Morgunblaðið - 15.12.1987, Blaðsíða 74

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1987
74
Litid til baka
eftirSkapta
Askelsson
í viðtali við dagblaðið Dag 31.
júlí í sumar segir Gunnar Ragnars,
forstjóri Slippstöðvarinnar hf. á
Akureyri, að þegar smíði strand-
ferðaskipanna tveggja, Esju og
Heklu, lauk, „blasti »rétta myndin
við hvað Qárhagjnn (þ.e. fjárhag
Slippstöðvarinnar) varðaði“. Hann
segist einnig hafa komið „inn í fyrir-
tækið áður en menn höfðu áttað
sig á hvemig komið var. Það hafði
> ekki verið tekið á hlutunum",
vandamálin ekki krufín til mergjar
og smáskammtalaekningar hafi
ekki dugað til. í Morgunblaðinu 26.
ágúst í sumar segir, og ekki er
annað að sjá en það sé skv. upplýs-
ingum forstjórans, að Slippstöðin
sé með stærstu atvinnufyrirtækjum
á Akureyri, „en frá því um og upp
úr 1970 má segja að þáttur hennar
f atvinnulífí bæjarfélagsins hafí
vaxið verulega," segir blaðið.
Samningur Slippstöðvarinnar hf.
og ríkisins um smíði strandferða-
skipanna var undirritaður 3. marz
1968. Heklu var hleypt af stokkun-
um 20. júní 1969, hún afhent 17.
janúar 1970. Gunnar Ragnars var
I ráðjnn forsljóri 1. marz 1970.
Átti það ekki að vera öllum ljóst,
sem hugleiddu málin, að þegar búið
var að veita fé í Slippstöðina, og
aðstaða komin til nýsmíða, viðhalds
og breytinga á skipum, með tilkomu
nýju dráttarbrautarinnar, viðlegu-
kants og góðu bryggjurými, auk
smfðahúss, trésmiðju, véla- og
plötusmiðju, að á reið að taka
ákvörðun um rétt hlutfall milli við-
gerða og nýsmíða? Svo var ekki
gert. Mál voru ekki könnuð til
Knergjar, viðgerðarvinnan reyndist
of freistandi.
Það kom í hlut nýrra stjómenda
Slippstöðvarinnar að annast smíði
Esjunnar að meirihluta. Smíðatími
strandferðaskipanna varð allt of
langur, sér í lagi Esjunnar. Öll
stjómun var í molum fýrsta sprett-
inn hjá hinni nýju stjóm Slippstöðv-
arinnar.
Ég er innilega glaður yfír því að
Slippstöðin er eins traustur og stór
atvinnuveitandi í Akureyrarbæ og
hún er, enda var það hugsun mín
að svo yrði þegar ég byggði stöðina
upp á sínum tíma. Slippstöðin var
ekki stór í upphafi, aðeins sex menn
mættu til verks þar í fyrstu, en hún
í óx mjög hratt og ég vil meina að
stöðin hafí verið sterkur atvinnu-
veitandi frá fyrstu tíð. Sem dæmi
má nefna að eitt árið voru tekin
199 skip af stærð og gerð þess tíma,
500 þungatonn og minni, upp í
dráttarbrautimar, og auk þess var
fjöldi smábáta dreginnjil hlunns á
Qörukambana. Allt þetta, smátt og
stórt, þurfti sína þjónustu og skap-
aði mikla vinnu. Þá má ekki gleyma
byggingu flugstöðvar og flugskýlis
á Akureyri, uppsetningu dráttar-
brauta og gerð hafnarmannvirkja á
athafnasvæði Slippstöðvarinnar, og
byggingu sendistöðvar á Vaðla-
heiði. Einnig leyfí ég mér að benda
á að nýsmíði báta í Slippstöðinni
var ekki að byrja á árunum fyrir
1970, enda voru strandferðaskipin
nýsmíðar númer 32 og 33 hjá fyrir-
tækinu. Þá er vert að geta þess að
280 manns störfuðu í stöðinni und-
ir minni stjóm, þegar flest var, sem
er ívið meira en í dag.
Hvað fjárhagsstöðu fyrirtækisins
varðar þá leyfí ég mér að vitna í
bókina Skapti í Slippnum, sem út
kom hjá Skjaldborg 1985. Um smíði
strandferðaskipanna segir þar:
„Ekki hafði fengist að semja um
smíðakostnaðinn í erlendum gjald-
eyri, svo að vegna hinna miklu
gengislækkana krónunnar varð að
gera umtalsverða bakreikninga,
sem ekki lá á borði hvort og þá
hvemig greiddust. Byggingamefnd
skipanna, skipuð 5 mönnum, var
ekki alltaf samstiga né þá úrskurð-
arrösk viðskipts. Olli þetta töfum.
Fengist það bætt?
