Morgunblaðið - 27.11.1986, Blaðsíða 19

19
verðbreytingar afurðanna að raun-
virði og taka jafnframt tillit til
áhrifa gengisbreytinga milli Banda-
rfkjadals og Evrópumynta á afurða-
verðið.
Eins og mynd 2 sýnir, virðist
hafa verið allgóð samsvörun milli
verðjöfnunar og verðbreytinga,
þegar á heildina er litið, þ.e. greitt
er inn þegar verð hækkar og út
þegar verð lækkar. Þó kemur fyrir,
að greitt hafi verið úr sjóðnum á
árum, sem verð freðfískafurða fór
hækkandi. Það er auðvitað and-
stætt tilgangi sjóðsins. En þessi
dæmi má þó oft skýra með töfum
í áhrifum sjóðsins vegna þess að
breytingar verða innan ársins.
Óhætt virðist að fullyrða, að freð-
fiskdeild sjóðsins hafi, þegar á
heildina er litið jafnað tekjur milli
ára á hveija framleidda einingu í
fyrstihúsunum á fyrri helmingi átt-
unda áratugarins. Eftir það eru
línumar ekki eins skýrar. Ekki má
gleyma tveimur mikilvægum atrið-
um í þessu sambandi. Annars vegar
virðist sem verulega hafi dregið úr
verðsveiflum á freðfiski á síðustu
árum samanborið við fyrstu starfs-
ár sjóðsins og hins vegar virðist
freðfískverð hafa farið fremur
lækkandi ár frá ári á fyrri hluta
níunda áratugarins þangað til á
þessu ári. Við þessar aðstæður var
varla við því að búast, að sjóðurinn
væri mjög virkur. Eftir síðustu
hækkun á verði freðfisks er hins
vegar komið mjög nærri því, að fé
renni í sjóðinn að óbreyttu viðmið-
unarverði. A það mun þó ekki reyna
fyrr en í byijun næsta árs.
Starfsemi saltfiskdeildarinnar
hefur verið með líkum hætti og freð-
fiskdeildarinnar, þegar litið er yfir
öll starfsárin, þótt verðbreytingar á
saltfiski og freðfiski falli ekki alveg
á sama tíma. í saltfiskdeild eru
reyndar einnig dæmi um frávik frá
því, sem kalla mætti virka verðjöfn-
un.^
A þessu ári verða greiddar veru-
legar fjárhæðir inn í saltfiskdeild,
eða um það bil 150 m.kr. enda
hefur saltfiskverð hækkað mikið á
árinu.
Mynd 3 er gerð með sömu aðferð
og mynd 2 og sýnir yfirlit yfir verð-
breytingar á skelflettri rækju og
greiðslur úr og í sjóðinn hennar
vegna. Þar sést glöggt, að sjóðurinn
hefur þjónað hlutverki sínu vel fyr-
ir rækjuvinnsluna, sem býr við afar
óstöðugt markaðsverð. Á sfðustu
mánuðum hefur rækjuverð verið
mjög hátt, m.a. vegna mikils aftur-
kipps í afla Norðmanna. Greiðslur
í sjóðinn af söluverði rækju verða
því verulegar á þessu ári og eru
þegar orðnar meira en 200 miiljón-
ir króna, en við það bætist að
líkindum nokkuð á síðustu mánuð-
um ársins.
Þegar á heildina er litið, gætu
inngreiðslur í sjóðinn, þegar allar
deildir hans eru teknar saman, orð-
ið nærri hálfur milljarður króna á
þessu ári. Sjóðurinn dregur því fyr-
ir sitt leyti úr þenslu í þjóðarbú-
skapnum þetta ár.
Ábendingar nefndar-
innar um Verðjöfnun-
arsjóðinn
Nefndin skilaði lokaáliti sínu 10.
október síðastliðinn. Meirihluti
nefndarinnar gerir ekki tillögu um
breytingar á gildandi lögum um
Verðjöfnunarsjóðinn og telur, að
full ástæða sé til þess að sjóðurinn
starfí áfram. Minnihlutinn, fulltrúar
fiskvinnslunar, í nefndinni leggur
hins vegar til, að hann verði lagður
niður eða verulegar breytingar verði
gerðar á starfseminni.
