Morgunblaðið - 03.12.1986, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 1986
Er Jakob laus og
er hann frjáls?
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Sigurður A. Magnússon:Úr snöru
fuglarans, uppvaxtarsaga
Utg.Mál og menning 1986.
ÞÁ hefur Jakob lokið stúdentspróf-
inu, nú hlýtur að fara að birta til
og vonimar að rætast, eða hvað?
Enn leitar trúin á óráðinn hug,
hver er vilji Jakobs í þeim málum
og hvers er að vænta? Hann á ekki
um margt að velja að, því að ekki
spretta peningamir á tijám, eftir
skólavist, sem hann hefur þurft að
sjá um að kosta upp á eigin spýt-
ur. En hann kemst þetta sumar,
að prófi loknu á kristilegt stúdenta-
mót í Danmörku, og sú ferð á eftir
að hafa dramatískar afleiðingar á
unga manninn, svo að ekki sé meira
sagt. Þar kynnist hann Carmelítu
frá Finnlandi og er ekki ofmælt að
segja að ástin til þessarar
draumadísar heltaki hann, svo að
hann getur ekki á heilum sér tekið
næstu árin.
Carmelíta er honum ögn eldri,
af ríku foreldri og hún þekkir lítið
og skilur enn minna þær flóknu
lífsþrautir, sem Jakob hefur orðið
að glíma við. Með þeim takast
kynni, og Jakob gerir sér sérstaka
ferð á annað mót til að hitta elsk-
una sína. En snýr heim, ringlaður
og ruglaðri en áður, og hugarvflið
ólýsanlegt. Þótt ferðalagið í sjálfu
sér hafi orðið honum upplifun og
fyrirheit.
Svo tekur við brauðstrit og guð-
fræðinám, sem er stundað með
hálfum huga, því að Jakob er farinn
að efast- og reyndar er nokkuð
síðan þær efasemdir fóru að gera
vart við sig. Er þetta vegurinn, sem
hann vill ganga? Líklega ekki. En
hverra kosta á hann völ.svo um-
komulaus, hijáður og kvalinn. Og
sálarumbrotin meiri og óviðráðan-
legi en nokkru sinni. Þótt hann fáist
við kennsluna og lesi guðfræði,
haldi áfram sumarmálningavinnu
eru þetta allt aukaatriði, því að
Carmelíta er í huga hans hveija
stund. Allt verður að honum að
harmi; hann leggur á sig að læra
Kemuruppum
lacöste þinn góða smekk!
flprrn
GARÐURINN
að dansa undir handleiðslu systur
vinar síns - skemmtilegur kafli það.
En á leiðinni heim af dansleiknum
, hvolfdist einsemdin yfir mig„ og
tvinnaðist saman við hrollkaldan
lífskvíða sem var einsog feilnóta á
þessari kyrrlátu og tunglbjörtu
nótt.“ Hann æfir sund af kappi.
Hann kemst loks í kynni við
„töfragatið" með tilheyrandi lýsing-
um. Og allt kemur fyrir ekki.
Þrátt fyrir ástina, sem hann ber
til Caremelítu, hefur hann þó sem
sagt enn auga fyrir konum sem eru
í kringum hann. Þær espa upp hvat-
ir hans og það oft og einatt svo
hressilega, að honum þykir nóg
um.(Reyndar mér líka.) Hvemig
má það vera, að hann sem elskar
Carmelítu, skuli samtímis geta haft
svona mikla náttúru til annarra
stúlkna. Skilin milli gimdar og ást-
ar vefjast fyrir honum. Þessi skil
em svo sem einatt ekki bara óljós
æskufólki. Carmelíta ákveður að
koma til íslands, tveimur ámm eft-
ir að leiðir þeirra lágu saman. Jakob
hefur unnið eins og berserkur um
veturinn til að öngla saman fé til
að geta tekið rausnarlega á móti
vinu sinni og hugurinn fullur af
vonum. Þau fara í ferðalög á hest-
um, hann snýst í kringum hana og
sýnir henni Reykjavík, fer með hana
austur á land og ég veit ekki hvað.