Seinna atriðið skipti ekki sköp-
um, en var til leiðinda. Fyrra atriðið
olli miklu. Skapti telur að það hafí
valdið verulegum hluta fjármagns-
þrengsla Slippstöðvarinnar, því
auðvitað var rýmun krónunnar allt-
af langt á undan þeim greiðslum,
sem ríkið innti af hendi. Hann vek-
ur athygli á, að hefði ríkið samið
við erlenda skipasmíðastöð um
smíði skipanna, hefði það auðvitað
orðið áð semja á grundvelli erlends
gjaldeyris og greiða jafnóðum
smíðakostnað í þeim gjaldeyri, en
ekki með fallinni krónu, sem væri
svo bætt upp síðar að hluta í besta
falli. Erlend skipasmíðastöð hefði
ekki verið neydd til eins konar út-
lánastarfsemi í bráð eða lengd eins
og Slippstöðin varð að sæta.
Hver fjárhagsvandi Slippstöðinni
var af þessu virtjst bankavaldið né
ríkisvaldið ekki skilja eða vilja
skilja. Hugtakið verðtrygging nán-
ast bannhugtak um þessar mundir."
(Bls. 179-180.)
Það erlent tilboð, sem þótti hag-
stæðast í skipin, var frá Hollandi.
Gert var ráð fyrir að skip frá inn-
lendri stöð mætti vera 10% dýrara
en erlent til að réttlætanlegt væri
að smíða það innanlands. Þegar
allt var talið (samningur, gengis-
fall, aukavinna og -efni og fyrr-
nefnd 10%) virtist sem Slippstöðin
hefði, undir smíðalok, mátt krefjast
209 milljóna króna fyrir allt verkið,
en bygginganefnd skipanna hafði
greitt 176 milljónir inn á samning-
inn. Mismunurinn er því 33 milljónir
króna. Þetta varð að skoða í ljósi
þeirra staðreynda að aðalgalli
smíðasamningsins var sá að gengis-
fellingar fengust ekki bættar sem
skyldi.
Það er skoðun mín að hefðum
við, gömlu stjómendur Slippstöðv-
arinnar, fengið þá fyrirgreiðslu og
það fé, sem veitt var inn í fyrirtæk-
ið strax og búið var að vísa okkur
á dyr, hefði verið hægt að sleppa
með allt að 20% færri vinnustundir
í seinna strandferðaskipið og
rökstyð ég það meðal annars með
því að benda á að okkur tókst, er
við smíðuðum fyrstu stálskipin, Sig-
urbjörgu og Eldborgu, að ná
verulegum árangri í spamaði tíma.
Notaðar voru álíka margar vinnu-
stundir í þau skip, þó var Eldborg,
sem smíðuð var á eftir, 550 tonn,
en Sigurbjörg 335 tonn. Raunin
varð hins vegar sú að notaðar voru
fleiri vinnustundir í seinna strand-
ferðaskipið en það fyrra og verður
það að teljast mjög óeðlilegt þar
sem um skip sömu gerðar var að
ræða.
Þó ekki hafí tekist betur til með
samninga og tímaáætlun við smíði
strandferðaskipanna en raun varð
á, var það alltaf skoðun mín, og
er enn, að sú ákvörðun ríkisstjóm-
arinnar að láta smíða skipin
innanlands, hafi verið íslenskum
iðnaði mikils virði, þjóðinni sönnun
þess hvers íslendingar voru megn-
ugir, og því nauðsyn. Ef íslendingar
Skapti Áskelsson
„Þó ekki hafi tekist
betur til með samning-a
o g tímaáætlun við smíði
strandferðaskipanna
en raun varð á, var það
alltaf skoðun mín, og
er enn, að sú ákvörðun
ríkisstjórnarinnar að
láta smíða skipin innan-
lands, hafi verið
íslenskum iðnaði mikils
virði.“
gætu ekki smíðað sín skip sjálfír,
og haldið þeim við, vantaði stórkost-
lega á að þeir hefðu vald á eigin
sjálfstæði.
Ég hef stundum leitt hugann að
því hver munur var á þegar fyrstu
starfsmenn Slippstöðvarinnar komu
í fjöruna við gömlu dráttarbrautina
Athafnasvæði Slippstöðvarinnar hf. á Akureyri um 1970, er Skapti hætti störfum lyá fyrirtækinu.
f
SJjörnubíó sýnir
„I ferlegri klípu“
STJÖRNUBÍÓ hefur hafið sýn-
ingar á grín- og spennumynd sem
nefnist „í ferlegri klípu" með
Michael Keaton, Rae Dawn
Chong og Meat Loaf í aðalhlut-
verkum. Leikstjóri myndarinnar
er Roger Young.
Myndin fjallar um Harry Berg
Michael Keaton, Rae Dawn
Chong og Meat Loaf í hlutverk:
um sínum i mynd Stjörnubíós „I
ferlegri klípu“.
sem er blankur, skuldugur og frá-
skilinn. Þegar fyrrverandi eigin-
kona hans, Hilda, biður hann að
sækja pakka heim til sín grunar
hann- að hún hafí ekkert gott í
hyggju enda þegar Harry kemur
þangað finnur hann auk pakkans
afskorinn fingur á eldhúsborðinu
og lík í kústaskápnum. Innihald
pakkans er dýrmætt og það eru
margir sem vilja komast yfír það,
en þá reynir á útsjónarsemi Harrys
að komast undan, segir í frétt frá
kvikmyndahúsinu.
