Morgunblaðið - 19.09.1987, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. SEPTEMBER 1987
33
Morgunblaðið/KGA
ur er hinsvegar komið fram við mig
af djúpri virðingu án tillits til þess
hvað ég hef sagt eða gert.
Ég gæti þessvegna verið
Ólympíumeistari í einhverri íþrótt.
Það skiptir ekki máli, heldur það
að ég hef komist í álnir.
Mér var einu sinni boðið að halda
ræðu í Indianapolis. Áður en ég
flaug þangað bað ég um að bíla-
leigubíll biði á flugvellinum. Það
stóð heima, en bílinn sem þeir töldu
hæfa mér best risastór hvítur Kád-
iljákur. Þama ók ég um götur
bæjarins að fyrirlestrasalnum í þess-
um farskjóta alveg eins og hálfviti.
Morguninn eftir stóð á forsíðu
dagblaðs að Kurt Vonnegut hefði
snúið heim, akandi á hvítum Kád-
ilják og fengi svona og svona marga
dollara fyrir hveija mínútu sem
hann héldi ræðu. Blaðamaðurinn
hafði deilt gjaldinu fyrir ræðuna
með þeim eina og hálfa klukkutíma
sem tók mig að halda hana. Á öðru
höfðu blöðin lítin áhuga.
- Hafði þetta fólk lesið bækum-
ar þínar?
Kannski, einhveijir höfðu gert
það.
- En það sem vakti áhuga var
að þú ert frægur?
Ekki frægur. Ríkur. Það skiptir
höfuðmáli.
- Þegar þú byijaðir að skrifa var
þetta takmarkið, að verða frægur
og ríkur?
Ég hafði yndi af listum. En ég
þurfti líka að finna mér eitthvert
starf til að lifa af.
- Og þetta fór vel saman?
Jú. Maður er alltaf í viðskiptum
[business].
Það eru til rithöfundar af hástétt
sem erfðu auðæfi. Þeir geta skrifað
án tillits til umheimsins. Þeir geta
raunar gert hvað sem þeim sýnist.
Slíkir höfundar hafa skrifað
athygliverðar sögur um lífshætti
ríka fólksins. Ég þurfti einfaldlega
að vinna fyrir mér. Ég var oft
skítblankur og þurfti að finna mér
önnur störf. Ég var textahöfundur
á auglýsingastofu og meira að segja
bílasölumaður. Ég var annar sölu-
maðurinn fyrir SAAB bíla í Banda-
ríkjunum.
Sósíalismi stór-
fjölskyldunnar
- Þú hefur sagt að hlutverk rit-
höfundarins sé mjög mikilvægt, hið
sama og hlutverk kanarífuglsins
sem námamenn höfðu meðferðis til
þess að gera þeim aðvart ef náman
fyllist af gasi. Þegar fuglinn dettur
dauður niður er hætta á ferðum.
Með öðrum orðum viltu að rithöf-
undarnir taki á sig þá ábyrgð að
vara mannkynið við þeirri hættu
sem það er í. Fyrst þú skilgreinir
sjálfan þig sem sósílista, er það þá
sá boðskapur sem felst í bókum
þínum?
Maður er alltaf að boða eitthvað.
En það skiptir ekki máli hvaða nafn
maður gefur þeirri skoðun.
I Bandaríkjunum er ríkir almenn
andúð á því að nokkur stofnun sé
í almannaeigu nema ef vera skyldi
pósthúsið. Eg hef efast um þetta
og kalla mig því sósíalista.
Það er ljóst að sósíalísku tilraun-
imar hafa mistekist. Kínveijar eru
búnir að gera sér grein fyrir því.
Þeir keppast nú við að efla einka-
rekstur, því það er góð hugmynd.
Þessi skoðun mín stjómast ekki
af hugsjón, heldur raunsæju mat.
Augsýnilega hafa Bandaríkin beðið
skaða af þeirri stefnu að allt þurfi
að vera í einkaeigu.
— Geturðu skilgreint þennan só-
síalisma þinn frekar?
Hann yrði alls ekki rekinn á ríkis-
grundvelli. Við eigum að mynda
„stórfjölskyldur" [extended famili-
es]. Það skiptir ekki máli hveijir
hafna í hverri ijölskyldu. Ættingjar
eiga að veita hver öðrum stuðning,
ekki einhver ríkisstofnun.
Versti sjúkdómurinn sem heijar
á Bandaríkjamenn í dag er ein-
manaleikinn.
Einmana manni líður ekki aðeins
illa, hann er líka í mikilli hættu.
Ef hann eða hún veikist tekur eng-
inn eftir því. Fólk þarfnast alls kyns
þjónustu sem áður var einfaldlega
veitt af ættingjum þeirra og þótti
sjálfsagt. Fólk býr ekki lengur hjá
ættingjum sínum. Ég legg til allir
útvegi sér „gerviættingja“.
- Þú hefur kallað þessar fjöl-
skyldur „karassess"
Já. En þegar fólk reynir að leysa
vandamálin í félagi verður lögreglan
áhygraufull.
- Attu við sambýli, eða „kom-
múnur"?
