Morgunblaðið - 03.12.1986, Qupperneq 50

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 1986
HVERT STEFNIR
í FERÐAMÁLUM?
eftirFriðrik
Haraldsson
Ferðalög um landið okkar og
móttaka erlendra ferðamanna hlýt-
ur stöðugt aukna umfjöllun í
fjölmiðlum, enda um að ræða arð-
bæran og gjaldeyrisskapandi at-
vinnuveg, sem ætti skilinn meiri
skilning og athygli ráðamanna í
þjóðfélaginu. Það þyrfti allnokkrar
hvalstöðvar til að jafnast á við
ferðaþjónustuna í gjaldeyrisöflun.
Hér er ekki íað að hvalveiðum til
annars en að minna á mikilvægi
þess að forðast rányrkju, hvort sem
það er í sjávarútvegi, landbúnaði,
iðnaði eða ferðaþjónustu. Hugtakið
rányrkja er afar marghliða hvað
þessa ungu og efnilegu atvinnu-
grein snertir, mun víðtækara en
hægt er að gera full skil hér, en
vonandi vekur það, sem á eftir fer,
einhveija til umhugsunar og verður
til þess, að fleiri tjái sig á þessum
vettvangi um málið.
Landið okkar
Landið er fagurt og frítt en
hvergi óspillt og lítið er til af upp-
runalegu útliti þess. Það, sem við
höfum fyrir augum okkar nú á dög-
um, er skóglaust flatlendi, veðruð
§öll, lítið gróið hálendi, mó- og
kjarrlendi, útræstar mýrar, tún,
sandar, uppblásin svæði, jöklar og
vötn.
Þessi svipur landsins okkar hef-
ur, ásamt fleiru, verið og mun
vonandi verða aðalaðdráttaraflið,
sem teygir erlenda ferðamenn til
okkar. Fjallkonan er enn þá fögur,
þrátt fyrir aldalanga nauðgun og
rányrkju. Hún er reyndar orðin
sköllótt af völdum manna og bú-
smala, eldvirkni og jarðhita, vatns
og vinda. Nú stöndum við frammi
fyrir því að þurfa að vemda hana
fýrir öðrum öflum, sem gætu sem
hægast bætzt í flokk hinna fyrr-
nefndu með fyrirsjáanlegum afleið-
ingum. Þar er átt við mengun og
átroðning.
Það eru skiptar skoðanir um
þessar nýlegu ógnanir. Sumum
fínnst of mikið úr þeim gert en
öðrum of lítið. Meðal hinna fyrr-
nefndu eru þeir, sem vilja umfram
allt sem mesta fjölgun ferðamanna
og vinna að henni ljóst og leynt.
Þeim hefur orðið að ósk sinni, því
að fjölgun ferðamanna hefur nú á
þessu ári og því síðasta farið langt
fram úr bjartsýnustu spám og áætl-
unum. Þessar áætlanir voru og eru
samt ekki grundvöllur undirbúnings
móttöku fleiri ferðamanna, heldur
hefur happa- og glappaaðferðin
ráðið ferðinni, þar eð engin heil-
steypt stefna í ferðamálum hefur
verið til og er ekki ennþá í sjón-
máli. Við látum ennþá reka á
reiðum.
Fjármögnun vegna
sameiginlegra þarfa
Samtímis því, að postular ótakm-
arðaks innflutnings ferðamanna
hafa sem hæst, ríkir mestur niður-
skurður á opinberu flármagni til
sameiginlegra þarfa þessarar at-
vinnugreinar. Því fé, sem Ferða-
málaráð íslands er skammtað úr
hnefa, er öllu ráðstafað til land-
kynningar í stað þess að því sé
dreift í samræmi við gildandi lög
um ferðamál og hlutverk Ferða-
málaráðs, m.a. til úrbóta við
móttöku fleiri ferðamanna, um-
hverfísvemdar og menntunar
starfsfólks í ferðaþjónustu.
Margir eru andvígir opinberum
íjárstuðningi við ferðamálin og hafa
lýst því yfír í flölmiðlum bæði fyrr
og nú án þess að benda á aðrar
leiðir. Nýlega lýsti Víkverji þeim
skoðunum sínum, en hefur orðið
svarafátt við spumingum áhuga-
manns um ferðamál í Velvakanda.
Bezt væri auðvitað að vera laus við
opinber afskipti en hvaða leiðir aðr-
ar em færar? Þetta er ekki eins
einfalt og sumir virðast halda.
Hagsmunaaðilar í ferðaþjónustunni
em sundurleitir og sundurlyndir.
