Morgunblaðið - 27.11.1986, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1986
ftttfgtst Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Ný tollalög
Lagaleg staðí
umhverfism;
Framvarp að nýjum tollalög-
um hefur verið lagt fram á
Alþingi. Þar er að finna ýmis
nýmæli, sem eiga eftir að hafa
mikil áhrif á viðskipti okkar við
aðrar þjóðir, ef að lögum verða.
í framvarpinu er gert ráð fýrir
gildistöku hinna nýju laga 1. jan-
úar 1987, þannig að þingmenn
mega láta hendur standa fram
úr ermum við meðferð málsins.
Varla ættu að verða miklar deilur
um það á þingi, þótt viðamikið sé.
Framkvæmd tollamála snertir
alla borgara landsins. Tugir þús-
unda manna eiga samskipti við
þá embættismenn ríkisins, er
sinna tollgæslu, á ári hverju. Um
þessar mundir hafa myndast bið-
raðir hjá þeim í flugstöðinni á
Keflavíkurflugvelli. Þar era þeir
að framfylgja þeim reglum, að
ferðamenn mega ekki flytja með
sér tollfrjálsan vaming fyrir hærri
Qárhæð en nemur sjö þúsund
krónum. Þessi regla stangast
líklega nú orðið á við réttarvitund
flestra landsmanna. í framvarp-
inu að tollalögum er ekki fjallað
um mál af þessu tagi, ákvarðanir
um þau era í höndum fjármála-
ráðherra. Tollalagaframvarpið
snýst um yfirstjóm tollamála og
meginreglumar, sem hún á að
fylgja í störfum sínum.
Að því er yfirstjómina varðar
era tvö atriði, sem einkum vekja
athygli: það er að fjármálaráð-
herra er heimilað að skipa toll-
stjórann í Reykjavík ríkistollstjóra
og að sett skal á fót ríkistolla-
nefnd. Fyrri breytingin felur það
væntanlega í sér, að eftirlits- og
boðvald í tollamálum flyst úr fjár-
málaráðuneytinu til embættis
ríkistollstjóra. Með ríkistolla-
nefndinni er stefnt að því, að
tolladeild fjármálaráðuneytisins
hætti afskiptum af hvers konar
ágreiningsefnum, sem upp koma
í framkvæmd tollamála. Era þess-
ar breytingar í góðu samræmi við
þær hugmyndir, að á þessu sviði
opinberrar skattheimtu eins og
öðram skipti miklu að hlutlægar
ákvarðanir séu teknar og óháðir
úrskurðaraðilar eigi síðasta orðið,
ef til ágreinings kemur.
Tvívegis hafa verið skipaðar
nefndir til að gera tillögur tií ijár-
málaráðherra um svokallaða
tollkrít, það er greiðslufrest á
aðflutningsgjöldum. Hafa fram-
vörp um þetta efni ítrekað verið
lögð fram á Alþingi en ekki náð
fram að ganga. I framvarpinu til
tollalaga er veitt heimild til að
veita greiðslufrest á tollum.
Breyting í þá átt er í samræmi
við breytta viðskiptahætti al-
mennt og ætti tillaga um hana
ekki að vefjast fyrir þingmönnum,
þótt framkvæmd málsins vefjist
fyrir tollheimtumönnum, ef
marka má greinargerð fram-
varpsins. Samkvæmt henni þarf
fyrst að tölvuvæða tollstofur, áð-
ur en unnt er að veita greiðslu-
fresti.
í greinargerð tollalagafram-
varpsins kemur fram, að við eram
þeir einu í hópi helstu viðskipta-
landa okkar, sem halda fast í þá
reglu, að engin vara er afgreidd
úr tolli nema hún hafí fyrst verið
bankastimpluð, eins og það er
kallað. í því felst, að gjaldeyris-
banki staðfestir, að greiðsla hafí
verið innt af hendi eða hún sé
tryggð með öðram hætti. Hefur
verið ákveðið að breyta lögum um
þetta efni og afnema þessa inn-
flutningshætti. Er þetta breyting,
sem hefði átt að vera búið að
gera fyrir löngu. Viðskiptatraust
manna af ólíku þjóðemi á að
byggjast á öðra en afskiptum
opinberra aðila.
