Morgunblaðið - 03.01.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1988
íslenzk og erlend samtíma-
tónlist á tónleikum í dag
— Guðni Franzson, Kolbeinn Bjarnason og félagar í Norræna húsinu
Texti: Sigrún Davíðsdóttir
Mynd: Þorkell
í kvöld kl. 20.30 verða tónleik-
ar í Norræna húsinu á vegum
Musica Nova, að sjálfsögðu samtí-
matónlist á efnisskránni. Flytj-
endur eru Nýi músíkhópurinn,
vösk sveit ungs tónlistarfólks, sem
notar jólafríið til að taka fyrir tvö
verk eftir Hauk Tómasson, verk
eftir Atla Heimi Sveinsson, Stock-
hausen og Berio.
Atla Heimi þarf ekki að kynna
hér, því auðvitað hafa heyrst
mörg verk eftir hann og meira í
vændum. Karlheinz Stockhausen
og Luciano Berio eru báðir áhrifa-
mikil tónskáld og víðkunn.
Stockhausen er Þjóðveiji, fæddur
1928, lærði í Þýskalandi og var
meðal annars í París hjá Messia-
en. Hann hefur bæði skrifað fyrir
hefðbundin hljóðfæri og raf-
magnsfæri og gengið í gegnum
ýmiss konar tímabil. Verkið sem
verður flutt eftir hann í kvöld
heitir Tierkreis, dýrahringurinn
og það eru stjömumerkin, sem ljá
verkinu nafn sitt.
Stockhausen hefur verið viðloð-
andi tónlistarskólann í Darmstadt,
kennt tónsmíðar þar, en auk þess
ferðast um, haldið fyrirlestra og
stjómað flutningi eigin verka.
Luciano Berio er ítali, fæddur
1925 og á ekki minnstan Jjátt í
því góða rikti, sem fer af Itölum
á sviði samtímatónlistar. Eitt af
því sem hefur þótt setja svip á
verk Berios er áhugi hans á hrær-
ingum í nútíma málvísindum.
Þessi áhrif þykja koma fram í
Sequenzu flokki hans, en þetta
er flokkur verka, sem öll heita
Sequenzur og eru fyrir ýmis ein-
leikshljóðfæri. Hér verður flutt
Sequenza fyrir saxófón. Einleik-
arinn er Sigurður Flosason.
Tónleika getur borið að með
ýmsu móti. Þessir eru settir sam-
an í kringum verk Hauks og það
voru þeir Guðni Franzson klarí-
nettuleikari og Kolbeinn Bjama-
son flautuleikari, sem vöktu upp
þá hugmynd að góður hópur yrði
fenginn til að flytja verk Hauks,
Nýi músíkhópurinn á æfingu.
ásamt öðru. Auk Guðna, Kolbeins
og Sigurðar spila þarna Ásdís
Valdimarsdóttir víóluleikari, Sig-
urður Halldórsson sellóleikari,
sem spilaði Sjostakovitsj á há-
skólatónleikum fyrir jól, Emil
Friðfinnson homleikari, Pétur
Grétarsson slagverksleikari og
Snorri Sigfús Birgisson píanóleik-
ari, sem gaf nýlega út fima
skemmtileg píanókver fyrir byij-
endur. Stjómandi er Guðmundur
Óli Gunnarsson, sem er við nám
í hljómsveitarstjómun í Amsterd-
am.
Fyrra verk Hauks heitir Birt-
ing, einleiksverk fyrir víólu,
skrifað fyrir föðurbróður Hauks,
Ingvar Jónasson víóluleikara í
Svíþjóð, sem bað frænda sinn að
skrifa verk fyrir sig. Um það verk
segir Haukur að vísast sé auðvelt
að tengja verkið titlinum og hug-
myndum, sem hann veki. „Það
er erfiðara að segja nokkuð um
seinna verkið," segir hann. „Það
er bara músík.“
Sú músík er oktett og heitir
Oktett. „Guðni og Kolbeinn voru
með um það bil svona grúppu í
huga. Það er byggt upp sem fer-
faldur dúett, flauta og klarinett,
saxófónn og hom, víóla og selló
og píanó og slagverk. Það eru
miklar andstæður í verkinu, til
dæmis í sambandi við hljóðfærin,
í uppbyggingu og eins skiptast á
rómantískir og útreiknaðir kaflar.
Verkið er allt samið út frá svoköll-
uðum Fibonacci tölum, talnaröð
þar sem hver tala er summa úr
næstu tveimur tölum á undan,
sumsé 1,1,2,3,5,8 og svo fram-
vegis. Ég nota þessar tölur á
margs konar hátt, sem hlutfall
milli hljóma og fleiri þátta, líka í
rytmanum."
Löngum hefur verið stutt á
milli stærðfræði og tónlistar, en
Fibonacci var ítalskur stærðfræð-
ingur á 13. öld og kynntist
talnalistinni ekki sízt meðal
Araba, sem voru höfuðsnillingar
hennar á þessum tíma.