Þeir opna ekki budduna án þess að
sjá fyrir beinharðan ágóða og ekki
vilja þeir hlaða hver undir annan.
Það ríkir hörð samkeppni á öllum
sviðum þessarar atvinnugreinar.
Umhverfismál
Fólk með meðvitund fyrir um-
hverfísvemd hefur ámm saman lýst
áhyggjum sínum vegna fjölsóttra
ferðamannastaða í byggð og
óbyggð og ítrekaði þær á nýaf-
stöðnum aðalfundi Landvemdar.
Slíkt fer líka fyrir hjartað á for-
mælendum takmarkalausrar flölg-
unar ferðamanna. Við verðum að
vara okkur á slíkum boðbemm rán-
yrkjunnar, sem við höfum orðið svo
illa fyrir barðinu á í öðmm atvinnu-
vegum þjóðarinnar.
„ísland er öðmvísi," heyrist oft
sagt, þegar erlendir ferðamenn em
inntir eftir ástæðu heimsóknar
þeirra. „Hér getur rnaður teygt vel
úr sér án þess að rekast á aðra,“
heyrist líka. Ferðamennimir, sem
heimsækja okkur, em flestir ein-
staklingshyggjumenn á flótta úr
flölmenninu og menguninni. Hvert
eigum við að vísa þessu fólki, þegar
ijöldi ferðamanna er orðin „millj-
ón“, eins og Einar Þ. Guðhohnsen
og Pétur Einarsson, flugmálastjóri,
hafa stungið upp á sem hæfíiegum
fyjölda? Hvað er þá orðið öðmvísi
hér en í örtröðinni við Miðjarðar-
haf? Við verðum að beijast við að
halda séreinkennum okkar í lengstu
lög.
*
Agóðinn
Framvegis, eins og hingað til,
munu tekjur okkar af ferðaþjónustu
ekki aukast í réttu hlutfalli við flölg-
un ferðamanna nema við athugum
okkar gang. Ferðaþjónustan verður
að standa undir sér. Hvemig á hún
að geta undirbúið jarðveginn fyrir
fjölgun ferðamanna á sama tíma
og ferðaskrifstofur róa að því öllum
ámm að lækka verð ferða til lands-
ins langt niður fyrir það, sem
raunhæft er? Fjölgunin verður ein-
faldlega of ör og hætta á alvarlegu
bakslagi og sveiflum í framtíðinni.
Vilji menn ekki hleypa of miklu
erlendu fjármagni inn í þennan at-
vinnuveg, verður hin sígandi lukka
að duga.
Haldi þróunin áfram sem hingað
til, munu þær stéttir sem starfa í
ferðaþjónustu festa sig endanlega
í láglaunaíjötmnum. Það er aug-
ljóst, að kjör flestra þessara stétta
hafa rýmað vegna þeirrar óheilla-
þróunar, að ferðaskrifstofur hafa
verið að niðurbjóða hvetja aðra á
alröngum forsendum. Launþegun-
um ber því skylda til að spoma
gegn þessu með því að kreljast
mannsæmandi launa og tryggja,
að þau verði að veraleika. Þannig
stuðla þeir að tvennu a.m.k.: Ann-
ars vegar bættum kjömm sínum,
ferðaskrifstofanna o.fl. og hægari
og viðráðanlegri fjölgun ferða-
manna af þeirri gerð, sem við
óskum helzt að heimsæki okkur —
fólk, sem er tilbúið að greiða eðli-
legt verð fyrir þjónustu okkar.
Eins og stendur er mat á gildi
mikils vinnuframlags í ferðaþjón-
ustunni í lágmarki. Þar ríkir
rányrkja á mannafli.
Friðrik Haraldsson
„Framvegis, eins og
hingað til, munu tekjur
okkar af ferðaþjónustu
ekki aukast í réttu hlut-
falli við fjölgun ferða-
manna nema við
athugum okkar gang.
Ferðaþjónustan verður
að standa undir sér.“
Löggjafinn og fram-
kvæmdavaldið
Ferðamálaráð íslands er skóla-
bókardæmi um opinbera stofnun
og rekstur þeirra. Samkvæmt ný-
legum lögum um ferðamál, sem em
með vemlegum ágöllum, er Ferða-
málaráði afmarkað skýrt hlutverk
og skýr tekjustofn. Þar eð hið opin-
bera hefur ekki staðið við fjármögn-
un þess samkvæmt lögum, hafa
yfírmenn þess ekki séð ástæðu til
að eltast við lagabókstafínn sjálfír
og beint öllum fjármunum til land-
kynningar erlendis, þrátt fyrir
augljósa þörf annars staðar. Meg-
inástæða þessara ákvarðana liggur
í samsetningu framkvæmdastjómar
Hver vill bera ábyrgðina?