Verði framvarpið samþykkt á
að taka upp þann hátt, að því er
varðar tollafgreiðslu á vöram, að
innflytjandi geti tekið vörana
beint frá farmflytjanda án
greiðslu aðflutningsgjalda. Til
þess að unnt sé að stíga þetta
skref er nauðsynlegt að tollyfir-
völd veiti innflytjendum sérstaka
heimild til að fá slíka tollaf-
greiðslu. Verður því tekin upp
sérstök skráning á innflytjendum
og fyrst og fremst skráðir þeir,
er stunda innflutning sem aðalat-
vinnu.
Síðasta nýmælið í framvarpinu,
sem hér verður nefnt, er um svo-
kölluð tollfijáls svæði. Vakið er
máls á því í greinargerð frum-
varpsins, að slík svæði gætu orðið
við Reykjavíkurhöfn og Keflavík-
urflugvöll. Á þessum svæðum
gætu fyrirtæki, innlend og erlend,
stundað framleiðslu ýmiss konar
vamings og tækja, sem síðan
yrðu flutt á markað, meðal ann-
ars til landa innan EFTA og
Evrópubandalagsins. Þá gætu
innlend og erlend fyrirtæki fengið
þar aðstöðu til að geyma vörar í
vörageymslum í því skyni að
dreifa þeim síðan til annarra
landa. Hugmyndir era uppi um
að nota aðstöðu hér á landi til
umflutnings milli landa, þær
verða ekki að veraleika nema toll-
frjáls svæði komi til. Tilvist slíkra
svæða myndi hafa víðtækari áhrif
en menn átta sig á við núverandi
aðstæður. Ákvæði framvarpsins
um tollfrjáls svæði ættu að vera
þingmönnum sérstök hvatning til
að flýta afgreiðslu framvarpsins.
Hér hefur verið stiklað á stóra
í merku þingmáli, sem Þorsteinn
Pálsson, fjármálaráðherra, hefur
lagt fram. Er skorað á þingmenn
að flýta afgreiðslu þess, svo að
færa megi tollamál í þann nútíma-
búning, sem þeim er sniðinn með
framvarpinu.
eftirlngimar
Sigurðsson
Að undanfömu hafa verið nokkr-
ar umræður um lagalega stöðu
umhverfísmála hér á landi. Sérstak-
lega hefur Framsóknarflokkurinn
tekið umhverfísmálin uppá sína
arma og má skilja á málflutningi
talsmanna flokksins að þessum
málaflokki sé lítið sinnt hér á landi
og að lög og reglur séu fáskrúðug-
ar, svo ekki sé dýpra í árinni tekið.
Rétt er það að margt er hér ógert
og vissulega búum við hér á landi
við umtalsvérð umhverfísvandamál.
Þar má sem dæmi nefna gegndar-
lausa gróðureyðingu, óviðunandi
ástand frárennslismála og fyrir-
huggjulausa byggingu seiða- og
fískeldisstöðva m.a. á viðkvæmum
vatnasvæðum, en eins og kunnugt
er fylgir slíkri starfsemi veraleg
lífræn mengun.
Mér virðist hinsvegar gæta mis-
skilnings og töluverðrar fáfræði hjá
þeim framsóknarmönnum, sem tjáð
hafa sig um málið opinberlega, sér-
staklega hvað snertir Iagareglur og
stjómun þessara mála hér á landi
og þykir mér því tímabært að gera
grein fyrir því, hvernig löggjöf er
notuð sem tæki til ákvörðunar
umhverfísmálastefnu, hvemig mál-
um er háttað lagalega hér á landi
og hvað sé til ráða frá mínum bæj-
ardyrum séð.
Hugtakið umhverfis-
vernd, markmið
umhverfismáialaga
Þar sem skýring á hugtakinu
umhverfísvemd liggur til grandvall-
ar öllum réttarreglum á sviði
umhverfísmála er nauðsynlegt að
skýra það í stuttu máli.
Umhverfísvemd hefur það að
markmiði að tryggja íbúum jarðar
þau gæði lofts, láðs og lagar, sem
gefa möguleika til sem bestra
lífsskilyrða, bæði með tilliti til
ástands mála eins og það er á hvetj-
um tíma og ekki síður þegar til
framtíðar er litið. Hér er um að
ræða alla þætti lífríkisins.
Hlutverk umhverfísmálalöggjaf-
ar, sem er forsenda allrar stjómun-
ar á þessu sviði, er fyrst og fremst
að skipa fyrir um það, hvernig taka
beri tillit til eiginleika umhverfísins
með hliðsjón af lífríkinu. Þótt um-
hverfísvandamál séu fyrst og
fremst leyst á tæknilegan hátt er
umhverfísmálaréttur löngu viður-
kenndur innan fræðikerfis lögfræð-
innar. Rétt er að benda á að
umhverfismálaréttur viðurkennir
því aðeins mengun og aðra röskun
að efnahagslegir hagsmunir liggi
að baki, þ.e. að efnahagslegur ábati
vegi þyngra en sú röskun, sem
starfseminni fylgir og að henni
verði ekki komið fyrir á annan hátt
eða annars staðar.
