Morgunblaðið - 28.08.1986, Blaðsíða 20

MORGÚNBLAÐIÐ, FIMMTUDAÓtJR 28. ÁGÚST 1986
um tókst honum smám saman að
verða ofan á í samkeppninni við
önnur dýr. Þjóðfélagsskipulagið tók
á sig mynd ættflokka sem voru
hæfilega stórir til þess að komast
af án „ofnýtingar veiðilendnanna"
en þó helst nógu stórir til þess að
veijast hættulegasta óvininum.
Öðru fólki.
Allan þennan tíma átti hann eng-
an fararskjóta nema „tvo jafn-
fljóta". Þróunin var svo hæg að
tíminn virtist standa í stað. Allir
meginþættir daglegs lífs voru
bundnir erfðavenjum og trúarat-
höfnum. Þjóðfélagsbreytingar, sem
þá þróuðust á mannsöldrum, verða
að veruleika á einu ári í okkar þjóð-
félagi.
Landbúnaðarþjóð-
félag-ið — Land eða
skip gerði menn
frjálsa og óháða
Landbúnaðarþjóðfélagið hóf inn-
reið sína af alvöru fyrir minna en
10 þús. árum síðan. Það tímabil er
aðeins lítið brot af ferðasögu mann-
kyns til nútímans. Því má líkja við
það að vera staddur á Kjalamesi í
ökuferð frá Raufarhöfn til Reykja-
víkur. Manninum lærðist að temja
dýr, rækta land og róa til fiskjar.
Maðurinn var orðinn hátt yfir dýrin
hafinn. Baráttan var háð við ofur-
vald náttúrunnar sjálfrar. Daglega
var það þó barátta fyrir öryggi
fremur en lífí. Nú var það sá sem
átti land eða skip sem var fijáls
og óháður. Aðrir áttu allt sitt undir
honum komið. Af sjónarhóli land-
búnaðarþjóðfélagsins var skyggnst
til fortíðar, til reynslunnar af því
hvemig náttúran hagaði sér. Faðir-
inn og afinn kenndu syninum
hvemig haga skyldi búskapnum og
hvemig róa skyldi til fiskjar. Úlf-
aldi, hestur og skip urðu farartæki
mannsins. Hraðskreiðast farar-
tækja varð tvíhjóla hestvagn sem
náði 40 km hraða á klst. við hag-
stæðar aðstæður.
Smám saman breyttist þjóðfé-
lagsskipulagið. Það varð staðbund-
ið. Héraðið varð hin eðlilega
þjóðfélagseining. Í kastala hins svo-
kallaða lénsherra var að finna skjól
til bjargar lífinu ef eini óvinurinn
sótti að. Annað fólk. Þar gátu farið
fram nauðsynlegustu vöruskipti.
Ef óvígur her sótti að fundu sam-
félögin samkennd. Þau sem töluðu
sama tungumál stilltu upp sameig-
inlegum her til vamar.
Iðnaðarþjóðfélagið —
Fjármagn á hraðferð
Fyrir nokkmm hundruðum ára
byijaði iðnaðarþjóðfélagið að fæð-
ast í Evrópu. Þetta tímabil samsvar-
ar örfáum brotum úr prósenti úr
æviskeiði mannkyns. í hinni ímynd-
uðu ökuferð okkar frá Raufarhöfn
til Reykjavíkur eram við komin að
Elliðaánum. Við eigum enn eftir
nokkurra km spöl niður á Lækjar-
torg. í lífi hversdagsleikans er
baráttan við framleiðsluumhverfið
komin í stað baráttunar við náttúra-
öflin. Fjármagnið hefur leyst landið
af hólmi sem sá ás í þjóðfélaginu
sem allt snýst um. Forsenda verk-
smiðjurekstrarins er fjármagn til
kaupa á framleiðsluvélum og orka
til að knýja þær. Sá sem réð yfír
ijármagninu, atvinnurekandinn,
hafði lykilaðstöðu í þjóðfélaginu.
Verkamaðurinn, launþeginn, átti
allt undir honum komið. Gagnstætt
leiguliðanum, húskarlinum, og grið-
konunni á tímum landbúnaðarþjóð-
félagsins gat hann nú spornað gegn
þessu valdi með samtakamættinum.
Baráttan fyrir lífi og öryggi var
farin að þoka fyrir baráttunni fyrir
sjálfstæði sem einnig fékk útrás í
þjóðemisstefnunni. Mikinn þátt í
myndun þess skipulags þjóðlanda
sem enn er ríkjandi eiga einnig
bættar samgöngur í mynd bifreiðar-
innar, flugvélarinnar og símans, að
ógleymdri prentlistinni sem er út-
breiðslutæki iðnaðarþjóðfélagins.
