Morgunblaðið - 03.12.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 1986
Á Skólabrú
Haustið 1870 var vatnsbólum í
Reykjavík spillt með því að steinar
voru settir í vatnspóstana; einnig
voru unnin skemmdarverk á húsum,
rúður brotnar og þess háttar og
þótti lýsa meiri stráksskap en íbú-
amir, rúmlega 3000, áttu að
venjast. Jón biskup Helgason ritar:
„ .. . tókst lögreglunni að hafa
upp á einum manni (utanbæjar þó)
sem grunaður var um að eiga sök
á þessu og átti hann að hafa unnið
að því í ölæði."
Þetta sama haust, árið 1870, lét
spítalalæknirinn Jónas Jónassen
reisa sér hús sem enn stendur í
Lækjargötu 8 og er nafnkunnugt
af viðbyggingunni sem hýsir sjopp-
una Skalla. Klemens Jónsson ritar
um húsið á þessa leið:
„Þótti það þá veglegt hús. Það
hafði verið venjan (og þess alltaf
krafist af bygginamefnd) að 3’A
al. væri undir þak en á þessu húsi
voru 4 álnir undir þak. Þá tók það
og að tíðkast að hafa kvisti á húsun-
um og þótti að því mikil prýði."
Undanfama áratugi hafa verið
unnin skemmdarverk á þessu veg-
lega húsi sem verið hafði. Einhverjir
lýtalæknar, sem ekki reyndust
starfi sínu vaxnir, hafa reynt að
flikka upp á andlit hússins en sú
andlitslyfting hefur mistekist herfi-
lega. Verkið hefur verið unnið í
ölæði því sem kennt er við fram-
þróun og kröfur tímans og ekki
mun sökinni verða komið á utan-
bæjarmenn því að borgarsjóður
hefur átt húsið að hálfu undanfama
tvo áratugi. Reykvíkingar hafa látið
misþyrminguna viðgangast um all-
langa hríð en ráðamenn þykjast
ekki þola lengur óskapnaðinn og
vilja láta rífa húsið. Þar með yrði
algjört virðingarleysið fyrir upp-
runalegum stíl þess og sögu.
Almenn mun sú skoðun að Reyk-
víkingar hafi reist hús af vanefnum
fyrir aldamótin 1900 og því sé lítil
eftirsjá í þeim. Jónas Jónasson
læknir var víst aðeins 31 árs þegar
hann reisti húsið í Lækjargötu 8
en ekki er ástæða til að ætla að
Ijárskortur hafi háð honum. Húsið
þótti veglegt og hér átti Jonas
heima alla tíð þótt hann gegndi háu
embætti (landlæknis) og væri talinn
vel efnum búinn. Embættismenn
bjuggu ekki öllu veglegar fyrir alda-
mót; að vfsu tóku tvílyft hús að
tíðkast en híbýli embættismanna
urðu ekki stærri að jafnaði en hús
Jónasar fyrr en í byijun þessarar
aldar um það bil er starfsævi Jónas-
ar lauk. En Lækjargata 8 mun
hafa verið vandað hús að þeirrar
tíðar hætti. í útveggjum var tré-
grind sem múrað var í („bindingur")
og er væntanlega til enn að ein-
hveiju leyti, en utan yfir voru settai-
hellur (skífur) sem ytra byrði. Á
þaki voru annars konar hellur.
Grunnur hússins mun vera 125 fm,
sé viðbygging talin með, annars um
90 fm. Kvisturinn þótti nýstárleg-
ur, heill í gegnum húsið, í raun
tveir jafnstórir kvistar, annar að
framan, hinn á móti að aftan. Meiri
kröfur munu frammámenn ekki
hafa gert á þesesum tíma að jafn-
aði, þótt efnaðir væru.
II
Hvenær á gamalt hús að víkja?
Hvers vegna ættu sum gömul hús
að fá að standa? Því miður láta
menn sér oft nægja að reikna út
viðgerðarkostnað gamalla húsa og
verðmæti lóða; reynist hvort
tveggja hátt að mati manna er
mælt með niðurrifi. Torfusamtökin
og forsvarsmenn Árbæjarsafns
hafa hins vegar reynt að beina at-
hyglinni að menningarsögulegum
rökum.
Sá sem þetta ritar er þeirrar
skoðunar að fara verði mjög varlega
í niðurrif húsa sem eru frá tímunum
fyrir steinsteypuöld (fyrra stríð).
íslendingar geta því miður ekki
státað af mörgum gömlum húsum
og enn síður af þyrpingum eða
hverfum gamalla húsa. í gamla
miðbænum í Reykjavík (Kvosinni)
eru þó enn furðumörg gömul hús.
Gamalt skipulag og háir stein-
steypugaflar sýna að þessum
húsum hefur lengi verið ætlað að
víkja. Þó standa þau enn þrátt fyr-
ir byggingargleði íslendinga og
ráða mestu um svipmót miðbæjar-
ins sem er mjög sérstakt borið
saman við aðra höfuðstaði og gæti
orðið mikið aðdráttarafl fyrir ferða-
menn.
