Morgunblaðið - 14.03.1987, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MARZ 1987
sinni, með því m.a. að taka upp
ýmiss konar mörk eða „þröskulda"
til þess að gera smáum stjóm-
málaflokkum og sérframboðum
erfíðara um vik að fá kjörinn þing-
mann. Sá galli er þó á gjöf Njarðar
að í stjómarskránni, svo sem henni
var breytt 1984, er hvergi vikið
að slíkum mörkum og því hæpið
fyrir löggjafann að ganga of langt
í því efni að setja ný og ný mörk
í kosningalög, a.m.k. hvað varðar
ákvæði um kjördæmiskjöma þing-
menn. Fyrir utan hversu óeðlilegt
það er að breyta þeim leikreglum,
sem kosið er eftir, sí og æ.
Mér sýnist að við Islendingar
stefnum nú hraðbyri í átt til fjöl-
flokkakerfís á borð við það sem
tíðkast í Danmörku og á Ítalíu.
Getur það talist lýðræðinu til fram-
dráttar að innan skamms eigi
u.þ.b. tíu stjómmálaflokkar,
flokksbrot eða sérframboð sæti á
Alþingi? Ég svara þeirri spumingu
hiklaust neitandi.
„Lýðræðið" er að sjálfsögðu
hugtak sem erfítt er að skilgreina.
Með hinu vestræna lýðræði, sem
svo hefur verið nefnt, er stefnt að
tveimur meginmarkmiðum: í
fyrsta lagi að meirihlutinn fái ráð-
ið hverju sinni og í öðm lagi að
sjónarmið minnihlutans geti notið
sín og visst tillit sé tekið til hans.
Ég tel það afar mikilvægt að láta
ekki það markmið, að taka skuli
tillit til minnihlutans, bera hitt
markmiðið ofurliði. Getur þá farið
. svo að lýðræðið snúist upp í and-
stæðu sína, svo sem dæmin sanna.
Hér á landi virðist svo sem
stjómmálaáhugi hafí verið almenn-
ari en meðal margra annarra
nágrannaþjóða okkar. Hefur áhugi
þess m.a. birst í meiri kosninga-
þátttöku hér en víðast hvar annars
staðar. Hið nýja kosningakerfí
gæti hæglega breytt þessu þar eð
hætt er við að áhugi almennings
á kosningum dofni þegar allur
ijöldinn gerir sér enga eða mjög
óljósa grein fyrir því hvemig sæt-
um er úthlutað á löggjafasamkom-
unni sem þó er verið að kjósa til.
Finnaþarf póli-
tiska lausn
Hinu nýja kosningakerfi var án
efa í upphafi ætlað að draga úr
ágöllum á eldra kosningakerfí. Ég
hef í þessari grein fært rök að því
að sömu ágallamir séu enn fyrir
hendi auk þess sem aðrir, jafnvel
öllu alvarlegri, hafí bæst við. Það
er öllum ljóst, sem fylgjast með
íslenskum stjómmálum um þessar
mundir, að í landinu ríkir því mið-
ur togstreita á milli dreifbýlis og
þéttbýlis — togstreita sem nauð-
synlegt er að draga úr ef ekki á
illa að fara. Vissulega hefur verið
leitast við að fínna lausn á þessum
vanda með hinu nýja kerfí, en sú
viðleitni hefur hrapallega miste-
kist. Togstreitan á milli dreifbýlis
og þéttbýlis hefur að minni hyggju
sjaldan verið hatrammari en ein-
mitt nú.
Enda þótt þessi vandi sé hvergi
nærri auðleystur þá er það engu
síður hægt. Það verður hins vegar
ekki gert í tölvu, þótt hún sé góð
til síns brúks, heídur þarf að fínna
á vandanum varanlega pólitíska
lausn í stað þeirrar pólitísku sam-
suðu sem birtist í nýju kosninga-
reglunum. Bent hefur verið á
margar leiðir til lausnar á vandan-
um sem allar eiga það sammerkt
að vera í senn einfaldar og rökrétt-
ar. Finnst mér ástæða til að gera
nokkrar þeirra að umtalsefni hér.
Einföld lausn væri sú að láta
núverandi kjördæmi haldast
óbreytt, en draga úr misvægi at-
kvæða eftir búsetu kjósenda, t.d.
þannig að hvert atkvæði í dreif-
býli vegi aldrei meira en 1,5 á
móti hverju atkvæði í þéttbýli. Þá
hefur komið fram sú hugmynd að
Alþingi starfí áfram í tveimur
deildum, en kosið verði til þeirra
með mismunandi hætti, svo sem
gert er í Bandaríkjunum. Við kosn-
ingar til annarrar deildarinnar
myndu atkvæði kjósenda vega
jafnt án tillits til búsetu, en í hinni
deildinni ættu sæti jafn margir
fulltrúar frá hveijum landshluta.
Þeir sem aðhyllast jafnt vægi
atkvæða án tillits til búsetu kjós-
enda, hafa bent á þá leið að gera
landið allt að einu kjördæmi. Einn-
ig mætti hugsa sér að jafna
atkvæðisréttinn að fullu þótt kjör-
dæmin héldust í núverandi mynd,
hugsanlega þó með þeirri breyt-
ingu að Reykjavík og Reykjanesi
yrði skipt upp í smærri kjördæmi.
Yrði atkvæðavægið þannig jafnað
að fullu hlyti sjálfstjóm byggðanna
að verða aukin til mikilla muna,
t.d. með stofnun fylkja með
víðtækri sjálfstjóm.