Jámbrautarlestin sló sex þús. ára
gamalt hraðaheimsmet tvíhjóla
hestvagns seint á síðastliðinni öld.
Það tilheyrir nú gleymskunni.
Af sjónarhóli iðnaðarþjóðfélags-
ins er skyggnst til nútímans.
Aðalatriði er að framkvæma fljótt
og velta fjármagninu sem hraðast.
Til skamms tíma gátu menn gert
Fair hlutir eru oftar i hendi þinm en
hnífapörin. Þess vegna þarf aö vanda
valið. NOVA er nýtt munstur úr eöaistáli
meö mattri satínáferö, fagurlega hannað.
WILKENS
(2) SILFURBUÐIN
Laugavegi 55, Reykjavík Sími 11066
Hefðbtindin
stj órnun er dauð
eftir J. Ingimar
Hansson
Hinn sívaxandi hraði
í þróun þekkingar
Árið 1973 kom út bók eftir Dani-
el Bell prófessor við Harvard-
háskólann í Bandaríkjunum. Hún
ber heitið The Post Industrial Soci-
ety. Þar hélt hann því fram að
iðnaðarþjóðfélagið væri að um-
breytast í nýtt þjóðfélag þar sem
þekkingin yrði sá ás sem allt sner-
ist um í stað fjármagns. Upplýsing-
ar myndu leysa orkuna af hólmi sem
megin auðlind þjóðfélagsins.
Undir kenningu sína rak hann
tvær meginstoðir:
— Hinn sívaxandi hraða breytinga
í þjóðfélaginu yfírleitt.
— Hinar hröðu breytingar á vinnu-
markaðnum í þá átt að mannafli
færist frá frumgreinum og iðn-
aði yfír til þjónustu- og þekking-
argreina.
Hann hélt því fram að breytingin
í nýtt þjóðfélag væri í raun og vera
endurtekning á því sem áður hefði
skeð í sögu mannsins. Hann benti
á að hið foma veiðimannaþjóðféiag,
sem maðurinn hefði búið við megn-
ið af tilveratíma sínum, hefði á
mjög löngum tíma breyst í land-
búnaðarþjóðfélag. Sú umbreyting
stóð yfír í nokkur þúsund ár í Evr-
ópu. Landbúnaðarþjóðfélagið
breyttist í iðnaðarþjóðfélag. Sú
umbreyting tók aðeins fáein hundr-
uð ára. (Miklu styttri tíma hér á
landi). Nú stæði fyrir dyrum enn
ein umbreytingin. I þetta sinn frá
iðnaðarþjóðfélaginu yfír í þekking-
arþjóðfélagið. Hún myndi enn taka
miklu styttri tíma. Einhveija tugi
ára.
Hann benti ennfremur á að þegar
mætti sjá greinileg merki í þjóð-
félaginu sem boðuðu þessar
komandi breytingar.
Fáir vísindamenn, sem um þessi
mál fjalla, munu í dag efast um
réttmæti þessara kenninga, í meg-
indráttum, enda era jarteikn öll
miklu greinilegri um þessar mundir
og sumir þættir þeirra þegar komn-
ir fram.
Meðfylgjandi yfírlit endurspeglar
þessar kenningar. Að vísu ekki
nema að nokkra leyti alveg eins og
Daniel Bell setti þær fram heldur
einkum með þeim áherslum sem
menn setja þær fram í dag og
eflaust eitthvað litaðar af skoðun-
um undirritaðs.
Veiðimannaþjóðfélag-
ið — þegar tíminn
stóð í stað
Menn skortir ennþá þekkingu til
þess að geta skilgreint hvenær
maðurinn kom fyrst fram á sjónar-
sviðið. Víst er hins vegar að einhver
hundrað þúsunda ára era síðan.
Hér um bil allan þennan tíma hafa
veiðar verið lífsviðurværi hans. Lífíð
snerist um veiðilendur og baráttuna
við önnur dýr, baráttu fyrir lífínu.
Sá sem réð yfír veiðilendunum var
fijáls og óháður. Aðrir áttu allt sitt
undir honum. Með valdi yfír eldin-
um, verkfæram og öraggum híbýl-
Velði- Land- búnaðar- Iðnaðar- Þekkingar-
þjóilfélagið þjóðfélagið þjóðfélagið þjóðfélagið
Tímabil Hundruð Þúsundir Hundruð Tugir
þús. ára ára ára ára?