Haukur var í tónfræðideild
Tónlistarskólans í Reykjavík,
síðan í Þýzkalandi í tvö ár og eitt
í Hollandi, er heima í vetur, en
búinn að taka stefnuna á fram-
haldsnám í Bandaríkjunum næsta
vetur. Sem stendur er hann að
skrifa verk fyrir hóp, sem Hákon
Leifsson stjórnar á Listahátíð í
sumar. Það verður líklega verk
fyrir sextán manna sveit.
Einleiksverk fyrir saxófón er
ekki hvunndagslegt á tónleika-
skrám, svo það er sjálfsagt að
reka upp stór augu og huga ögn
að einleikaranum, Sigurði Flosa-
syni. Hann er við nám í tónlistar-
deild Indiana háskóla í
Bloomington, er þar á fimmta
ári. Hann tók einleikarapróf á
saxófón úr Tónlistarskólanum í
Reykjavík 1983, víst sá eini sem
hefur gert það. í Bloomington
leggur hann stund á klassískan
saxófónleik og jazzfræði, tekur
meistaragráðu í þessum fögum í
vor. Kennari hans í klassískum
saxófónleik er Eugene Rousseau,
einn af fjórum eða fímm í heim-
stoppliðinu í slíku, en í jazzinum
er það David Baker, þekkt tón-
skáld og jazzuppalandi.
Flestir tengja saxófón líklega
fremur jazzi og dægurlagatónlist
en klassískri tónlist, eða hvað seg-
ir Sigurður um það?
„Það er reyndar til meira í
klassík fyrir saxófón en flestir
halda, en hljóðfærið á sér ekki
fastan sess í sinfóníuhljómsveitum
og þar sem hljóðfærið er ungt
hafa fá af þekktustu tónskáldum
sögunnár skrifað fyrir það. Saxó-
fónninn var fundinn upp í París
um miðja síðustu öld af Adolphe
Sax og þeir sem eitthvað vita um
hljóðfærið tengja það gjaman
impressjónískri tónlist þess tíma.
Saxófónninn hefur að ýmsu leyti
verið homreka og honum tengjast
margvíslegir fordómar, því hann
tengist jazzinum, sem í huga
sumra er óæðri tónlist. En í jazz-
inum er hann vissulega eitt af
lykilhljóðfæmnum.
— Það er vísast nokkur munur
á að spila bæði jazz og klassík á
saxófón?
„Þetta er eins og að skipta um
gír. Það em notuð ólík blöð og
munnstykki. Að sumu leyti verður
að taka á því sem öðm hljóðfæri,
nota allt annan tón.“
— Og þá erfítt að eiga við hvort
tveggja?
„Það er ýmsum vandkvæðum
bundið. Það þarf að halda sér í
formi á báðum sviðum, erfitt að
vera sannfærandi og alvarlegur í
hvom tveggja. En það er allt
hægt og það vinnst líka ýmislegt
við að hafa bæði jazz og klassík
undir.
Það er mun algengara að menn
velji annað hvort sviðið, klassískir
saxófónleikarar em mjög fáir yfir-
leitt og engir hér, en ýmsir ágætir
jazzleikarar. Ég hef ánægju af
hvom tveggju og það er líka auð-
veldara að snúast gegn fordómum
gagnvart hljóðfærinu með því að
vera í báðu. Ætli ég reyni ekki
að halda mér við sem lengst bæði
í klassíkinni og jazzinum . . .“
Það er því margt nýstárlegt á
tónleikunum hjá Musica Nova í
kvöld, bæði verk og hljóðfæra-
skipan. Slíkt laðar vísast að þá,
sem þegar fylgjast vel með í
samtí-
matónlist. Þeir sem lítt þekkja sig
þar fá þama kærkomið tækifæri
til að heyra íslenskt nýmeti, en
ættu ekki síður að freistast til að
heyra útlend verk eftir tvö af
helstu erkitónskáldum samtí-
mans . . . Þau heyrast ekki of oft
hér.
ELDUR í AFLI
________Bækur______________
Jón Gíslason
Málmiðnaður á íslandi á 19. öld
og fyrri hluta 20. aldar. Höfund-
ur: Sumarliði R. ísleifsson.
Útgefandi: Hið íslenska bók-
menntafélag 1987.
Hér er á ferðinni upphaf mikils
ritverks, safns til iðnsögu Islands.
Mikil þörf er á að slíkt verk sé
gefíð út, og sérstaklega vel valið
að byija á málmiðnaðinum og ekki
síst þegar höfundurinn er valinn
úr jámiðnaðarstéttinni. Hann er
lærður iðnaðarmaður og jafnframt
kandidat í sagnfræði. Jafnframt er
það lofsvert, að ráðamenn menning-
armála á Islandi skuli vera svo
staðfastir í menningararfleifð þjóð-
arinnar að fela elsta og virtasta
útgáfufyrirtæki landsins fram-
kvæmd verksins, Hinu íslenska
bókmenntafélagi. Hér er lagt upp
í mikinn áfanga, sem ég veit, að
þjóðin kann að meta og skilur.