eftir Hrefnu
Magnúsdóttur
í þeirri æsifréttaumræðu sem
hefur verið um eyðni á síðustu
mánuðum fínnst mér sem leikmanni
koma berlega í ljós að læknar virð-
ast lítið sem ekkert vita um sjúk-
dóminn. Til að gera flókið mál
einfalt ákveða þeir að eyðni sé kyn-
sjúkdómur og nú á að uppfræða
unga fólkið um hættur fijálsa
kynlífsins en það var með hjálp
lækna að kynlífíð varð fijálst og
áhættulaust þ.e.a.s. með því að
koma í veg fyrir getnað. Er ekki
hægt að einfalda þetta vandamál
með því að hætta notkun pillunnar,
lykkjunnar og herða fóstureyðing-
arlöggjöfína og taka aftur upp
gömlu aðferðina sem mannfólkið
varð að notast við í gegnum aldim-
ar? Það er að fólk beri ábyrgð á
gerðum sínum og taki sjálft afleið-
ingunum. Því er það ekki ábyrgðar-
leysið á öllum sviðum sem er að
eyðileggja heiminn?
Það er sama hvert litið er í okk-
ar þjóðfélagi, enginn er ábygur þó
upp komi svik, fjárdráttur, óstjóm
eða vítavert gáleysi þá er siðferði-
vitund þjóðarinnar orðin svo slök
að þegar þeir menn sem mest svíkja
og pretta koma í fjölmiðla og bera
sig illa yfir ósanngimi, skilnings-
leysi og dómhörku „þótt þeir hafí
aðeins misstigið sig á vegi dyggðar-
innar“ þá fær almenningur sektar-
kennd og segir, „nú þetta getur
komið fyrir alla“.
Alvarlegasta ábyrgðarleysið sem
við búum við í dag er meðhöndlun
eiturefna. Það er einkennilegt sið-
ferði að fordæma eiturefnahemað
í styijöld en sjá ekki hvemig eitur-
efnum er bóksataflega úðað í og
yfír okkur daglega um allan heim
bæði viljandi og óviljandi. En þá
kemur í ljós að við búum í heimi
sérfræðinga sem halda sig ráða
yfír þekkingunni og lögmálinu og
telja almenningi trú um að þó kjam-
orkugeislar og eiturefni streymi út
úr verksmiðjunum og mengi loft,
láð og lög, já drepi kannski nokkra
físka, fugla og smádýr, jú eyði
kannski gróðri tímabundið þá skipti
það manninn engu því þeir hafí
þekkingu til að búa til lyf sem
bætir það tjón sem eiturefnin valda,
nú eða búa til gervilíffæri í staðinn
fyrir þau sem eyðileggjast og þeir
sem leyfa sér að efast um að sér-
fræðingamir séu á réttri braut, já
trúa því ekki að lyf og uppskurðir
leysi vandann, em álitnir skrítnir
og almenningi er bent á að varast
að taka mark á ólærðum leikmönn-
um sem mæla með kukli og náttúm-
efnum það geti veríð lífshættu-
legt.
Hvers vegna nú,
þegar eyðni hefur
skotið upp kollinum?
Hvað er það sem veldur
svo miklum ótta?
Krabbamein, hjartasjúkdómar og
ofnæmi hafa aukist jafnt og þétt
síðustu 40 ár. Ekki hefur enn verið
talin ástæða til að fara herferð í
skóla landsins til að reyna að
minnka útbreiðslu þeirra. Hvers
vegna? Er það vegna þess að sér-
fræðingar telja sig geta ráðið við
þá?
Það er eitt líffæri í líkamanum
sem hefur algjöra sérstöðu, lifrín.
„Lifrin er hið kemfska iðjuver lík-
amans. Menn höfðu getið sér þessa
til, löngu fyrr en það væri sann-
reynt. Óldum saman hafa menn
eignað lifrinni ýmislega krafta. Hún
var talin aðsetur sálar, ástar,
ástríðu og hugrekkis. Einnig var
því trúað, að hún framleiddi gult
gall, einn þeirra flögra „vessa" lík-
amans, sem talið var að réðu heilsu
og vanheilsu. Lifrin framleiðir að
sjálfsögðu gall. Hún er auk þess
fjölhæfasta líffæri líkamans og svo
ómissandi, að án hennar væri lík-
amanum bani búinn innan sólar-
hrings. Fyrir utan þann þátt sem
hún á í meltingu, síar hún úr blóð-
inu rauð blóðkom, sem orðin em
ellihram. Hún er helsta afeitmnar-
stöð líkamans og fjarlægir ýmis
efnasambönd og lyf, sem utan að
koma í líkamann." (Alfræðisafn AB
bls. 104).