Ásinn som allt snýst um Vciðilcndur Land, skip Fjármagn Þekking
Auðlind Vciðidýr Afrakstur sjós og lands Orka Upplýsinj^ar
Aöalstarf Vfiöimaður Bóndi. Verka- Skrifstofu-
fiskimaður maður maður
Sjónarhóll Erfðavenja Fortíð Nútíð Framtíð
Þjóðfélags- Ættflokkar Lcns- Þjóðlönd Alþjódlo^
skipulag skipulag samvinna
Upplýsinjja- Talað mál Skrift Prcntun Eloktronisk
miöill boð
Farartæki Tvcir Hestur Bifreið Tölva
jafnfljótir Skip Flujfvél Þota Gcimþota
Mótun þj«'»ö- Barátta við Barátta við Barátta við Barátta við
félagsins önnur dýr náttúruna framloiðslu, umhvorfið annað fólk
Barátta fyrir Lffinu ÖryKKÍ Sjálfsta?ði Manngildi
Afkoma 25$? 250$ 10.000$ Möguloiki? 100.000$
J. Ingimar Hansson
„Sá tími er að koma að
maður með þekkingu
(og vit til að nýta hana)
þarf ekki að eiga neitt
undir öðrum komið.
Þekkingin mun leysa
fjármagnið af hólmi
sem sá ás sem allt snýst
um. Bókvitið verður í
askana látið. Leiðin til
ríkidæmis liggur í gegn
um háskólann.“
sér góða hugmynd um framtíðina
með því að skoða þróun undanfar-
inna ára og gera ráð fyrir óbreyttu
framhaldi hennar.
Á einum áratug hafa skipast svo
fljótt veður í lofti að þetta er ekki
unnt lengur. Skúraklakkar hrann-
ast upp á himininn. Veðrabrigði eru
augsýnilega í nánd. Ný þjóðfélags-
gerð er að skapast.
Þekkingarþjóðfélagið
Nýtt þjóðfélagsmynstur skapast
ekki án þess að gera boð á undan
sér. Það á ekki ákveðin landamæri
eins og þegar farið er í gegn um
hljóðmúrinn. Það þróast. Það líkist
landnámi í veigamiklum atriðum.
„Landsýn" varð þegar tölvur og
þotur fóra að verða algengar á
sjötta áratugnum. Hún varð greini-
leg þegar geimferðir ollu straum-
hvörfum í fjarskiptatækni. Einstök
Qöll og jökla mátti greina þegar
það varð stutt rökum að menntun
og rannsóknir vora eitt stærsta afl-
ið til aukningar á velmegun þjóða.
Menn vora famir að tala um þekk-
ingu sem auðlegð við hliðina á
fjármagni.
Þegar fór að bera á nýjum fyrir-
tækjum í Bandaríkjunum á síðasta
áratug, ekki síst á tölvusviði, sem
jafnvel urðu að stórfyrirtækjum á
örskömmum tíma án þess að fjár-
magn væri stórvægilegur liður í
rekstrinum, varð ljóst að „landtaka“
var ekki langt undan. Það virtist
táknrænt fyrir upphaf þessara fyr-
irtækja að einn eða tveir menn með
sérþekkingu á ákveðnu sviði, t.d.
háskólagengnir tæknimenn fóru að
fíkta við framleiðslunýjung „á eld-
húsborðinu heima hjá sér“. Frægt
dæmi um þetta er Apple-tölvufyrir-
tækið. Það var stofnað árið 1977
en hefur samt verið einn helsti sam-
keppnisaðili IBM undanfarin ár.
Þetta er tímanna tákn. Þróunin
stefnir einnig í þá átt að menn með
þekkingu og hugmyndir verða
sífellt „verðmætari" innan fyrir-
tækjanna.
Sá tími er að koma að maður
með þekkingu (og vit til að nýta
hana) þarf ekki að eiga neitt undir
öðram komið. Þekkingin mun leysa
fjármagnið af hólmi sem sá ás sem
allt snýst um. Bókvitið verður í
askana Iátið. Leiðin til ríkidæmis
liggur í gegn um háskólann.
„Landtakan verður við brimótta
strönd." Reynsla er fyrir því frá
upphafsáram iðnaðarþjóðfélagsins
að upphaf nýs þjóðfélags er nokkuð
róstusamt. Þá er tími tækifæranna.
Tímabil vona og vonbrigða. Tímabil
þegar menn verða milljónamæring-
ar í dag en öreigar á morgun, eins
og við höfum lesið um að gerst hafí
í Bandaríkjunum í upphafi iðnaðar-
þjóðfélagsins þar í landi. Við
skulum hafa í huga að þúsund fyrir-