Morgunblaðið - 27.02.1988, Blaðsíða 37

37
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1988
Geir H. Haarde í umræðum um utanríkismál:
Breytt afstaða hjá SÞ í mótsögn
við yfirlýsta stefnu Islendinga
UMRÆÐUR um skýrslu utanrík isráðherra héldu áfram í sameinuðu
þingi i gær. Þegar þeim lauk í gærkvöldi höfðu þær staðið í samtals
ellefu klukkustundir. Geir H. Haarde (S/Rvk) gagnrýndi utanríkisráð-
herra harkalega fyrir breytta afstöðu íslendinga til nokkurra tillagna
á aUsheijarþingi Sameinuðu þjóðanna. Geir sagði hina breytta afstöðu
til sumra tillagna stundum hafa virst vera í mótsögn við yfirlýsta
stefnu íslands.
Eyjólfur Konráð Jónsson,
formaður utanríkismálanefndar,
rakti starf utanríkismálanefndar
síðasta árið. Nefndin fór m.a. í sína
fyrstu ferð til útlanda í boði Evrópu-
bandalagsins til höfuðstöðva þess í
Brussel. Sagði Eyjólfur þetta hafa
verið mjög mikilvæga og lær-
dómsríka ferð enda mikið í húfi að
ná hagstæðum samningum við Evr-
ópubandalagið. Hann hefði sann-
færst í ferðinni um að slíkum samn-
ingum væri hægt að ná en aðild að
bandalaginu kæmi ekki til greina.
Það væri líka stórhættulegt að hans
mati að tala um hugsanlega aðild
að bandalaginu því þá myndi EB
bara segja „gjörið þið svo vel og
komið inn“ þegar leitaö væri eftir
samningum. Einnig hefði nú heim-
boð borist frá breska þinginu og
væri ferð til Bretlands ráðgerð um
miðjan marsmánuð.
Eyjólfur Konráð vék þá að ávarpi
sem borist hefði frá Æðsta ráði
Sovétríkjanna þar sem lagt væri til
að haldinn yrði vinnufundur eða
komið á fót sjónvarpsbrú milli þeirra
rílqa sem ættu hagsmuna að gæta
á norðurslóðum og ræða málefni
þeirra.
Eyjólfur Konráð sagðist hafa
áhyggjur af því hve mikill þrýstingur
væri nú að færast á norðurslóðir.
Það væri þó gott að sú stefna sem
Alþingi hefði mótað í utanríkismál-
um árið 1985 hefði nú verið tekin
upp og áréttuð af leiðtogum Sov-
étríkjanna. Þeir vildu nú ræða um
norðurslóðir í heild eins og svæðið
væri skilgreint í greinargerð með
ályktun Alþingis.
Hatton-Rockall svæðið sagði Ey-
jólfur Konráð vera framtíðarverkefni
í utanríkismálum. Svæðið þyrfti að
rannsaka betur en upplýsingar lægju
fyrir um að þar hefði á stundum
verið gífurlegur afli.
Vantar sex þætti
Svavar Gestsson (Abl/Rvk)
sagði sex þætti vanta í skýrelu ut-
anríkisráðherra að sínu mati. í fyrsta
lagi spuminguna um alþjóðlega eft-
irlitsstofnun sem væri nú eitt heit-
asta umræduefni alþjóðastjómmála.
í öðm lagi umræðuna um alþjóðlegt
öryggiskerfi. Svavar sagði að Sov-
étríkin vildu ræða það á næsta alls-
heijarþingi og hann teldi nauðsyn-
legt að menn áttuðu sig á því að
Svoéthliðin á heiminum virtist vera
með allt frumkvæði í umræðunni hjá
Sameinuðu þjóðunum og alþjóða-
vettvangi. í þriðja lagi vantaði eitt-
hvað um starfsemi þingmanna á
Norðurlöndun varðandi kjamorku-
vopnalaus svæði. f Qórða lagi upp-
[ýsingar um Mannvirkjasjóð NATO.
I fimmta lagi um kjamorkuvopn á
ófríðartímum og í sjötta lagi mætti
kaflinn um Mið-Ameríku og Suður-
Afríku vera skýrari.
Svavar vék síðan að EB og sagð-
ist vera sammála þeirri hugmynd
að skipa nefnd til þess að ræða sam-
skipti íslendinga við bandalagið.
Þingmaðurinn gagmýndi harðlega
ræðu Jóns Baldvins Hannibalssonar
sem ráðherrann flutti nýlega í
Stokkhólmi um það mál.
Steingrímur J. Sigfússon
(Abl/Ne) gagnrýndi einnig ummæli
Jóns Baldvins harðlega. Sagði hann
þau vera fáránleg og dæma sig
sjálf. „Það er helst eins og ráðher-
rann hafi þrammað á múrvegg í
Stokkhólmi."
Samband öryggis- og
viðskiptahagsmuna
Jón Baldvin Hannibalsson, fjár-
málaráðherra, sagðist telja hug-
mynd Kjartans Jóhannssonar um
samstarfsnefnd um samskiptin við
EB af hinu góða.