Milljónir manna em illa haldnir
af ofnæmi og lifrarbólga er orðin
mikið vandamál. í Bandaríkjunum
einum er talið að 40 milljónir manna
þjáist af ofnæmi í einhveri mynd;
sumir sérfræðingar álíta að þessi
tala sé jafnvel mun hærri eða nær
100 milljónum, en það er tæplega
helmingur bandarísku þjóðarinnar.
Þetta ætti að vekja okkur til um-
hugsunar um hvert stefnir og við
megum ekki lengur loka augunum
fyrir því að við emm á góðri leið
með að eyðileggja lifrina, þessa
undursamlegu efnaverksmiðju lík-
amans með of stómm skömmtum
af tilbúnum eiturefnum. Það er
ekki tilviljun að hommar, eiturlyfja-
neytendur og blæðarar verða fyrstir
fyrir barðinu á þessum hræðilega
sjúkdómi sein eyðni er. Þessir
áhættuhópar em með skerta lifrar-
starfsemi og þess vegna era þeir
fyrstir til að brotna niður. Það ætti
að vera okkur næg viðvömn.
Er eyðni í hrein-
dýrum ekki af sömu
orsökum og í mönnum?
Ég las grein fyrir stuttu sem fjall-
aði um kjamorkueyðni í hreindýmm
Hrefna Magnúsdóttir
„Ef í lifrina er dælt eit-
urefnum, sem hún
hvorki þekkir né getur
unnið úr, er eðlilegt að
út í líkamann fari ýmis
efni sem rug-la alla
líkamsstarfsemina og
valdaþeim sjúkdómum
sem hafa farið ört vax-
andi síðustu áratugfi.“
sem lifa á geislavirkum mosa og
er það talið stafa frá Chemobyl-
slysinu. Frakkar stunduðu kjam-
orkusprengingar ofanjarðar í
Sahara-eyðimörkinni fyrir rúmum
20 ámm. Þar gæti verið skýring á
hinni miklu aukningu á lifrarbólgu
og eyðnitilfellum í Afríku.
Það hefur varla farið fram hjá
fólki að svokallaðir veimsjúkdómar
hafa aukist mikið á síðustu ámm
og það mætti ætla að þeir væm
af sömu rótum mnnir. Lifrin sér
um að mata framumar á þeim efn-
um sem þeim em nauðsynleg til
að sinna sínum störfum. Ef í lifrina
er dælt eiturefnum, sem hún hvorki
þekkir né getur unnið úr, er eðlilegt
að út í líkamann fari ýmis efni sem
mgla alla líkamsstarfsemina og
valda þeim sjúkdómum sem hafa
farið ört vaxandi síðustu áratugi.
Það hefði verið tímabært fyrir löngu
að líta alvarlegum augum á þessa
þróun og reyna að spoma við henni
en það er nú svo að meðan maður-
inn heldur að hann geti ráðið við
vandann, í þessu tilfelli með lyfjum,
geislum og uppskurðum, er ekkert
gert til að fyrirbyggja sjúkdómana.
En nú er eitt mikilvægasta og flókn-
asta líffæri líkamans að gefast upp
fyrir þeim mikla eiturefnaaustri
sem stundaður hefur verið í rúm
40 ár og þá standa sérfræðingamir
ráðþrota og engum dettur í hug að
þetta sé sjúkdómur sem maðurinn
sjálfur hefur skapað. Albert
Schweitzer sagði: „Maðurinn hefur
glatað hæfíleikanum til að sjá fyrir
afleiðingar gerða sinna. Að lokum
mun hann tortíma jörðinni.“
Já, ef við viðurkennum ekki að
eyðni er ekki kynsjúkdómur sem
hægt er að halda niðri með kýnlífs-
höftum heldur nmiklu alvarlegra
mál, mál sem skiptir sköpum fyrir
líf mannsins á þessari jörð, þá eiga
þessi orð Alberts Schweitzer eftir
að rætast. Sem betur fer em nátt-
úruvemdarsamtök víða um heim
farin að beijast fyrir afeitmn jarð-
arinnar en það dugir skammt ef
sérfræðingar halda áfram að búa
til og framleiða gervi- og eiturefni
í stómm stíl.
Nei, það þarf sameiginlegt átak
um allan heim til að afsanna að:
Maðurinn er krabbamein jarðar-
innar.
Höfundur er húsmóðir íMosfells-
sveit.