Meirihlutinn telur, að reynslan
af starfseminni undanfarin ár sýni,
að sjóðurinn hafi yfirleitt þjónað
því hlutverki, sem honum er ætlað
að gegna, og hann geti einnig fram-
vegis gert gagn með því að draga
úr áhrifum verðsveiflna. Ekki megi
þó ætla sjóðnum of stóran hlut í
þessu efni, og einnig þurfi að leita
annarra leiða til þess að bregðast
við slíkum sveifum.
Þá benti meirihlutinn á, að það
gæti verið heppilegt við ríkjandi
skilyrði í gengismálum, þar sem
gengi helstu viðskiptamynta okkar
er nú miklum breytingum undirorp-
ið, að samræma gengisviðmiðun við
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1986
ákvörðun viðmiðunarverðs, þannig
að f öllum deildum sjóðsins verði
miðað við SDR-gengi fremur en
gjaldmiðil markaðslands eða sölu-
samnings. Líklegt virðist, að með
þessu móti verði að nokkru tekið
almennt tillit til mismunandi af-
komu greina, sem ýmist selja
afurðir sínar á Evrópu- eða Banda-
ríkjamarkaði. Þetta telur nefndin
hins vegar vera framkvæmdarat-
riði, sem stjóm sjóðsins eigi að
flalla um á hveijum tíma.
Nefndarmenn urðu ekki sammála
um það, hvort verðjöfnun eigi að
ná til ísfisks, sem settur er óunninn
er á markað erlendis. Fulltrúar sjó-
manna og útvegsmanna leggjast
eindregið gegn þvf, að verðjöfíiun
taki til ísfisks, og telja reyndar
ekki unnt að koma henni við með
skynsamlegu móti. Fulltrúar fisk-
vinnslunar vilja — ef á annað borð
verður um verðjöfnun að ræða —
að reynt verði að finna leiðir til
þess að láta ísfísk sæta sömu regl-
um um verðjöfnun og unninn físk.
sinni haft áhrif á það, hvort aflanum
er ráðstafað til vinnslu hér á landi
eða fluttur fsaður úr landi. Því verð-
ur naumast haldið fram, að verð-
jöfnun hefði skipti sköpum um
ísfisksölur á þessu ári, en þær að-
stæður gætu komið upp að hún
gerði það. Það sem sennilega ræður
einna mestu um vaxandi áhuga á
ísfisksölu í gámum, annað en hag-
stætt verð á fiskinum, er sú stað-
reynd, að hlutur sjómanna er miklu
betri, þegar þannig er selt. Þetta
er fyrst og fremst tekjuskiptingar-
mál milli samningsaðila, en er ekki
á verksviði hins opinbera.
Um rækju, sem fryst er óskel-
flett um borð í veiðiskipum, gegnir
svipuðu máli og um fsfiskinn að
þessu leyti. Nýlega hefur verið tek-
in ákvörðun um það í sjóðsstjóminni
að láta jafna verð á heilfrystri smá-
rækju, sem ýmist fer beint til
útflutnings eða til vinnslu hér á
landi. Það er brýnt að finna lausn
á þessu máli, sem tryggi að starf-
semi sjóðsins hindri það ekki, að
Mynd 2
VERÐJÖFNUNARSJOÐUR FISKIÐNAÐARINS
Frebfiskur
70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85
Ár
HEIMILD: ALIT S JODANEFNDAR.