í maí 1952, ráku niður tréhæla í
malarkambinn, slógu saman búkka,
stilltu planka á — og þar var kom-
in vinnuaðstaða og verkstæði,
verkfærakistan staðsett þannig að
til hennar næðist. Við slíkar að-
stæður, og oft andstæður, hefði
ekki náðst að byggja Slippstöðina
til þeirra möguleika og getu sem
þar er fyrir hendi í dag, ef hugs-
uðir eða hugsjónamenn hefðu ekki
staðið þar að verki.
Nú er það svo að þeir, sem hafa
frumkvæðið, og stíga fyrstu skrefín
fram á við, gera stundum mistök,
hinir sem ekkert gera, sleppa. Það
kemur sjálfkrafa.
Kannski er það táknrænt að það
voru einstaklingar sem höfðu fyrstu
hugmyndir um stofnun Útgerðarfé-
lags Akureyringa. Þeir Tryggvi
Helgason, sjómaður hér í bæ, og
Steingrímur Aðalsteinsson, verka-
lýðsleiðtogi og þingmaður Akur-
eyringa. í fyrstu fengu tillögur
þeirra félaga ekki hljómgrunn hjá
ráðamönnum bæjarins. Enda báðir
mennimir sagðir kommúnistar!
Ýmsu var borið við. Ekki var talið
hentugt að gera togara út frá Akur-
eyri vegna Qarlægðar á góð físki-
mið, ekki væru til brúklegir
sjómenn, enginn kynni að stinga
vír. Ég man að Tryggvi sagði einu
sinni: „Það rak hval í dag. Helgi
Pálsson tók sig út úr röðum sjálf-
stæðismanna og ætlar að leggjast
á sveif með okkur." Sem hann og
gerði og varð hvað harðastur í sókn.
Það rann í gegnum hug minn
þegar ég sá Sléttbak sigla frá
bryggju Slippstöðvarinnar fyrir
skömmu, eftir að honum var breytt,
að gaman hefði verið ef þeir þre-
menningar, Tryggvi, Steingrímur
og Helgi, hefðu verið komnir og séð
hið fríða skip. Þeirra var_ fyrsta
hugsun og visir að stofnun Útgerð-
arfélags Akureyringa, og þá um
leið tilkoma þessa glæsilega far-
kosts. Fart og fasón eins og best
verður á kosið eftir lengingu.
Steingrímur og Tryggvi fylgjast
með fréttum og sjá myndir, sem
alltaf flytja sannar fréttir. Kannski
horfír Helgi á úr §arska.
Að hægt var að framkvæma jafn
flóknar og margslungnar breyting-
ar á Sléttbak í Slippstöðinni er að
þakka minni hlutdeild að uppbygg-
ingu hennar.
Eftir að Útgerðarfélaginu hafði
verið úthlutað öðrum togara á
sínum tíma, var ákveðið, að Guð-,
mundur Jörundsson, þá búsettur á
Akureyri, fengi togara. Þá taldi
Ólafur Thors, forsætisráðherra,
ekki ástæðu til að Akureyringar
fengju annan togara. Vildi hann því
hætta við að láta Útgerðarfélagið
hafa skip númer 2. Þá fór
Steingrímur Aðalsteinsson ásamt
Tryggva Helgasyni á fund Ólafs
og krafðist að staðið yrði við og
staðfest úthlutun á skipi 2, sem var
Svalbakur. Kaldbakur kominn áður.
Það var sérstakt lán sem fylgdi
Útgerðarfélaginu strax við stofnun
þess. Mesta lánið var ráðning fyrsta
skipstjórans, Sæmundar Auðuns-
sonar, sem þjálfaði mannskap,
kenndi allt verklegt, bæði til lands
og sjávar, frábær og farsæll í öllu
starfí. Hann ýtti úr vör með dug
og djörfung.
Árin 1955 og 1956 gekk illa með
rekstur félagsins, svo illa að það
þótti álitamál í bænum hvort halda
skildi rekstrinum áfram eða leggja
upp laupana. En sem betur fer var
ákveðið að halda áfram, og stærst-
an hlut í þeirri ákvörðun tel ég að
hafi átt Jakob r'.fmannsson, kaup-
félagsstjóri. Kannski var það
stærsti hluturinn sem hatii. gerði
til góðs að lána Gísla Konráðssur
starfsmann KEA, til Útgerðarfé-
lagsins um óákveðinn tíma — en
Gísla hefur enn ekki verið skilað.
Mörgum finnst það óviturleg
fjárfesting af hálfu bæjarins að
taka þátt í endurreisn ÚA. Það
sama var upp á teningnum er Akur-
eyrarbær lagði hlutafé í Slippstöð-
ina. Hvernig væri atvinnuástandið
í bænum án þessara fyrirtækja í
dag?
Höfundur vareinn stofnenda
Slippstöðvarinnar hf. & Akureyri
og frarnk væmdastjóri itennar frá
upphafi til 1970.