Morgunblaðið - 19.09.1987, Blaðsíða 39

Morgunblaðið - 19.09.1987, Blaðsíða 39
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. SEPTEMBER 1987 39 Morgunblaðið/Einar Falur Við Saurbæjarkirkju. Hefði farið að dæmi Svejks - En hvaða skýringar leitarðu á hörmungum eins og helförinni. Ekki voru það efnaferli í heila Hitlers sem hrintu Þýskalandi út í fárið? Nei, nei. Þar láu sömu hvatir að baki og hefðu rekið mig í Vietnam á sínum tíma. Að gera eins og ná- granninn. Hegða sér eins og samfélagið heimtar. Allir sem hafa alið upp börn vita að á ákveðnum aldri missir maður taumhaldið. Þá fara félagarnir að hafa svo sterk áhrif, ráða gerðum þeirra og áhugamálum. Það sem olli uppgangi nasismans var það hversu vinnubrögð þeirra voru lúmsk. Eitt af því fyrsta sem þeir gerðu var að reisa fangelsi í hvetjum bæ. Þangað var safnað vandræðagemlingum, verkalýðsfor- ingjum, öllum sem höfðu uppi mótmæli. Þannig var fólkið hrætt til hlýðni, af vísindalegri nákvæmni. Það sem gerðist áður en stóru útrýmingarbúðimar komu til skjal- anna var að nasistamir útrýmdu þeim sem hugsanlega voru ekki sammála nágrönnum sínum. Mönn- um sem ekki sættu sig við ástandið. Ég spurði Böll einu sinni hversu mikið Þjóðveijar hefðu í raun vitað um útrýmingarbúðirnar. Hann sagði að öllum hefði verið kunnugt um þær búðir sem vom í næsta ná- grenni bæjanna. En risastóm búðimar, Auschwitz, Burgenau og þessir staðir þar sem þúsundir létu lífið daglega vom óþekktar meðal almennings. Það var mörgum ljóst að verið væri að drepa gyðinga í þessum smærri búðum en fólk vissi ekki um þær stærstu. Ég held að í útrýming- arbúðunum í Póllandi hafi sex milljónir af þeim sjö milljónum gyð- inga sem drepnar vom í stríðinu látið lífið. - Þú varst ungur þegar þú varst sendur í stríðið. Um hvað af þessu var þér kunnugt á þeim tíma? Ég sá borg brennda til gmnna af bandamönnum. En um útrýming- arbúðirnar vissum við ekki fyrr en eftir að Þýskaland var fallið. Jafn- vel áróðursmeistaramir sem áttu að hvetja okkur til að beijast vissu ekki um þessa hluti. Gátu ekki beitt þeim fyrir sig. - Þú varst fyrst stríðsfangi Þjóð- veija og síðar Rússa. Já. Rússamir héldu okkur aðeins til þess að hafa skiptimynt fyrir stríðsfanga sem bandamenn létu í skiptum fyrir okkur. Þeirra beið auðvitað ekki annað en dauðinn. Við vomm fengnir í hendur Banda- ríkjamönnum og fóðraðir á ham- borgumm og mjólkurhristingi en greyin sem Rússamir fengu í skipt- um vom skotnir um hæl. Ég var kominn heim fyrir stríðslok. Var í Bandaríkjunum þeg- ar sprengjunni var varpað á Hiros- hima. En allan tímann var ég skráður hermaður, tilbúinn í slaginn ef við réðumst inn í Japan. - Og hefðir farið? Ég hefði ekki verið góður her- maður. Ætli ég hefði ekki farið að dæmi Svejks á endanum. Vil gefa raun- sanna mynd - Eftir stríðið lærðirðu mann- fræði. Ertu mannfræðingur sem skrifar skáldsögur? Ég lauk námi árið 1947. Nærri því allt sem mér var kennt hefur reynst rangt, því menn bjuggu ekki yfir þeirri tækni sem til er í dag. Þá var ekki byijað að tímasetja sýni með kolefnisrannsóknum. Síðan þá hefur orðið gjörbylting í erfðafræði. Allar tímasetningar vom því rangar. En sú kenning að menningin sé háð geðþótta, eitthvað sem maðurinn hefur skapað er mér enn mjög gagnleg. Menningin þarf ekki að vera eins og hún er, fremur en bíllinn minn þarf að vera eins og hann er eða þetta borð. - Getum við enn breytt gangi sögunnar. Hvemig líður kanarífugl- inum í dag? Við þurfum engan kanarífugl. Það kunna að leynast skemmtileg vandamál á stjórnmálasviðinu. En við emm ekki annað en dýrategund sem er að eyðileggja umhverfi sitt. Það geta allir séð. Lofthjúpurinn er illa farinn, höfin em menguð, fiskur deyr í hrönnum undan strönaum Bandaríkjanna. Við eigum við líffræðilegt vandamál