Mynd 3
VERÐJÖFNUNARSJOÐUR FISKIÐNAÐARINS
FRYST RÆKJA
20
10
-10
-20
-30
-40
' P
.mm. .a. . Æm 1 I . .Jffl
o ^ÍXjg I TT |
1
■ Ver&jöfnun
111 Ver&breytlng
70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85
Ár
HEIMILD: ÁLIT SJODANEFNDAR
Til dæmis þannig að greitt verði
verðjöfnunargjald af hverri ísfisk-
sölu, þegar greitt er í sjóðinn af
unnum botnfíski, sambærilegt við
það sem greitt er til jafnaðar af
unnum fiski, en án tillits til sölu-
verðs á ísfíski. Hið gagnstæða gildi,
þegar greitt er úr sjóðnum út á
unninn fisk. Verðjöfnun á fsfíski
miðist því ekki beinlínis við söluverð
á honum. Aðrir nefndarmenn skipt-
ust í afstöðu sinni til þessa máls,
og nefndin gerði ekki ákveðnar til-
lögur um það.
Þetta mál er vandasamt, bæði
um form og efni. Strangt tekið er
sjóðurinn lögum samkvæmt bund-
inn við unnar afurðir — afurðir
fískiðnaðarins — eins og heiti hans
ber með sér. ísfiskur verður varla
talinn til afurða fískiðnaðarins.
Þegar af þessari ástæðu virðist
þurfa lagabreytingu til að láta
Verðjöfnunarsjóðinn ná til ísfisks.
Án efa er erfítt að setja viðmiðunar-
verð fyrir ísfisk, þar sem markaðs-
aðstæður eru síbreytilegar nánast
frá degi til dags og gæði aflans
einnig. Hvað sem þessu líður, getur
sjóðurinn hins vegar með starfsemi
framleiðendur geti jafnan valið hag-
kvæmasta kost við ráðstöfun
aflans.
Stofnfjársjóður
fiskiskipa
Nefndarmenn urðu sammála um
drög að frumvarpi um breytingar á
lögum um Stofnfjársjóð fiskiskipa,
til að einfalda framkvæmd þeirra
með tilliti til hinna nýju ákvæða
um greiðslumiðlun i skiptaverðslög-
unum frá því í vor. Megintilgangur
þessa frumvarps er annars vegar
að gera það alveg skýrt, að eftir
afnám sjóðakerfisins er Stofnfjár-
sjóðurinn eingöngu greiðslufarveg-
ur innan útgerðarinnar — reyndar
fyrir hvert útgerðarfyrirtæki um sig
— og kemur hlutaskiptum ekki
lengur við á nokkum hátt, og hins
vegar að auðvelda eigendum skipa,
sem standa í skilum eða eru skuld-
lausir við Fiskveiðasjóð íslands, að
fá endurgreitt án tafar það fé, sem
berst inn á reikning þeirra í Stofn-
fjársjóði samkvæmt greiðslumiðl-
unarlögum. Sjávarútvegsráðherra
hefur nú lagt þetta frumvarp fram
á Alþingi.
Þáttaskil í sjávarútvegi
Lagasetningin í vor um afnám
sjóðanna felur í sér róttækar breyt-
ingar á fjárhagslegu skipulagi
sjávarútvegsins. Hún einfaldar allar
greiðslur og tengir betur saman
hagsmuni, þannig að verðmyndun-
arkerfíð þjónar betur en áður þeim
tilgangi að sýna raunveruleg verð-
mæti í viðskiptum á skýran og
ótvíræðan hátt. Hliðargreiðslur,
sem færa fé á milli fyrirtælq'a og
greina án þess að ljóst sé, hver
borgar hveijum hvað, mgla menn
því ekki lengur í ríminu. Fram-
kvæmd þessarar víðtæku skipu-
lagsbreytingar í fjármálum
sjávarútvegsins hefur gengið von-
um framar. Helst vom það ákvæði
um slysa- og örorkutryggingu og
lífeyrissjóðsmál smábátamanna,
sem vöfðust fyrir mönnum í byijun.
Það er í sjálfu sér mjög eðlilegt,
því þetta em nýmæli í lögum og
eðlilegt að nokkum tíma taki að
fínna þeim heppilegan farveg. Allir
smábátamenn, sem greiða í
greiðslumiðlunarkerfið, em í dag
sjálfkrafa slysa- og örorkutiyggðir,
og greiða nokkurt iðgjald í lífeyris-
sjóð, en á því hafði verið misbrestur.
