Morgunblaðið - 03.12.1986, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 1986
43
Héraðakvótinn er
skömmtunarkerfi
eftir Óðin
Sigþórsson
í sjónvarpsþætti um „siðferði í
íslenskum stjórnmálum", lýsti laga-
prófessor við Háskóla íslands þeirri
skoðun, að íslenskir stjómmála-
menn hefðu þá áráttu við lausn
vandamála, að smíða um þau kerfí
og setja í lög. Slíkar kerfíslausnir
leiddu af sér önnur vandamál sem
einnig væri nauðsynlegt að setja
um lög og fella í kerfí og þannig
gengi oft til koll af kolli, þangað
til ekki væri hægt að greina á milli
orsakar og afleiðingar. Mér hafa
oft komið þessi orð í hug, þegar
ég leiði hugann að því hversu flók-
in og þung yfírbyggingin er á okkar
litla þjóðfélagi. Þetta á ekki síst
við, þegar rætt er um landbúnaðar-
málin og afskipti hins opinbera á
þeim vettvangi. Ég hygg, að fyrir
áratug eða svo, hafí fáum dottið í
hug, hvflík ofstjóm og frelsisskerð-
ing biði þeirra, er þennan atvinnu-
veg stunda.
Það hafa orðið straumhvörf í
málefnum íslenskra bænda. Þar
kemur að mínu mati aðallega
þrennt til. í fyrsta lagi hefur innan-
landsmarkaðurinn dregist saman.
Aðalorsök þess má rekja til minnk-
andi niðurgreiðslna sem nú eru
innan við fjórðungur að raungildi
þess sem mest var. Þá má nefna
að neysluvenjur þjóðarinnar hafa
breyst með ljölbreytilegra framboði
matvæla. Vinnslu og dreifíngaraðil-
ar hafa mætt vaxandi samkeppni
og eru menn ekki á eitt sáttir um
frammistöðu þeirra á markaðnum.
í öðru lagi hafa markaðsaðstæður
erlendis breyst_ gífurlega á undan-
fömum árum. Á öndverðum síðasta
áratug skilaði útflutningur búvara
verulegum gjaldeyri. Þannig feng-
ust um 70% heildsöluverðs fyrir
dilkakjötið og 40—50% fyrir mjólk-
ina þegar best gerðist. Hér hefur
orðið gerbreyting á. Þær vestrænu
þjóðir sem áður fluttu inn búvöru
og skópu eftirspum sem hélt uppi
viðunandi verði, hafa kappkostað
að efla eigin landbúnað og em
margar hveijar útflytjendur í dag.
Þessa gætir sérstaklega á dilka-
kjötsmarkaðnum. Þetta hefur leitt
af sér verðhrun og dæmi sem við
stöndum frammi fyrir í dag, lítur
þannig út, að með hveijum lítra
mjólkur framleiddum með verð-
ábyrgð ríkissjóðs fyrir erlendan
markað, þarf ríkissjóður að greiða
35 krónur á þessu ári. Tilsvarandi
tala mun vera um 200 kr. fyrir kfló
kjöts.
Þá vil ég í þriðja lagi tilnefna
sérhæfínguna og tæknivæðingu
íslensks landbúnaðar. Þrátt fyrir
mikla fólksfækkun í sveitum lands-
ins, hefur afkastagetan aukist
gífurlega. Til þess að létta bústörf-
in hafa bændur tekið tæknina í sína
þjónustu í vaxandi mæli. Þetta er
þróunin í öllum hinum vestræna
heimi og íslenskir bændur eru eng-
ir eftirbátar í þeim efnum. Forsenda
þessa hefur verið stækkun búanna
og bættur húsakostur á jörðunum.
Þetta hefur gert sveitafólkinu kleift
að sækja fram til betri lífskjara sem
öðrum þjóðfélagsþegnum.
Ég tel að þetta þrennt hafí aðal-
lega skapað það atvinnuumhverfí
sem bændur búa við í dag. Það er
við þesar aðstæður sem stjómar-
flokkamir hefj'ast handa um
endurskoðun á framleiðsluráðslög-
unum frá 1947. Innan Sjálfstæðis-
flokksins fóru fram miklar
umræður um þessi mál. Því er ekki
að leyna, að skarpur skoðanamunur
ríkti innan flokksins á hvem veg
standa bæri að málum. Því voru
það okkur gífurleg vonbrigði þegar
til kom að lagasmíðin skyldi fara
fram án nokkurs samráðs eða um-
ræðna við málefnanefnd né aðra
aðila innan flokksins, sem um þessi
mál fjalla. Það breytir engu þar um,
þótt vísað sé til þess, að þannig
hefí það verið hjá báðum stjómar-
flokkunum.
