Morgunblaðið - 02.09.1986, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. SEPTEMBER 1986
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöl innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Kekkonen kvaddur
Urho Kekkonen, forseti
Finnalands frá 1956 til
1981, lést aðfaranótt sunnu-
dags nokkrum dögum áður en
hann hefði orðið 86 ára. Kek-
konen var af bændafólki
kominn, fæddur 3. september
árið 1900, þegar Finnland var
enn stórfurstadæmi Rússakeis-
ara. Þegar hann kveður hefur
fínnska þjóðin hlotið sjálfstæði
og Mauno Koivosto, eftirmaður
hans á forsetastóli, komst
þannig að orði í minningar-
ávarpi: „Meginmarkmið hans í
utanríkismálum var að skapa
traust í samskiptum okkar við
Sovétríkin og efla síðan þetta
traust. Á þessum grundvelli
reisti hann einnig gott og virkt
samband við Vesturlönd, þar
sem hann naut viðurkenningar
fyrir raunsæi sitt og hæfni.“
0g Paavo Vayrynen, utanríkis-
ráðherra Finnlands, komst
þannig að orði, þegar hann
minntist Kekkonens: „Mikil-
vægustu og varanlegustu afrek
Urho Kekkonen voru unnin á
sviði utanríkismála. Hugmynd-
ir hans byggðust á þeirri
sannfæringu, að utanríkismál
væru homsteinn fínnsks ör-
yggis og að samskiptin við
Sovétríkin væru mikilvægasti
þáttur þessarar stefnu."
Af hinum tilvitnuðu orðum
er ljóst, að í Finnlandi er Kek-
konens einkum minnst fyrir
afskipti hans af utanríkismál-
um og hið sama á við, þegar
annarra þjóða menn kveðja
þann mann, sem hefur lengur
verið forseti Finnlands en
nokkur annar. Á fyrstu ámm
Kekkonens í forsetaembætti
reyndi á stundum verulega á í
samskiptum Finna og Sovét-
manna. Má þar sérstaklega
nefna kröfu sovéskra stjóm-
valda 1961, þegar þau vísuðu
til vináttusamnings þjóðanna
og kröfðust viðræðna um her-
mál. Kekkonen lýsti þá yfir
því, að hann liti á hlutleysi
Finnlands sem æðsta markmið
lífsstarfs síns og hann myndi
þjóna því á meðan hann drægi
lífsanda. Um miðjan sjöunda
áratuginn urðu finnskir stjóm-
málamenn sammála um
svonefnda Paasikivi-Kekkon-
en-stefnu í utanríkismálum.
Hún byggist á því meginsjón-
armiði að viðhalda beri góðu
sambandi við hinn volduga
granna í austri, Sovétríkin,
samhliða því sem lýðræðislegar
og norrænar hefðir séu rækt-
aðar.
Meðal þeirra hugmynda í
utanríkis- og öryggismálum,
sem tengjast nafni Kekkonens,
er tillagan um kjamorkuvopna-
laust svæði á Norðurlöndum.
Hann hreyfði henni fyrst 1963.
Þetta mál er enn ofarlega á
baugi í umræðum um norrænt
öryggi. Deilumar um það
minna á, að Kekkonen var
umdeildur stjómmálamaður.
Utan Finnlands hafa margir
verið þeirrar skoðunar, að hann
hafí á stundum gengið næsta
langt í viðleitni sinni til að
tryggja stöðu lands síns gagn-
vart grannanum í austri.
Urho Kekkonen heimsótti
Island oft á löngum forseta-
ferli sínum. Hann kom hingað
bæði í opinberum erindagjörð-
um og einkaerindum til að
njóta íslenskrar náttúru við
laxveiðar. Hann var staddur
hér á landi við veiðar sumarið
1981, þegar hann kenndi fyrst
þeirra veikinda, sem leiddu til
þess að hann sagði af sér for-
setaembættinu þá um haustið.
Þegar Kekkonen var í opin-
berri heimsókn hér sumarið
1977 komst hann meðal annars
svo að orði í ræðu: „Finnland
hefur byggt stefnu sína í ör-
yggismálum á því sem miðar
að varðveislu friðar, fylgt virkri
hlutleysisstefnu, en Island hef-
ur á hinn bóginn gengið í
Atlantshafsbandalagið. Eg vil
taka fram, að við í Finnlandi
leggjum áherslu á að Norður-
landaþjóðimar verði ekki
bitbein spákaupmennsku í ör-
yggismálum." Eins og umræð-
umar um kjamorkuvopnalaust
svæði hafa þróast sýnist sú
hætta blasa við, að Norður-
landaþjóðimar geti orðið
„bitbein spákaupmennsku í ör-
yggismálum" vegna þess.