Ég er að vitna til Svörtu hlébarð-
anna [Black panthers]. Hugmynd
þeirra var góð, að mynda stórfjöl-
skyldu og hugsa betur hver um
annan heldur en yfirvöld gætu
nokkru sinni gert.
Ég er þessa dagana að gæla við
ákveðna hugmynd. Hún varðar auð-
hringi og veldi þeirra sem er gífur-
legt.
Hin síðari ár hafa mörg risafyrir-
Kurt Vonnegut. Fjórar af
tólf skáldsögum hans hafa
verið þýddar á íslensku,
Sláturhús fimm, Guðlaun
herra Rosewater, Fuglafit
og Morgunverður meistar-
anna. Þær tvær síðast-
nefndu voru lesnar í
Ríkisútvarpið.
tæki farið á hausinn og horfið
gjörsamlega. Því fór ég að velta
fyrir mér hvað myndi gerast ef ríkis-
stjórnin færi á hausinn. Munurinn
á ríkisstjóminni og International
Harvester er þegar öllu er á botninn
hvolft enginn.
Ríkisstjómin auglýsir reglulega,
tíundar hvað hún geri okkur margt
gott.
Það væri bráðfyndið að sjá hvað
gerðist, ef þessi auðhringur færi líka
á hausinn. Skaðinn yrði varla mik-
ill. Nóg er af þeim.
- Verður skáldsaga úr þessari
hugmynd?
Aukaatriði í skáldsögu. Kannski.
Þegar ég fæ svona hugmynd reyni
ég ekki að búa til heila bók úr
henni. Eftir sex línur er púðrið far-
ið. Mér nægðu örfá orð til að útskýra
hana fyrir þér.
- Er þetta ekki ástæðan fyrir
því að þú bjóst til persónuna Kilg-
ore Trout, rithöfund sem hefur
skrifað ógrynni öll af bókum sem
þú síðan lýsir í stuttu máli?
Einmitt.
- Þú svaraðir fyrirspum í hring-
borðsumræðunum á þann hátt að
öllum væri fijálst að skrifa bækur
undir nafninu Kilgore Trout. Þannig
yrði kannski einhvem daginn fyllt
upp í kvótann, því hann á að hafa
skrifað á annað þúsund bóka . . .
Kannski grípur einhver þessa
hugmynd á lofti og skrifar um hana
bók eða notar hana í kvikmynd:
Dagurinn þegar ríkisstjómin fór á
hausinn . . .
Hugsunarleysi
og heimska
Pólland er mjög athyglivert land.
Ég dvaldi þar um hríð fyrir skömmu.
Þar hefur ríkið einfaldlega visnað
og horfíð án þess að almenningur
taki eftir því.
- Og ríkir þar stjórnleysi?
Stjómleysi er alls ekki slæmur
hlutur, raunar mjög góð hugmynd.
Stjórnleysi felur ekki í sér að fólk
sé að rekast á hvers annars hom,
heldur að fólk átti sig á því hvað
ber að gera og framkvæmi það
sjálft án fyrirskipana að ofan.
í Póllandi lítur fólk einfaldlega
framhjá ríkinu. Mér finnst að við
ættum að fara að dæmi þeirra.
Ríkið er sífellt með puttana í öllu.
Það er það eina sem ríkið getur
gert til að viðhalda sér. Það auglýs-
ir grimmt, er alltaf að senda skila-
boð í gegnum sjónvarp og dagblöð
um hvað það hafi fyrir stafni. Gener-
al Motors gerir slíkt hið sama og
Intemational Harvester gerði þetta
á sinni tíð.
- Þú hefur fjallað um auðhringi
í mörgum bóka þinna. I einni þeirra,
Jailbird, er auðhringurinn Ramjack
raunar svo voldugur að hann á
meira að segja einkaréttinn að
skáldsögunni sjálfri.
Auðhringimir em hræðilega vald-
amiklir. Þeir fara sínu fram og
jafnvel ríkið hefur ekki minnstu
hugmynd um hvað þeir em að gera.
Sú ríkisstjóm sem við búum við
í dag heldur því raunar fram að
höfuðmarkmið hennar sé að beijast
gegn kommúnisma.
En veldi auðhringanna er ægilegt
og þeir em algjörlega ómanneskju-
legir. Þeir sjálfir em vélar, fást við
ókunnugt fólk á vélrænan hátt.
Þetta er farið úr böndunum. Enginn
getur sagt til um hver ráði, hver
beri ábyrgðina.
Megnið af illsku heimsins á rætur
sínar að rekja til hugsunarleysis og
heimsku. En það hræðilega við nas-
istana í Þýskalandi var að þeir gerðu
þetta viljandi !
- Svo?
Þeir vissu nákvæmlega hvað þeir
vom að gera. Þú gerir ekki hræði-
legar tilraunir á mönnum óvart.
- í síðustu bókinni þinni,
Galapagos, lýsir þú því yfír að vandi
mannskepnunnar sé sá að hún hafí
of stóran heila. Finnst þér að við
væmm betur sett ef við væmm
ekki svona „þróuð“?