En allt kemur fyrir ekki. í bókarlok
Sigurður A. Magnússon
er sýnilegt, að Carmelíta treystir
sér ekki til að taka upp sambandið
sem hann hefur dreymt um.
Sigurður A. Magnússon hefur
fengið mikið lof fyrir þann kjark,
sem hann sýni með því að skrifa
þessa uppvaxtarsögu. Það lof er
um margt verðskuldað. Hann segir
sjálfur í viðtali, að hann hafí þurft
að hreinsa í sér sálina og komast
að því hver hann væri og hvers
vegna og það hafi verið helzta
ástæðan fyrir því að hann réðst í
að heíja verkið. Hugrekki og ber-
sögli dugir auðvitað ekki nema
skammt, til verða að koma listræn-
ir hæfíleikar og hæfni til að segja
sögu. Umfram allt verður höfundur
að sýna sjálfsaga til að velja og
hafna. Hann verður að gera þján-
ingu Jakobs trúverðuga og einlæga.
Málskrúð gerir kvölina , sem reynd-
ar mætti hafa með stórum staf,
fáránlega.
Mér fínnst Sigurður vera of ná-
Hver var Ella
áður - og hver nú
AÐALSTRÆTI9 S:12234
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Ingólfur Margeirsson: Allt önnur
ELLA
Utg.Bókaútgáfa Helgarpóstsins
1986
ÞÓTT æði langt sé liðið, síðan
íslandsbjörninn Gunnar Salómons-
son var og hét, fara enn sögur af
þessum lágvaxna og sérstæða
kraftajötni. Hann aflaði sér ekki
sízt frægðar á Norðurlöndum, en
kom oft heim, fór um landið og
sýndi listir sínar. í einni ferð heim
komst hann í kynni við ungu stúlk-
una, Elínu Þórarinsdóttur, honum
aldarfjórðungi yngri. Hún festi á
honum siíka ást, að hún fylgdi hon-
um uppfrá því á flakki hans og
flandri, deildi með honum erfíðum
kjörum stundum og tók þátt í upp-
hefð hans, einkum fyrstu árin
þeirra. En það fer að halla undan
fæti, skapofsinn blundar í Úrsusi
og bitnar oft Ellu. Brennivínið leik-
ur hann grátt og það dregur að
því, að ofsinn beinist gegn eiginkon-
unni, með hinum ferlegustu afleið-
ingum En hún er honum trygg og
trú og auk þess bæði slagarasöng-
kona og fegurðardrottning. Úrsus
er hennar örlög og þrátt fyrir allt
getur hún ekki yfírgefíð hann. Þeg-
ar hann andast úr krabbameini er
trúlegt að hún sé í þann veginn að
gefast upp. Hún leitar á náðir
vínsins og hún fínnur ekki til sorg-
ar. Sennilega hefur tilfínningakvót-
inn verið orðinn fullur líka.
Síðan tekur við nýtt hjónaband,
meira svall, svo kemur að pillunum.
Bam bætist óforvarandis í búið.
Basl og fjárhagsvandræði, skilnað-
ur og brátt annað hjónaband, þótt
Ella sé þá raunar orðin illa farin
af pilluáti, sem um alllanga hríð tók
við hlutverki vínsins. Loks er svo
komið, að hún gefst upp og leitar
hjálpar, fellur en rís upp á ný. í
stuttum inngangi segir að þetta sé
þroskasaga Elínar Þórarinsdóttur.
Það má til sanns vegar færa. Bókin
er auðlesinog læsileg, lipurlegur
stfll á henni og manni fínnst Elín
að mörgu leyti ákaflega hugnanleg
kona. Samt vantar eitthvað. Ég
velti fyrir mér, hvað það gæti ve-
rið. Því að Ingóifur Margeirsson er
pennafær maður og fer létt með
að skrifa. Hann skapar andrúmsloft
og mjmd hans af Eilu er vel heppn-
uð. Og hvað/er þá að?