Það er ljóst, að við endurskoðun
búvörulaganna, er beygt hressilega
af braut þeirrar landbúnaðarstefnu,
sem fylgt hefur verið. Lögin marka
þá stefnu, að búvöruframleiðslan
skuli aðlöguð innanlandsmarkaðn-
um á næstu fímm ámm. Þetta
þýðir, að mjólkurframleiðslan færist
niður í 100 milljón lítra á ári. Það
er talið, að innanlandsmarkaðurinn
sé um 97 milljónir til neyslu og
vinnslu og gera verður ráð fyrir
einhverri umframframleiðslu, til að
tryggja nægilegt framboð af mjólk
og mjólkurvörum í lakari fram-
leiðsluárum.
Kindakjötsframleiðslan færist
niður í um það bil 9.500 tonn, en
það er það magn sem menn vonast
til að geta afsett innanlands. Þó
ber að geta þess, að á sl. veðlags-
ári náðist ekki að selja nema 9.200
tonn og ljóst er að dilkakjötið fer
halloka fyrir öðrum kjöttegundum
ef eitthvað er. Því til viðbótar getum
við vænst þess, að nýta Færeyjar-
markaðinn á næstu árum sem er
um 600 tonn og gefur 50% fram-
leiðslukostnaðar. Til samanburðar
má geta þess, að núgildandi búvöru-
samningar tryggja fullt verð fyrir
11.800 tonn af dilkakjöti og 105
milljónir lítra mjólkur á verðlagsár-
inu ’87—’88, en framleiðsla síðasta
verðlagsárs nam 111,5 milljónum
lítra af mjólk, en 12.215 tonnum
af kindakjöti.
Það má þvi öllum ljóst vera, að
enn er eftir gífurlegur samdráttur
og þá sérstaklega í sauðfjárrækt-
inni. Þessi samdráttur er knúinn
fram á mjög skömmum tíma og ég
óttast afleiðingamar fyrir hinar
dreifðu byggðir. Það gefur auga-
leið, að miðað við markaðshorfur á
næstu árum er ekki rúm fyrir fleiri
en um það bil 2.500 bændur í hinum
hefðbundnu búgreinum ef afkoma
þeirra á að vera viðunandi. Ég
hygg, að ekki sé fjarri lagi að ætla,
að framleiðslugetan í dag liggi á
bilinu 30—35% umfram innanlands-
markaðinn. Hluti þessarar fram-
leiðslugetu er í formi nýrra
fjárfestinga sem ekki hefur verið
hægt að taka í notkun vegna sam-
dráttaraðgerða í framleiðslunni.
Þeir bændur sem þannig er ástatt
um, eru að sjálfsögðu misjafnlega
á vegi staddir fjárhagslega. Staða
sumra þeirra er slík, að þeir geta
ekki risið undir skuldaídafanum
þótt þeir fengju ótakmarkaðan
framleiðslurétt. Reynslan kennir
okkur, að skuldbreytingar eru engin
lausn á fjárhagsvandræðum bænda.
Bíll valt
••
á Oxna-
dalsheiði
BIFREIÐ valt út af veginum á
Öxnadalsheiði á sunnudag. Hann
fór eina og hálfa veltu og lenti
á þakinu. Tvennt var í bilnum
og sluppu bæði ómeidd.
Bfllinn er talsvert skemmdur.
Erfítt reyndist að ná honum upp á
veginn en það tókst þó að lokum.
Ohappið átti sér stað á miðri
heiðinni, skammt vestan við Sess-
eljubúð.
Að öðru leyti en þessu var heigin
róleg hjá lögreglunni á Akureyri.
Slökkviliðið var hins vegar kallað
út einu sinni um helgina. Þá kvikn-
aði í fólksbifreið í Glerárþorpi.
Greiðlega gekk að slökkva eldinn
en bifreiðin er talsvert skemmd.
í nýju framleiðsluráðslögunum
er gert ráð fyrir verulegum stuðn-
ingi við nýjar búgreinar og fjár-
hagslega endurskipulagningu
búreksturs á lögbýlum. Til þessa
verkefnis verður varið u.þ.b. 1,5
milljörðum á næstu fimm árum. Þar
er um að ræða stighækkandi hlut-
fall af útflutningsbótum úr 2% ’86,
í 5% 1990. Á sama tímabili munu
ij'árframlög vegna útflutningsbóta
nema 2—2,5 milljörðum. I heild
gera þessir fjármunir 1,2 milljónir
á núgildandi verðlagi á hvert 400
ærgilda bú í landinu eða um 3.000
krónur á hvert ærgildi. Hér er um
gífurlega fjármuni að ræða og mik-
ilvægt er að þeim sé ráðstafað á
sem skynsamastan hátt með tilliti
til framtíðarinnar.