að etja. - Hver er afstaða þín til tækn- innar? Hún hefur alltaf skipt mig miklu máli. Bróðir minn Bemhard er virt- ur vísindamaður og hefur raunar komið hingað til íslands. Hann er eðlisfræðingur sem hefur lofthjúp- inn að sérgrein og hefur helgað líf sitt rannsóknum á hvirfílbyljum og ofsaveðmm. Þegar Surtsey gaus mynduðust hvirfilbylir í gosmekkin- um og hann kom hingað til að rannsaka þá. Bemhard er' tíu ámm eldri en ég. Ég hef ávalt tekið mark á honum. Kannski er það þess vegna sem ég hef þennan áhuga á tækni og vísind- um. , Það er ekki hægt að skrifa raunsæjar bókmenntir án þess að taka eitthvert tillit til tækninnar sem hefur slík áhrif á daglegt líf. Rithöf- undur sem skrifar sögu um fjöl- skyldu getur varla horft framhjá áhrifaríkasta ijölskyldumeðliminum sem er sjónvarpstækið. - En em bækur þínar raunsæj- ar? Galapagos er byggð á ábyrgum kenningum um þróun tegundanna. Ég var dauðhræddur um að ég hefði gert einhver mistök þegar Stephen J. Gould, líffræðingur við Harvard- háskóla sem ég þekki ekki neitt, sendi mér skilaboð. Hann sagði að bókin stæðist. Ef hann hefði fundið einhveijar villur hefði bókin í mínum augum verið ónýt, því ég vildi setja fram ábyrgar kenningar. Ég vil leggja mikið á mig til þess að gefa raunsanna mynd af tækn- inni. Aðrir verða svo að skilgreina vísindaskáldskap. Doris Lessing lætur skeika að sköpuðu. Ég vil ekki gagnrýna hana, heldur nota hana bara sem dæmi um rithöfund sem ákveður einn dag- inn að skrifa vísindaskáldsögur. Það em takmörk fyrir því hversu hratt er hægt að ferðast, takmörk fyrir því sem þú getur hitt fyrir í áfanga- stað. Það þýðir ekki að segja ungu fólki að einhver geti lifað án súrefn- is, eða ferðast óravíddir í geimnum á sex mánuðum. Það er bara lygi. Ég hef líka andúð á bókum sem gefa ranga mynd af mannkynssög- unni. í þeim tilvikum sem ég hef sagt frá atburðum á annan hátt en þeir gerðust hef ég merkt textann rækilega svo enginn velktist í vafa um að þar væri skáldskapur á ferð. Skáldsagan sem ég hef nýlokið við fjallar um listmálara sem málar óhlutbundnar expressionískar myndir. Ég setti vamaðarorð í form- ála þess efnis að þessi frásögn ætti sér ekki stoð í raunveruleikanum. Annars hefði eflaust einhveijum dottið í hug að gagnrýna mig fyrir að fara vitlaust með staðreyndir. En persónan á sér fyrirmynd, hún gæti þessvegna verið Jackson Pollock. - Frá því að fyrsta bók þín, Play- er Piano, kom út þar til sú næsta, The Sirens of Titan var prentuð liðu sjö ár. Hvað gerðist í millitíðinni? Ég skrifaði reiðinnar býsn af smásögum. Þetta var áður en sjónvarpið drap tímaritin. Tímaritin borguðu fúlgur fjár fyrir smásögur og þar sem ég var í hópi bestu smásagnahöfund- anna átti ég þess kost að vinna fyrir mér með skrifum. Þá gat ég ekki búist við því að fá neina peninga fyrir skáldsögu. Það var munaður að geta leyft sér að sitja og vinna að skáldsögu. En þóknunin fyrir smásögu nálgaðist þá upphæð sem ég gat átt von á að fá fyrir heila bók. Þessvegna gaf ég ekki út skáldsögu í öll þessi ár. - Var þroskandi að fást við smá- sagnaformið? Maður æfist í að segja sögur. Til þess að segja góða sögu verður þú að skemmta lesandanum. Margir hafa víst ýmigust á því að rithöfund- ur skuli setja sér það markmið að skemmta. En ég lærði að skemmta af því að skrifa smásögur vegna þess að það var nauðsynlegt. Ég hef aldrei séð eftir því. Þótt ég sé hættur að lifa eftir reglum í einu og öllu uppgötvaði ég skemmtilega einfalda reglu um frá- sögn: Slepptu öllu því sem ekki skýrir persónumar betur eða fleytir sögunni áfram. - Er það svona einfalt? Já. Þetta er yndisleg regla. Og sönn. Viðtal: Benedikt Stefánsson WYLGJANi tÍlvN,SEMFAR,0H™*0BF0BU^«0. ÁN EFA MUN HANN TAKA LAGIÐ.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.