Sumar bækur af þessari gerð,
ef ég mætti leyfa mér að segja
svo, eru uppfullar af tilfínninga-
graut, og það liggur við borð maður
fari hjá sér og fínist eins og sé
verið að hnýsast í mál, sem manni
kemur akkúrat ekki baun við, mál
sem fólk hljóti að vilja eiga eitt og
sér. Þegar þessi bók er lesin er
engin hætta á slíku. Hér heldur
söguhetjan Ella sér í undarlega til-
fínningalegri ijarlægð, ekki aðeins
frá lesandanum, heldur fyrst og
fremst frá atburðunum, sem hún
er að lýsa. Og fólkinu sem hún er
að tala um. Það vantar einnig
myndir af samferðarmönnum henn-
ar. Þótt aðeins sé vikið að foreldrum
hennar og stöku persónu, sagt að
hún fari og geri þetta og hitt með
vinum sínum, þá fannst mér að
þessu hefði átt að gera skil á opn-
ari hátt.Þó að hún hafí verið heilluð
kvæmur í þessari bók; ferðalýsing-
amarminna stundum á ítarlegan
og vandvirknislegan og langdreginn
skólastfl. Kúnstugt samtal í flugvél
um nótt milli Jakobs og Charless
Bandaríkjamanns á ekki heima í
þessari bók og missir marks. Það
fannst mér í fyrsta lagi á skjön við
efnið og fjarri sú slik himnaspeki,
sem hann vill vera láta. Og fram-
setning þess tilgerðarleg.
Carmelíta er að sumu leyti skilj-
anleg persóna. Það er ekki kyn,
þótt henni blöskri hamslaus ást-
hrifning Jakobs, sem hvergi nemur
við jörðina. Mér fínnst Carmelíta
sýna viðleitni, hina virðingarverð-
ustu, þótt Jakob virðist ekki - og
höfundur ekki heldur þrátt fyrir
allan þennan tíma- skiija hana.
Að mínum dómi er þessi saga
of orðmörg. Það er oft hvimleitt,
að höfundur notar sjaldgæf orð og
orðtök, sem honum virðast ekki
töm. Og ofnotar svo önnur til að
tjá hugarástandið, hrollurinn í
mörgum afbrigðum er einlægt að
læsast eða hríslast um hann. Ottinn
og örvænting lamar hann, næstum
á annarri hverri síðu.Og mörg slík
dæmi má nefna.
Áhugi Jakobs á kvenfólki er
kannski ekkert öðruvísi en ungra
manna á þessum aldri. En til að
gera áhugann geðfelidari og sýna
fram á angistina sem fylgir þessum
áhuga, er ekki nóg að stafla upp
orðum, það verður að vera meira
að baki þeirra svo að orðin nái til-
gangi sínum.
Hvort sem lesandi lofar eða last-
ar þessa bók, er óhjákvæmilegt að
lesa hana. Það hlýtur að þýða bara
eitt: að hún hefur í sér lífsmagn.
Og skyldi það ekki vera það sem
úrslitum ræður, þegar allt er gert
upp.
Ingóifur Margeirsson
af Úrsusi, og láti hann valsa með
sig, eins og hann lystir framan af,
hlýtur hún einhvem tíma að hafa
fundið til. Eða hvað? Enda er okkur
sagt það. En á svo ópersónulegan
hátt, að það kemst einhvem veginn
ekki alveg inn.
Þrátt fyrir þessa „fjarlægð" er
gaman að lesa þessa bók. Kafiinn
í lífshlaupi Ellu með Úrsusi er senni-
lega forvitnilegastur. Flökkulífíð og
rótleysið, frægðin og dásemdimar,
sem smátt og smátt snúast upp í
andstæðu sína. Þetta er allt vel
gert. Raunar þykist ég sjá í hendi
mér, að vinnuaðferð höfundar sé
ekki tilviljun, heldur hans leið. Og
þrátt fyrir að ég hefði kosið að
fleiri þáttum manneskjunnar Ellu
væri komið á' framfæri, gat ég eft-
ir annan lestur bókarinnar sætt mig
við hana vel. Kannski þessi uppsetn-
ing hafi þrátt fyrir allt verið rétti
kosturinn. Og auðvitað þarf ekki
endilega alltaf að segja allt á suðu-
marki. Íronían verður ef til vill það
sem skilar bezt angistinni. Undir
lokin var ég farin að hallast að því.
BORNIN VEUA
pkNjmobll
Sip%
Iðnaðarhúsinu HaHveigarstíg 1 Sími 26010