íslenska þjóðin á mikla arfleifð
í þróun iðnar og iðju um aldimar.
Lengfst af var hér aðeins um fá-
breytta iðju að ræða, sem var
bundin takmarkaðri þörf er fáir
kunnu að leysa. En með auknum
samskipum við iðnaðarþjóðir í ná-
grannalöndunum og samfellda
virkni til bættra tækja og fjölskrúð-
ugra athafnalíf með aukinni fram-
leiðslu á mælikvaða grannþjóðanna,
urðu til í landinu nýjar stéttir sem
leystu vandann og fullnægja kröf-
um líðandi stundar. Þetta varð á
mörgum sviðum, en fáum eins og
í sambandi við fískveiðamar.
Fyrr á tímum var hér fátt um
verkefni, þó hagir menn kynnu vel
til þeirra verka sem þörf var á. Ég
kann nokkrar sögur af slíkum
mönnum, heillandi og raunhæfar.
Eldur í afli í sveit eða við sjó var
mikils virði, smiðjan var stoð og
festa afkomu búsins. Jámsmiðurinn
var festa og djörfung handlagninn-
ar. Smíði öngla, keipa og hjara
stýris, var alger nauðsyn, alger
þörf. Sama var við sveitastörfín.
Smiði hestajáma, orfhólka og pála,
var alger þörf hvers bús. Nú er
öldin önnur. En sagan á að geym-
ast. Hún á að vera skráð. Komandi
kynslóðir eiga að eiga hana vissa í
geymd ritaðs skýrs og fagurs máls,
sanna sögu. Hér er þessu hmndið
í framkvæmd.
Með aukinni útgerð á 19. öld
varð til fjölbreyttari jámiðnaður.
Hákarlaútgerðin krafðist slíks, og
skútumar komu brátt í farið, síðar
botnvörpungar og með þeim hófst
stórsmíði og mikill jámiðnaður. ís-
lenskir hagleiksmenn unnu hand-
verk sitt af trúmennsku og hugviti,
og urðu í engu eftirbátar stéttar-
bræðra sinna í nágrannalöndunum.
Margir fengu ekki tækifæri til iðn-
áms, en urðu að læra af reynslunni,
urðu að njóta náttúruhagleiks og
hyggjuvits. Oft urðu slíkir fyrir-
myndar iðnaðarmenn.
Höfundur bókarinnar lýsir þess-
um aðstæðum af mikilli leikni.
Hann virðist ekki fara út fyrir tak-
mörk heimilda, stundum fábrot-
inna. Á stundum við lestur
bókarinnar undraði mig hvemig var
hægt að fara að, áður en hin hag-
nýtu tæki, tól og áhöld við fjölþætta
smíði vom ekki til staðar. Iðnaðar-
menn urðu að smíða áhöld sín
sjálfír. Slíkt var mikil þjálfun
hyggjuvitsins og jók útsjónai semi.
Á stundum er það ótrúlegt, hvað
iðnaðarmönnum tókst að gera, ekki
Sumarliði R. ísleifsson
sist við jámsmíðar.
Eftir að gufu- og olíuknúnar vél-
ar komu til sögunnar, opnaðist nýr
og breyttur heimur flókinna verk-
efna. Á stundum varð að smíða
tæki er biluðu og hluti í þau, ein-
göngu eftir lýsingu, stundum mjög
ófullkominni. Iðnaðarmaðurinn var
að nema nýjan vettvang. Það var
iðnvæðing líðandinnar. Hann hefur
numið þennan heim og gerbreytt
samfélaginu og bætt lífsafkomu
þjóðarinnar. Hver á skilið að fá
skráða sögu sína ef það em ekki
slíkir.
Margt í nútíma málmiðnaði
þarfnast mikillar nákvæmni. Þar
er allt fellt í bönd formsins fast og
smellt. Undur iðntækninnar kre§-
ast þess. Margskonar þekking þarf
að vera fyrir hendi, sumt af slíkri
þekkingu var og er eins og í blóð
borin. Eg þekkti viðgerðarmenn á
vélum er virtust hafa yfírskilvitlega
tilfínningu fyrir því sem gera þurfti
til að koma aflvélum í lag. Þessir
menn vom máttarstoðir ómissandi.
Jón Böðvarsson fyrrverandi
skólameistari er ritstjóri verksins.
Hann skipuleggur það og ritar síðar
heildariðnaðarsögu, þegar hver og
ein iðngrein er búin að ljúka sinni
sögu. Þetta fyrirkomulag er mjög
ákjósanlegt við sagnaritun, sem er
rituð á vísindalegan hátt í upphafi.
Ég er viss um að hér er að hefjast
nauðsynlegt ritverk. í ritinu em
margar myndir, ljósprentun á stutt-
um greinum á heimildum, fullkomin
heimildaskrá og jafnframt nafn
bóka, blaða og tímarita sem vitnað
er í. Fleiri skrár em í upplýsinga-
köflum bókarinnar og allar þýðing-
armiklar. Ég vona, að þjóðin taki
þessari bók vel og lesi hana og
nemi fróðleik hennar.