Hver smábátamaður hefur sinn sér-
reikning og fær sitt fé endurgreitt,
þegar hin lögbundnu gjöld hafa
verið greidd. Landssamband smá-
bátaeigenda virðist ánægt með
þessa greiðslutilhögun. Raunar er
ekki annað að heyra en flestir aðr-
ir séu einnig sáttir við þær breyting-
ar, sem fylgt hafa afnámi
sjóðakerfisins.
Þessi lög marka nokkur þátta-
skil í íslenskum sjávarútvegi.
Framskógur millifærslna hefur ver-
ið mddur, þannig að verðmyndun
á fiski er nú ljós og allur saman-
burður á fiskverði, bæði hér
innanlands og við fiskverð erlendis,
er auðveldari. Nú ætti að vera
hægara að losa um verðmyndun í
sjávarútvegi á íslandi; gefa fiskverð
fíjálst og jafnvel koma á fót upp-
boðsmörkuðum, þar sem gmndvöll-
ur er fyrir þeim. Sannleikurinn er
sá, að verðmyndun í sjávarútvegi
var orðin alltof flókin. Sú einföldun
á verðmyndunarkerfínu og hluta-
skiptunum, sem fylgir afnámi
sjóðanna, dregur bæði úr skrif-
finsku, og þar með kostnaði, og úr
hættu á ágreiningi um það, hvað
séu réttar greiðslur milli aðila. Þess-
ar breytingar gætu orðið upphaf
nýrrar sóknar í sjávarútvegi, sem
byggist á framtaki manna til að
nýta sér bestu markaðstækifærin
sem bjóðast hvetju sinni. Ný og
skýr yfirsýn yfír verðmyndun á físki
hér á landi ætti að koma í veg fyr-
ir, að menn sigli með aflann vegna
þess eins, að þeir miði í sínum verð-
samanburði við skráð lágmarksverð
— verð sem í gamla kerfinu sýndi
oft ekki nema rúmlega helming
þess heildarverðs, sem í rejmd
fékkst fyrir hann.
Útflutningur á ísuðum fiski í
gámum er þó að sjálfsögðu — ef
rétt er á haldið — mikilvæg við-
bótarleið til tekjuöflunar í sjávarút-
vegi, en dregur ekki úr verðmæta-
sköpun, eins og stundum er haldið
fram. Það er mikilvægt að leita
sífellt bestu lausna við ráðstöfun
aflans milli ísfiskútflutnings og
vinnslu hér á landi, en eins og gef-
ur að skilja hlýtur sú skipting ætíð
að vera breytingum undirorpin.
Reynslan sýnir, að best fer á því,
að samkeppni fái að njóta sín, þar
sem henni verður við komið; en þó
þurfa menn að geta treyst á
óbrenglaða verðmyndun. Með öðr-
um orðum: Það á að leyfa hveiju
fyrirtæki í sjávarútvegi að nýta sína
möguleika sem best innan þeirra
heildartakmarkana, sem veiðiþol
fiskstofnanna setur.
Afnám sjóðakerfisins mun án efa
leiða til aukinnar hagkvæmni í
rekstri sjávarútvegsins, þegar til
lengdar íætur, og þar með auka
tekjur þeirra sem við hann starfa.
Höfundur er forstjóri Þjódhags-
stofnunar og var formaður
nefndar, sem vann að endurskoð-
un sjóða sjávarútvegs. Greinin er
meðal annars byggð á erindum,
sem höfundur flutti á þingi Sjó-
mannasambandsins ogá Fiski-
þingi 1986.
Vantar 1.2
milljónir
í Rauða-
krosshúsið
Merkjasala föstudag
og laugardag
RAUÐI KROSSINN gengst fyrir
merkjasölu n.k. föstudag og laug-
ardag til söfnunar fyrir Rauða-
krosshúsið, hjálparstöð fyrir börn
og unglinga að Tjarnargötu 35,
en 1.2 miRjónir króna vantar til
að gera upp rekstrarreikninga
þessa árs.