Tilgangur umhverfísmálalög-
gjafar er einkum tvíþættur, annars
vegar að draga úr mengun og hins
vegar að viðurkenna lífsskilyrði sem
meginundirstöðu mannréttinda.
Þannig er rétturinn til heilbrigðis í
tengslum við óspillt umhverfí viður-
kenndur sem grundvallarréttur og
telst því til sjálfsagðra mannrétt-
inda. Einnig er almennt viðurkennt
að heilbrigði einstaklinganna sé og
verði að vera megin ástæða um-
hverfismálalöggjafar. Umhverfís-
málalöggjöf tekur því fyrst og
fremst mið af lífínu sjálfu og vel-
ferð einstaklinganna, sbr. Stokk-
hólmssáttmálann frá 1972.
Hugtakið umhverfí er skýrt mjög
rúmt og tekur yfír öll atriði, sem
geta haft áhrif á heilsu manna,
bæði beint og óbeint, og skiptir
ekki máli hvort áreiti beinist gegn
einstaklingum eða hópum.
Til að ná fram þeim þáttum, sem
áður eru nefndir, hefur reynst nauð-
synlegt að setja reglur á sviði
umhverfismála, ekki síst vegna þess
að fyrirtækin sjálf hafa reynst ófær
um eftirlitið vegna efnahagslegra
þátta, en slík er ótvíræð reynsla
allra þjóða og má þá sérstaklega
skírskota til reynslu landa Evrópu-
bandalagsins. Þessar reglur verða
að taka tillit til langtíma nota af
gæðum umhverfisins og að þau
þijóti aldrei, kveða á um vemdun
vatns, andrúmslofts, loftlags o.s.
frv. Því er nauðsynlegt að ná fram
réttarreglum um hráefnisöflun,
vinnslu hráefnis, um varðveislu
náttúru- og menningarverðmæta
og ekki síst reglum, sem stuðla að
því að bæta ríkjandi ástand. Nauð-
synleg forsenda þess alls eru
rannsóknir á gæðum og þoli um-
hverfisins og náttúrunnar. Þessir
þættir hafa leitt til alþjóðlegrar
samvinnu, alþjóðlegra áætlana-
gerða og alþjóðavemdarstarfs.
Með tilkomu kjarnorkunnar hef-
ur verið litið á geislun frá geisla-
virkum efnum í umhverfínu sem
sérstakan þátt innan umhverfís-
málaréttarins. Til þess að stemma
stigu við geislun af völdum kjam-
orku og koma á eftirliti þar að
lútandi hefur þurft að lögbinda regl-
ur er snerta geislavirkan gróður,
geislavamir, heilbrigðisstaðla,
gróðurvernd, eyðingu úrgangs,
ábyrgð og flutning geislavirkra
efna. Af fáu stafar lífríki jarðar
meiri hætta en geislun og hefur
reynst nauðsynlegt að setja strang-
ar reglur um eftirlit og ábyrgð og
hafa opinberir aðilar tekið að sér
þetta hlutverk, þar sem iðnaðurinn
sjálfur hefur ekki reynst traustsins
verður. Settar hafa verið mjög
strangar reglur um þennan sér-
staka umhverfismálaþátt og má
benda á að lönd Evrópubandalags-
ins hafa viðurkennt ákveðna
formúlu varðandi útreikninga á því
hvenær hægt sé að samþykkja slíka
geislamengun og með hvaða efna-
hagslegum rökum.
Stjórn umhverfismáia á
Islandi samkvæmt lög-
um og reglum
1. Yfirstjórn
Engin heildaramhverfísmálalög-
gjöf er fyrir hendi hér á landi og
heyra þessi mál undir átta ráðu-
neyti. Veigamestu málaflokkamir
eru í höndum fímm ráðuneyta, en
þau eru heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneyti, menntamálaráðu-
neyti, samgönguráðuneyti,
landbúnaðarráðuneyti og félags-
málaráðuneyti. Samkvæmt auglýs-
ingu nr. 96/1969 um staðfestingu
forseta íslands á reglugerð um
Stjómarráð íslands og síðar til-
komnum lögum heyra umhverfis-
málaþættir í stórum dráttum undir
ráðuneyti sem hér segir:
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneyti.