Um þessar mundir er rætt um
Helgi Þorláksson
„Um þessar mundir er
rætt um það í meiri al-
vöru en oftast áður að
láta þorra gömlu hús-
anna í miðbænum víkja.
En við sem höfum býsn-
ast á fátækum forfeðr-
um að nota skinnbækur
í skó og klæði hljótum
að spyrja hvort við
köstum menningar-
verðmætum á glæ með
niðurrifi þessara húsa.“
Séð yfir Skólabrú úr glugga Latínuskólans árið 1881. Hús Jónasar Jónassens, Lækjargata 8, er fremst
til hægri en hinum megin Skólabrúar er Lækjargata 10.
Virðisaukaskatt-
ur
Til hvers?
eftirJúlíus Sólnes
Á Alþingi er nú verið að leggja
fram frumvarp fjármálaráðherra
um virðisaukaskatt. Er lagt ofur-
kapp á að fá frumvarpið samþykkt
og koma virðisaukaskattinum á frá
og með 1. janúar 1988. Talsmenn
VASK-kerfísins, (virðisaukaskattur
= VASK), tala eins og heill íslenzku
þjóðarinnar sé undir því kominn,
að þessu flókna skattkerfi verði
komið á. Þegar búið sé að auka
skattheimtu ríkisins um rúmlega
tvo milljarða króna með VASK-
inum, með þeirri hækkun verðlags
í landinu, sem óhjákvæmilega fylg-
ir, þá verði nú aldeilis gott að búa
hér. Þá fyrst sé hægt að hækka
kaupið. Þeir sem trúa þessu gjöri
svo vel og rétti upp hönd.
Flókið skattkerfi
Ráðamönnum hins íslenzka þjóð-
M EIRA EN
AUGAÐ GREINIR
hattiOmAkó
H ERBADEI LD
P&O’
Austurstræti 14, s: 12345.
félags virðist líða mjög ilia ef þeir
vita af skattheimtukerfum hjá millj-
ónaþjóðfélögum hins vestræna
heims, sem við höfum ekki tekið
upp. Sjaldan er spurt hvort slík
kerfi eigi eitthvert erindi í hinu fá-
menna þjóðfélagi á íslandi. Hér er
enn eitt dæmið um kommuskekkj-
una, sem ég hef svo nefnt, en flestir
ráðamanna á íslandi haga sér eins
og við séum a.m.k. 2,5 milljónir
manna, en ekki tæplega 250 þús-
und.
Virðisaukaskatturinn er eitt slíkt
kerfi. Það skal viðurkennt, að virð-
isaukaskattur virkar á réttlátari
hátt gagnvart þeim aðilum, sem
eiga að standa skil á söluskatti til
ríkisvaldsins, heldur en söluskattur-
inn eins og við þekkjum hann. Hin
neikvæðu áhrif hans og eins hvem-
ig ríkisvaldið ætlar sér að nota
tækifærið og stórauka skattheimtu
sína vegur þó langt um þyngra.
Ef litið er á nokkrar staðreyndir
málsins má benda á eftirfarandi.
Núverandi söluskattskerfi virkar
þannig, að um 1600 söluskatts-
skyldir aðilar greiða sem nemur
85% af söluskattinum. Alls em
skráðir gjaldendur söluskatts um
9.000, en flestir þeirra hafa lítil sem
engin áhrif á söluskattstekjur ríkis-
ins. í VASK-kerfinu verða sölu-
skattsskyldir aðilar hins vegar um
22.000. Nánast allir, sem selja vör-
ur eða þjónustu verða VASK-gjald-
endur. Meðan gamla söluskatts-
kerfið með öllum sínum göllum er
þannig tiltölulega einfalt f sniðum
verður VASK-kíerfið nánast mar-
tröð. Er víst, að margir munu reka
upp stór augu þegar þeim verður
ljóst, að þeir eiga að reikna út og
standa skil á virðisaukaskatti.
Júlfus Sólnes
Báknið burt voru ein-
kunnarorð, sem ég tók
heilshugar undir á
sínum tíma. Þau virðast
nú hafa breytzt í kerfið
kyrrt hjá þeim, sem
hafa þokazt upp stjórn-
málastigann.
Þannig fljótum við sofandi að
feigðarósi.
Nú mun verið að innrétta heila
hæð hjá ríkisskattstjóra fyrir allt
það starfslið, sem á að fást við
VASK-inn. Gert er ráð fyrir 40
nýjum stöðugildum hjá ríkinu vegna
þessa. Þá má búast við stóraukinni
vinnu hjá öllum fyrirtælqum vegna
útreikninga á skattinum og skil
vegna hans. Reynsla t.d. Dana af
þessu er þungbær. Þar er algengt,
að fyrirtæki þurfi sérstakan starfs-
mann til þess eins að fást við
virðisaukaskattinn. Danskir kaup-
sýslumenn, sem ég hef spurt um
virðisaukaskattinn, ljúka allir upp
einum rómi, í guðanna bænum tak-
ið ekki upp VASK. Svo fámenn
þjóð hefur ekkert við slíkt að gera.
Áhrif virðisaukaskatts
Það eitt að ætla sér að auka