Með Urho Kekkonen hverfur
af sjónarsviðinu svipmikill
stjómmálamaður, sem hafði
áhrif langt út fyrir landamæri
eigin lands. Merkasti atburður-
inn í stjórnmálalífí Kekkonens
var fundur æðstu manna 35
ríkja í Evrópu og Norður-
Ameríku í Helsinki 1975. Þar
var lagður grundvöllur að
starfí til að stuðla að öryggi
og samvinnu í Evrópu, sem
ekki er lokið enn.
Morgunblaðið flytur fínnsku
þjóðinni samúðarkveðjur, þeg-
ar hún kveður hinn aldna
leiðtoga sinn.
URHO
KEKKONEN
URHO Kekkonen, sem var forseti Finnlands um aldarfjórð-
ungsskeið og fimm sinnum forsætisráðherra, er látinn, 85
ára að aldri. Fáir menn í sögu Finna hafa verið eins
áhrifamiklir og hann fylgdi fast eftir þeirri stefnu fyrir-
rennara síns, J.K. Paasikivis, að halda uppi vinsamlegum
samskiptum við Rússa, hina voldugu granna í austri —
svokallaðri „Paasikivi-línu“, sem einnig hefur verið við
hann kennd og nefnd „K-línan“.
Hátindurinn á ferli Kekkonens gagnkvæmu trausti í sambúðinni
var ráðstefnan í Helsinki (1973- við Rússa.
1975), þegar hann tók á móti 35 Hvað sem því líður treysti kú-
heimsleiðtogum, þeirra á meðal
Gerald Ford og Leonid Brezhnev.
Undirritun Helsinki-samningsins 1.
ágúst 1975 var kölluð mesta afrek
hans, því að hefði einhver einn
maður getað eignað sér hugmynd-
ina hefði það verið hann.
Þegar Kekkonen var forseti leið
varla sá dagur að hann sæist ekki
í sjónvarpi, en þegar hann lézt var
hann nánast gleymdur. Hann átti
við vanheilsu að stríða og tók ekki
á móti gestum síðustu æviár sín.
Hann bjó einn í húsi á vatnsbakka
í Tamminiemi, einangruðu hverfi í
höfuðborginni, og sást aðeins stöku
sinnum á gangi með mönnum, sem
gættu hans, á bak við háa girðingu.
„Urkki“
Urho Kaleva Kekkonen — UKK
eða ,,“Urkki“ eins og hann var
stundum kallaður — fæddist á Piel-
avesi í skógum Mið-Finnlands 3.
september 1900 og var sonur fá-
tæks skógarhöggsmanns. Á ungl-
ingsárum sínum vann hann við
timburflutninga á fljótum og brauzt
Sinnaskipti
Þegar Kekkonen lét aftur til sín
heyra hafði orðið alger kúvending
á afstöðu hans til Rússa. Árið 1943
myndaði hann lítinn hóp Bænda-
flokksmanna, sem beittu sér fyrir
samningum við Rússa. Finnar höfðu
barizt með Þjóðverjum, hann þóttist
sjá fyrir hvemig ófriðurinn færi og
taldi óhjákvæmilegt að Finnar
tækju afleiðingunum.
Kekkonen var oft gagnrýndur
fyrir þessi sinnaskipti, því að marg-
ir töldu að pólitísk hentistefnusjón-
armið hefðu valdið þeim, en ekki
einlæg sannfæring um að viðreisn
Finnlands yrði að grundvallast á
vendingin stöðu hans í Bænda-
flokknum eftir stríðið og hann varð
aðalleiðtogi flokksins, þótt hann
væri aldrei kjörinn formaður. Hann
var forseti þingsins um tveggja ára
skeið og átti sæti í langflestum
ríkisstjórnum fyrstu 10 árin eftir
stríðið, oftast sem forsætisráðherra
frá 1950. Jafnframt var hann
bankastjóri Finnlandsbanka.
Kekkonen var forsætisráðherra í
september 1955 þegar Rúsar sam-
þykktu að skila Finnum herstöðinni
í Porkkala og taldi sig sjálfsagðan
eftirmann Paasikivis forseta og
verndara friðsamlegrar sambúðar
við Rússa. Hann var í hópi nánustu
samstarfsmanna forsetans, en bauð
sig fram gegn honum fyrir Bænda-
flokkinn 1950. í febrúar 1956 var
hann kjörinn forseti þegar hann
sigraði jafnaðarmannaleiðtogann
Karl-August Fagerholm með at-
kvæðum 151 kjörfulltrúa gegn 149
og naut góðs af stuðningi kommún-
ista.
Urho Kekkonen
til mennta með miklum dugnaði.