Það hlýtur að orka tvímælis að
binda ráðstöfun méirihluta þessa
íjármuna í lögum til útflutnings-
bóta, eða allt að 2,5 milljarða eins
og ég gat um áðan, þegar ákvörðun
hefur verið tekin um að laga fram-
leiðsluna að innanlandsmarkaði eða
því sem næst eftir 5 ár. Slík ráðstöf-
un veikir þann möguleika að afstýra
stórfelldri byggðaröskun. Það er
mín skoðun, að þessu fjármagni
hefði verið miklu betur varið, til að
hjálpa þeim bændum, sem standa
höllum fæti, til að mæta samdrætti
í framleiðslunni með fjölbreyttari
atvinnuuppbyggingu. Þannig hefði
tilboð Framleiðnisjóðs getað verið
helmingi hærra en það er nú og
raunverulega leyst ijárhagsvanda
þeirra sem óhjákvæmilega hrekjast
eignalausir af jörðum sínum á
næstu árum. Það virðist vera
Óðinn Sigþórsson
ríkjandi viðhorf hjá bændum að
samdrátturinn eigi að bitna á öðrum
en þeim sjálfum og helst á annarri
sveit en þeirra eigin. Þetta gerir
það að verkum að menn vega ekki
og meta nægilega hvort rekstrar-
grundvöllur sé fyrir búum þeirra,
heldur bíta á jaxlinn og ákveða að
þrauka. Ekki verður séð í framtíð-
inni hvaða aðili á að fjármagna
búrekstur sem ekki stendur undir
sér í stórum stfl í framtíðinni.
Hér að framan gat ég þess að
umræður hafa verið miklar innan
Sjálfstæðisflokksins um stefnu-
mörkun í landbúnaði og grundvall-
armarkmið í því sambandi. Á
landsfundum flokksins hefur verið
ályktað ýtarlega um málefni
íslensks landbúnaðar. Að sjálfsögðu
eru skoðanir skiptar í svo stórum
flokki um ýmsa þætti, fyrirkomulag
og framkvæmd, en allajafna hefur
þá eitt atriði öðrum fremur samein-
að flokksmenn í afstöðu sinni. Það
er að sú yfírlýsing að íslenskir
bændur séu sjálfstæðir atvinnurek-
endur og ekkert megi gera sem
ógnað geti fjárhagslegu sjálfstæði
þeirra. Áræðni og dugnaður skuli
njóta sín jafnframt því sem ábyrgð
fylgi hverri gjörð.
Þetta eru þau grundvallaratriði
sem ég hefði viljað sjá fulltrúa Sjálf-
stæðisflokksins standa vörð um við
endurskoðun framleiðsluráðslag-
anna. Orðið frelsi, er orðið marg
þvælt og meiningarlítið í munni
stjómmálamanna. Helst hefur það
verið notað af andstæðingunum í
stjómmálaumræðunni til að skil-
greina öfgar og stjómleysi. Máltæk-
ið segir, að enginn veit hvað átt
hefur fyrr en misst hefur. Núver-
andi framkvæmd á svokölluðu
héraðskvótakerfí er ekkert annað
en skömmtunarkerfið í sinni verstu
mynd. Gárungamir segja, að fram-
leiðslumagninu sé skipt með reglu-
gerð frá landbúnaðarráðherra en
hlutverk búnaðarsambandanna sé
að útdeila eymdinni heima í héraði
og taka á móti skömmunum frá
bændum.
Á sama tíma berast okkur þær
fregnir að vígð hafí verið í
Reykjavík fullkomnasta mjólkur-
stöð á Norðurlöndum og þótt víðar
væri leitað, og byggingarkostnaður
sé um 850 milljónir króna. Þessi
upphæð samsvarar ijárfestinga-
kostnaði uppá 700 þúsund á hvert
30 kúa flós í landinu, ef við gefum
okkur að . 1.200 slík framleiði upp
í búvörusamningana.
Það eru erfíðir tímar framundan
í íslenskum landbúnaði. Ég vona
að það verði gæfa okkar allra að
Sjálfstæðisflokkurinn taki forystu
þessara mála og leiti lausna á
grundvelli sjálfstæðisstefnunnar.
Nú er mikilvægast að standa vörð
um atvinnufrelsi og fjárhagslegt
sjálfstæði bændastéttarinnar.
Hvorttveggja er í hættu.
Höfundur er bóndi og hreppatjóri
íEinaraneai.