Athyglisverð er og að mínum
dómi sú stefna, sem Vilmundur
heitinn Gylfason barðist fyrir, en
það er að aðskilja löggjafarvald
og framkvæmdarvald með sama
hætti og gert er í Bandaríkjunum
og að nokkm leyti í Frakklandi.
Kosningar til Alþingis fæm fram
með þeim hætti að atkvæði í dreif-
býli hefðu meira vægi en atkvæði
í þéttbýli, en oddviti framkvæmd-
arvaldsins, hvort sem það yrði
forseti eða forsætisráðherra, yrði
þjóðkjörinn þar sem öll atkvæði
hefðu sama vægi.
Að lokum má nefna hugmyndir
um smærri kjördæmi, jafnvel ein-
menningskjördæmi svo sem tíðkast
í Bretlandi. Slíkur háttur hefði
þann ótvíræða kost að þjappa
mönnum saman í stjómmálaflokka
í stað þess að sundra flokkunum,
auk þess sem skörp skil yrðu á
milli stjómar og stjómarandstöðu
og kjósendur stæðu að því leyti
frammi fyrir skýrari valkostum en
þeir gera þar sem samsteypu-
stjómir eru tíðar.
Einu má svo ekki gleyma, án
tillits til þess hvaða lausn verður
fyrir valinu, en það er að setja
skorður við því að litlir minnihluta-
hópar fái sæti á Alþingi. Slíkt
veldur einungis upplausn, veikir
stjómarfarið og grefur þar með
undan lýðræðinu þegar til lengri
tíma er litið. Rétt minnihlutans á
að sjálfsögðu að tryggja í lýðræð-
isríki, en það má ekki gera um of
á kostnað meirihlutans. Minnihlut-
inn á að sjálfsögðu að fá að koma
skoðunum sínum á framfæri, án
sérstakra takmarkana, og jafn-
framt eiga þau samtök að fá
fulltrúa á Alþingi sem náð hafa
tilteknu lágmarkshlutfalli at-
kvæða, t.d. 4 eða 5 af hundraði,
eins og í Svíþjóð og Vestur-Þýska-
landi svo dæmi séu nefnd.
Mörgum fínnst ég eflaust hafa
verið stóryrtur í þessari grein í
garð hins nýja kosningakerfis. Það
hef ég gert af ásettu ráði til þess
að vekja menn til umhugsunar því
að hér er ekki um neitt smámál
að ræða, heldur eitt af Qöreggjum
íslensku þóðarinnar, þ.e. hvemig
skipað skuli æðstu stjóm hennar.
Ég skora á alla stjómmálamenn,
hvar í flokki sem þeir standa, að
taka höndum saman að kosningum
lokum og breyta ákvæðum stjóm-
arskrár og laga um kosningar til
Alþingis í viðunandi horf. Ella er
hætta á því að lýðræði hér á landi
fari þverrandi með ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum.
Höfundur er hœstaréttarlögmaður.
HÚSEIGENDUR
Úttekt, verklýsing, kostnaðaráætlun,
verkáætlun, framkvæmdir og eftirlit á:
Steyptum útveggjum,
þökum,
gluggum,
hitakerfum,
loftræstikerfum,
rakavörn og einangrun.
Hvernig er ástandið í þínu húsi?
Hringið og fáið bækling.
VERKVANGUR H.F.
heildarumsjón byggingaframkvæmda,
Þórsgötu 24, sími 622680.
AA fyrirtækinu standa:
Arkitektar, verkfræðingar, byggingam., rafvirkjam.,
múraram., pípulagningam., málaram.
j
CHRYSLER
Um helgina sýnum við
DODGE ARIES LE, árg.
1987. Framdrifinn
AMERÍSKUR lúxusvagn,
hlaðinn aukabúnaði, á
ómótstæðilegu verði.
2-dyra: kr. 643.800
4-dyra: kr. 669.300
Wagon: kr. 698.100
INNIFALIÐ í VERÐI:
Framhjóladrif • Sjálf-
skipting* Aflstýri • Aflhemlar* Bein innspýt-
ing á vél • Tölvustýrð kveikja* „Central"
læsingar* Litað gler» Fjarstilltir útispeglar*
AM/FM stereo útvarp og kassettutæki með
fjórum hátölurum og stöðvaleitara* Loftkæling
(air conditioning) sem
um leið er fullkomnasta
og öflugasta miðstöð
sem völ er á* Teppa-
lögð farangursgeymsla
• Læst hanskahólf •
Kortaljós* Digital
klukka* Þurrkur með
stillanlegum biðtíma*
Hituð afturrúða* Lúxus
velour innrétting meö
stólum að framan • Stokkur á milli framsæta*
„De luxe“ hjólakoppar* Hjólbarðar 14" með
hvltum hring* Varahjólbarði (fullri stærð* Og
I Aries Wagon: krómuð toppgrind • Þurrka og
sprauta á afturrúðu
CHRYSLER
MEST SELDI AMERÍSKl
BILLINN AISLANDI
JÖFUR HF
NYBYLAVEGI 2
KÓPAVOGI
SÍMI 42600
HVORT SEM ÞÚ FLÝGUR TIL LONDON, KAUPMANNA-
HAFNAR, LUXEMBORGAR, HAMBORGAR, AMSTERDAM
EÐA SALZBORGAR, ÞÁ BJÓÐAST ÞÉR ÓENDANLEGIR
GISTIMÖGULEIKAR VÍÐSVEGAR I EVRÓPU. BÍLL í HVERRI
BORG - STÓRIR OG SMÁIR, ÞITT AÐ VELJA.
OPIÐ í DAG MILLI 10 OG 14
FERÐASKRIFSTOFAN