„Reynslan hefur sýnt að mikil
þörf er á þessari starfsemi" sagði Jón
Ásgeirsson framkvæmdastjóri Rauða
krossins á fundi með fréttamönnum.
Rauðakrosshúsið hefur verið starf-
rækt frá 14. desember í fyrra, en það
er neyðarathvarf fyrir unglinga undir
18 ára aldri. Á því eina ári sem liðið
er frá því starfsemin hófst, hafa 80
gestir komið þar, 120 sinnum til gist-
ingar, sumir þvi oftar en einu sinni.
Meðaldvalartími er 3-7 dagar, einn
gestanna hefur þó dvalið t 11 vikur.
Unglingamir koma þegar þörf þeirra
er mest, fá mat og húsaskjól og að-
stoð við að leysa úr vandamálum
sínum, án þess að þurfa að panta
tfma hjá sérfræðingi. Hjálparstöðin
er opin allan sólarhringinn en auk
þess er símaþjónusta allan sólar-
hringinn og hægt að sækja þangað
ráðleggingar. Fimm starfsmenn em
á staðnum, forstöðumaður er Ólafur
Oddsson.
Þann 14. desember verður tekin
upp aukin símaþjónusta fyrir böm
og unglinga á mánudögum, miðviku-
dögum og föstudögum frá 15-18, en
það er gert í samvinnu við bamahóp
kvennaathvarfs. Þessi símaþjónusta
er hugsuð fyrir foreldra sem em í
erfiðleikum, en vita ekki hvert þeir
eiga að snúa sér. Þá geta þau böm
sem enn em inni á heimilunum haft
samband við hjálparstöðina, en fjöldi
bama leitar þangað vegna erfiðleika
í sambándi við foreldra, drykkjuskap-
ar eða vímuefnaneyslu þeirra, and-
legs eða líkamlegs ofbeldis. Með
aukinni símaþjónustu ætlar Rauði
krossinn að vinna fyrirbyggjandi
starf meðal unglinganna.
Gert er ráð fyrir að 5.2 milljónir
þurfi til að reka Hjálparstöðina á
næsta ári, Rauði krossinn ætlar að
leggja fram 25% fjármagnsins auk
sjálfboðastarfs. „Við vonumst til að
geta safnað því sem á vantar" sagði
Jón Ásgeirsson, „vonumst eftir að fá
stuðning frá nálægum sveitarfélög-
um, ríkinu og öðmm félagasamtök-
um.“
Merkjasölunni verður stjórnað frá
Rauðakrosshúsinu Tjamargötu 35 og
sjálfboðaliðar velkomnir að sögn Ól-
afs Oddssonar. Þeir sem vilja styrkja
starfsemina geta auk þess lagt inn á
reikning Rauða krossins í Iðnaðar-
bankanum, númer reikningsins er hið
sama og símanúmer R.K., 622266.
Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs:
Færeyingar og
Samar leggja
fram bækur
ÁKVEÐIÐ hefur verið að Færey-
ingar og Samar leggi fram bækur
til Bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs 1987, en áður hefur
verið skýrt frá því í Morgun-
blaðinu hvaða bækur íslendingar,
Danir, Svíar, Norðmenn og
Finnar leggja fram.
Frá Færeyjum kemur skáldsagan
„Leikur tín er sum hin ljósi dagur"
eftir Jens Pauli Heinesen. Frá Sama-
landi kemur ljóðabókin „Losses
Beaivegiiji" eftir Rauni Magga Lukk-
ari.
Rithöfundasambönd Grænlend-
inga, Færeyinga og Sama mega hver
um sig leggja fram eina bók, en hin
löndin tvær bækur hver. Ákvörðun
verður tekin um verðlaunahafa i
Stokkhólmi þann 20. janúar nk., en
afhending verðlaunanna fer fram á
þingi Norðurlandaráðs að venju.