Heilsugæsla, heilbrigðismál, heilsu-
vemd, sbr. lög nr. 59/1983 um
heilbrigðisþjónustu, eiturefni og
hættuleg efni sbr.lög nr. 85/1968
með síðari breytingum, hollustu-
hættir og mengunarvamir sbr. lög
nr. 109/1984 og reglugerðir nr.
45/1972 og nr. 390/1985. Geisla-
vamir sbr. lög nr. 117/1985.
Menntamálaráðuneyti.
Náttúruvemd, sbr. lög nr. 41/1971,
friðunarmál, sbr. lög um dýravemd
nr. 21/1957 og fuglafriðun nr.
33/1966.
Landbúnaðarráðuneyti.
Landbúnaður, sbr. lög um gróður-
vemd 17/1965, þar með talin veiði
í ám og vötnum, sbr. vatnalög nr.
15/1953, málefni Skógræktar ríkis-
ins og Landgræðslu ríkisins.
Samgönguráðuneyti.
Mengunarvarnir á sjó, sbr.lög nr.
32/1986, málefni Siglingamála-
stofnunar ríkisins.
Félagsmálaráðuneyti.
Vinnuvemdarmál og starfsemi
Vinnueftirlits ríkisins, sbr. lög nr.
41/1980, skipulagsmál, sbr. skipu-
lagslög nr. 16/1964 og embætti
skipulagsstjóra og skipulagsstjóm-
ar ríkisins.
Sjávarútvegsráðuneyti.
Friðun fiskimiða, sbr. lög nr.
44/1948.
Iðnaðarráðuneyti.
Ymis sérlög um verksmiðjur, sbr.
lög nr. 76/1966 um álbræðslu í
Straumsvík, lög nr. 80/1966, um
Kísilgúrverksmiðju við Mývatn, lög
nr. 18/1977, um Jámblendiverk-
smiðju í Hvalfírði.
Utanríkisráðuneyti
Öll umhverfismál á vamarsvæðinu.
2. Stofnanir er sinna
umhverfismálum
Á vegum hins opinbera starfa
nokkrar stofnanir, bæði rannsókna-
og eftirlitsstofnanir, sem auk ann-
arra verkefna er falið að sjá um
ýmsa þætti umhverfísmála. Hér
má nefna Hollustuvemd ríkisins,
Geislavamir ríkisins og eiturefna-
nefnd, en þessir aðilar starfa á
vegum heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytis. Náttúruvemdar-
ráð, sem starar á vegum
menntamálaráðuneytis, Siglinga-
málastofnun ríkisins, sem starfar á
vegum samgönguráðuneytis, Skóg-
rækt ríkisins og Landgræðslu
ríkisins, sem starfa á vegum land-
búnaðarráðuneytis. Vinnueftirlit
ríkisins og skipulagsstjóra ríkisins,
sem starfa á vegum félagsmála-
ráðuneytis. Hafrannsóknastofnun,
sem starfar á vegum sjávarútvegs-
ráðuneytis.
Fram að gildistöku laga nr.
50/1981, um hollustuhætti og heil-
brigðiseftirlit, sbr. nú lög nr.
109/1984, með sama heiti, en lög
þessi öðluðust gildi 1. ágúst 1982,
má segja að mengunarvamaþáttur
umhverfísvemdar hafí fyrir venju
sakir verið settur undir yfírstjóm
heilbrigðis- og tryggingamálaráð-
herra, með vissri skírskotun til laga
nr. 85/1968 um eiturefni og hættu-
leg efni. Eitt helsta nýmæli laga
nr. 109/1984 snertir starfsemi og
framkvæmdir sem geta haft í för
með sér mengun lofts, láðs og lag-
ar, að svo miklu leyti sem slíkt er
ekki falið öðram aðilum með sér-
stökum lögum eða alþjóðasam-
þykktum. Hollustuvernd ríkisins
starfar samkvæmt þessum lögum
undir jrfírstjóm heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytis. Starf-
semi stofnunarinnar skiptist í þijár
deildir, þar sem ein deild, mengun-
arvamadeild, fer eingöngu með
umhverfísmál og önnur, heilbrigðis-
eftirlitsdeild, með ákveðna þætti
sem snerta umhverfísmál.
Samkvæmt lögum nr. 109/1984
er gert ráð fyrir þvi að sett verði
sérstök mengunarvamareglugerð í