Já ég held það. Ég bý í New
York-borg. Þegar ég vakna á
morgnana og fæ mér morgunmat
lít ég gjaman út um gluggana og
sé allt fólkið streyma til vinnu. Þetta
em engir aukvisar. Maður verður
að vera klár til þess að komast af
í New York. En ímyndaðu þér allan
þann skaða sem hver þessara manna
getur gert. Á því em engin tak-
mörk. Mér finnst það ógnvænlegt.
Líttu á vinnuvélarnar, skurðgröf-
umar, jarðýtumar, sprengiefnin
sem bijóta allt og tæta. Við búum
á svo lítilli og viðkvæmri plánetu
en kunnum ekki að umgangast
hana.
Við eram í sömu aðstöðu og
fílamir. Þeir em á góðri leið, án
utanaðkomandi hjálpar, að eyði-
leggja heimkynni sín. Maðurinn er
háður sínu umhverfí alveg eins og
aðrar skepnur, á því er enginn vafi.
Viðbrögðin við vanda fílanna vom
þau að eyða bara nokkmm dollumm
í viðbót til að bjarga þeim. En hvað
verður okkur til bjargar ? Héma
stöndum við á brún hengiflugsins,
nærri búin að eyða plánetunni,
vegna þess hvað við höfum óskap-
lega stóra heila.
- Og það er ekki vegna þess
hvað við emm vitlaus?
Alls ekki. Við myndum græða á
því að vera vitlausari.
Þetta er grátbroslegt. Skömmin
yfir því að vera svona hræðileg
skepna hefur sett mark sitt á bók- ,
menntimar. Við fæðumst án þess
að hafa val. Ráðum engu um það
hvemig við emm, hvort við fæð-
umst yfír höfuð. Ráðum ekki einu
sinni hvaða dýrategund við tilheyr-
um.
Ef maður er skynsamur kemst
maður fyrr eða síðar að þeirri hræði-
legu staðreynd að eyðingarmáttur
mannsins er ómældur.
Ef við settumst nú að sumbli
báðir tveir gætum við eflaust átt
góðar stundir. Síðan gætum við tek-
ið upp á því að slá tennumar hver
úr öiðram og rústa staðinn.
Líttu bara á fangelsi. ímyndaðu
þér hversu erfitt og dýrt er að búa
til mannheld fangelsi. Eini tilgang-
urinn er að halda svona dýri innan
veggja. Og allir fangamir sitja og
velta fyrir sér hvemig þeir geti
sloppið út.
Okkur er ráðstafað
- Þú virðist trúa á forlögin. í
bókum þínum segir þú gjaman að
persónumar ráði engu um gerðir
sínar.
Sumar geta ráðið því, aðrar ekki.
Því er svo oft haldið fram í amerísk-
um bókmenntum að menn hafi í f
hendi sér hvað úr þeim verði. Þetta
er haugalygi. Sumir fá tækifæri.
Aðrir fá þau ekki.
í síðari heimstyijöldinni var öll
Evrópa og Norður-Ameríka kölluð
í herinn. Menn vora feijaðir milli
staða, allir klæddir í eins einkennis-
búninga í skipum, bílum og jám-
brautalestum. Á endanum var
ekkert sem nokkur okkar gat gert
til þess að vera frábmgðinn.
- Þannig að það em ekki forlög-
in sem ráða auðnu, heldur gerðir
mannanna?
Okkur er ráðstafað.
Áðan töluðum við um peninga.
Ég er með peningaveski í vasanum.
Á meðan við sitjum hér lækkar doll- •*
arinn óðfluga í verði og peningamir
mínir verða því verðminni. Það er
ekki vegna einhvers sem ég gerði.
Það er vegna einhvers sem menn á
Wajl Street og í Tókíó em að gera.
Ég hef vald yfír því sem ég skrifa.
Bækur mínar kunna að hafa einhver
áhrif því þær seljast í stóm upp-
lagi. En þegar ég var óbreyttur
landgönguliði nítján ára að aldri var
fátt sem ég gat gert til að breyta
gangi málanna.
- Þú varst virkur friðarsinni áð-
ur en þú varst kallaður í herinn.
Veltirðu því einhvem tíma fyrir þér
að komast undan herskyldu eða
gerast liðhlaupi?
Nei. Og ég hefði verið nógu -*
heimskur til þess að fara að beijast
í Vietnam ef ég hefði verið á réttum
aldri þegar það hófst.
Ég á þijá syni. Þeir em eins heil-
brigðir og sterkir og strákar geta
frekast orðið. En þeir tilheyra efri
millistétt þannig að engum datt í
hug að senda þá til Vietnam. Það
vom bara synir verkamanna, bænda
og fólks af lágstétt sem voru kallað-
ir í herinn. Ég hefði farið. Ég hefði
farið jafnvel þótt ég hefði ekki ver-
ið kallaður í herinn.
Ég hefði skammast mín fýrir að
horfa upp á nágranna mína, eða
aðra bæjarbúa, senda í herinn og
fara ekki sjálfur. Ég er einfaldlega
of veikur fyrir þrýstingi frá félögum
mínum.
SJÁ BLS. 38