K. Auöunsson, Grensásvegi 6.
Jón Friögeir Einarsson, Bolungarvík.
Kaupfélag Eyfiröinga, Akureyri.
Akurvik, Akureyri.
Kaupfélag Borgfiröinga.
Kaupfélagiö Þór, Hellu.
Verzl. SveinsGuömundss.. Egilsstööum.
Heildsölubirgöir
Hverfisgötu 105,
Sími621640.