Hann tók lögfræðipróf við Hels-
inki-háskóla 28 ára gamall.
Um tíma hafði Kekkonen mestan
áhuga á fræðistörfum og samdi
ítarlegt rit um kosningarétt til sveit-
arstjóma og hlaut fyrir það doktors-
nafnbót 1936. Hann stundaði mikið
íþróttir og var um skeið Finnlands-
meistari í hástökki. Árið 1932 varð
hann forseti finnska íþróttasam-
bandsins.
Á námsárum sínum fékkst Kekk-
onen nokkuð við stjórnmál og var
þá íhaldssamur þjóðemissinni eins
og margir skólafélagar hans og tók
þátt í störfum samtaka hægriöfga-
manna, AKS. Hann barðist með
hvítliðum í borgarastríðinu og skrif-
aði seinna um reynslu sína á þeim
árum.
Sú ákvörðun hans 1927 að ger-
ast lögfræðingur Bændaflokksins
réð mestu um að hann ákvað að
gera stjómmál að ævistarfi sínu.
Hann var kjörinn á þing í Víborg
1936 og átti þar sæti óslitið unz
hann var kjörinn forseti. Hann var
talinn vel til forystu fallinn og varð
dómsmálaráðherra sama ár.
Ári síðar varð Kekkonen innan-
ríkisráðherra og hann gegndi því
starfi þar til . stjómarskipti urðu
vegna árásar Rússa á Finnland
1939. Hann var í hópi þeirra sem
voru andvígir friðarsamningum við
Rússa veturinn 1940 og vildi heldur
að Finnar berðust til þrautar. Um
þær mundir starfaði hann í félagi
háskólaborgara, sem hafði endur-
heimt Kyrjálaeiðis á stefnuskrá
sinni, og þessi afstaða hans varð
til þess að hann dró sig nokkuð í
hlé um hríð.
Réð lögnn
í aldarf j ói
Umdeildur
Kekkonen var einhver umdeild-
asti stjómmálamaður Finna og
jafnvel talinn pólitískur ævintýra-
maður, en eftir að hann varð forseti
notaði hann völd sín til að treysta
stöðu sína og beitti svo mikilli lagni
að hann varð óvenjulega vinsæll og
enginn þorði að ógna völdum hans.
Seinna lýsti skólabam stöðu hans
í fjórum setningum: „Finnland er
lýðræðisríki. Það er undir stjóm
forseta. Hann er kosinn sjötta hvert
ár. Hann heitir Kekkonen."
Hann var mjög duglegur og at-
hafnasamur, ráðríkur og afskipta-
samur. Allir viðurkenndu að hann
væri góðum gáfum gæddur og þótt
hann væri skapfastur og stefnufast-
ur neyddist hann oft til að breyta
gegn vilja flokksbræðra sinna þegar
hann var foringi Bændaflokksins.
Hann átti mikinn þátt í því að gera
hann að miðflokki, sem gæti unnið
með hvaða flokki sem væri.
Þótt Kekkonen væri mikill og
óvæginn málafýlgjumaður var hann
líka óvenjulaginn samningamaður,
úrræðagóður og hikaði við að tefla
á tæpasta vað, ef því var að skipta.
Hann hafði ágæta hæfileika til að
leysa flókin vandamál með fljótum
og óvæntum hætti og það kom
honum að góðum notum í forseta-
embættinu.
Kekkonen var snjall ræðumaður
og kunnur rithöfundur. Auk dokt-
orsritgerðarinnar skrifaði hann
fjölda greina í blöð og tímarit, m.a.
greinaflokka undir dulnefninu
„Pekka Peitsi". Kona hans, Sylvia
Salome Unio, var hámenntuð og
varð fræg fyrir ritstörf áður en hún
lézt 1974, ekki sízt fyrir bókina
„Amaliu", sem var þýdd á 10 tungu-
mál. Þau áttu tvo syni, tvíburana
Matti og Tanelli. Tanelli gekk að
Herra Ásgeir Ásgeirsson forseti t«
eiga Britu, dóttur Fagerholms,
keppinautar Kekkonens, 1956.
Jafnvel áður en Kekkonen varð
forseti voru margir íslendingar
kunnugir honum og þeim fjölgaði
eftir það. Kunningjar hans voru
ekki aðeins stjómmálamenn, heldur
einnig íþróttamenn, því að hann lét
sig íþróttamálefni alltaf miklu
skipta. Hann kom fyrst í opinbera
heimsókn til Islands í ágúst 1957
ásamt konu sinni og kom hingað
síðast í laxveiðiferð 24 árum síðar,
en veiktist þá svo alvarlega að hann
varð að taka sér frí frá störfum og
biðjast lausnar skömmu síðar.