Ráðherrann sagði að í samningum
okkar við grannþjóðirnar birtist sér-
staða okkar á landakortinu og ör-
yggissamvinnan. Það væri barna-
skapur að ætla að ekki væri sam-
band á milli öryggis- og viðskipta-
mála og að öryggissamvinna okkar
hefði ekki haft áhrif í ýmsum deilu-
málum. í ræðu sinni í Stokkhólmi
hefði hann bent á hvernig utanríkis-
viðskipti okkar hefðu þróast og hvað
gæti gerst ef Norðmenn gengju í
EB. Jón Baldvin sagðist telja að
aðild kæmi ekki til greina ef það
kostaði það að við þyrftum að leyfa
aðgang að fiskimiðunum. Hvaða
kosti höfum við þá? spurði ráðher-
rann. Það væri misskilningur ef
menn teldu að hann hefði verið að
ræða um herstöðvarréttindi fyrir.
Hann hefði verið að styðja aukna
og virkari þátttöku í NATO. Vamar-
samningurinn gæfi svigrúm til auk-
innar þátttöku annarra þjóða í vöm-
um landsins.
í Evrópu væri áhugi á að auka
vægi álfunnar innan NATO. Einnig
hefði Willy de Clerq sem fer með
utanríkismál innan framkvæmda-
stjómar EB sagt að bandalagið hefði
boðið upp á alhliða viðræður við ís-
lendinga. Spurði ráðherrann hvað
alhliða viðræður væm um ef það
væri ekki bara viðskiptamál.
Ef Noregur gengi í EB gætum
við orðið eina NATO-ríkið utan
bandalagsins. Þá værum við líka
búin að missa bandamann í barátt-
unni um fríverslun með fiskafurðir.
Ef svona færi myndu viðskiptahags-
munir líklega mæla með inngöngu
í EB. Bandalagið byði upp á stóra
og tollfijálsa markaði en krefðist
gagnkvæmni og gæti það þýtt að-
gang að fiskimiðum Islendinga.
Spumingin væri hvort Noregur og
ísland gætu tryggt saman fríverslun
með fisk innan EFTA og síðan reynt
í gegnum EFTA að ná samstöðu um
þetta innan EB.
Samninga okkar við EB nú sagði
ráðherrann að ekki væri hægt að
treysta á. Þeir byggðust á kvótum
og gætu þýtt að ef hagsmunir
bandalagsríkjanna segðu svo til um
þá yrðu tollar hækkaðir eftir því.
En hver væri samningsstaða okk-
ar við bandalagið ef Noregur gengi
í EB? Hvað gætum við boðið upp á
annað en auðlindina? Jón Baldvin
sagði að samstarf í öryggis- og vam-
armálum hlyti að vera umræðu-
grundvöllur eins og hvað annað. Hið
nýja stórveldi í Evrópu þyrfti að
fylgjast með gangi mála á Atlants-
hafi og þá þyrfti það að ræða við
okkur og Norðmenn um annað en
fisk og markaði.
Staðfestir stefnuna
Geir H. Haarde (S/Rvk) sagðist
fagna skýrslu utanríkisráðherra.
Hún staðfesti margyfirlýsta stefnu
íslands á mikilvægustu sviðum ut-
anríkismála. Fyrir smáþjóð væri fátt
mikilvægara annað en festa í sam-
skiptum við önnur lönd. Allar breyt-
ingar þyrftu að vera vel ígrundaðar.
í skýrslunni kæmi m.a. fram að
Steingrímur Hermannsson legði
mikið upp úr starfi innan Sameinuðu
þjóðanna. Geir sagði það vafasamt
hvort ísland ætti að leggja nafn sitt
við sumar sýndartillögur sem þar
kæmu fram. Það skipti ekki máli
hversu margar tillögur við styddum
heldur hvert innihald þeirra væri.
Utanríkisráðherra hefði sagt að
breytt afstaða sín til sumra tillagna
á allsheijarþinginu hefði verið vegna
breyttra aðstæðna í heimsmálum,
m.a. með hliðsjón af samningi stór-
veldanna um afvopnun. í skýrslu
ráðherrans kæmi fram að það mætti
þakka stefnufestu Vesturlanda í ör-
yggismálum að þessir samningar
náðust.
í ljósi þessarar greiningar mætti
ætla að Island styddi þessa stefnu
hjá SÞ. Geir sagði hina breyttu af-
stöðu til sumra tillagna stundum
virðast hafa verið í mótsögn við yfir-
lýsta stefnu íslands. Við hefðum í
flestum tilvikum skorið okkur út úr
samstarfsþjóðum okkar að því er
virtist að ástæðulausu.
Það væri til dæmis mótsögn að
samþykkja. tillögu Tékka og Úkr-
aínumanna um framkvæmd afvopn-
unartillagna sam hvetur til að fram-
kvæmdar verði tillögur sem við höf-
um verið á móti eða setið hjá um.
Til dæmis tillöguna um stöðvun
kjamorkutilrauna, en í atkvæða-
greiðslu um hana hefðu öll Norður-
löndin setið hjá. Geir sagðist ekki
sjá neitt í ályktun Alþingis frá 1985
sem hvetti til þess að samþykkja
framkvæmd á því sem við hefðum
verið á móti. Hreinlegast væri að
viðurkenna að þama hefðu orðið á
mistök.
íslendingar hefðu einnig breytt
um afstöðu við atkvæðagreiðslu um
tillögu Indveijá og Rúmena um
frystingu kjamorkuvopna. Við höfð-
um áður setið hjá við atkvæða-
greiðslu þar sem frysting án eftirlits
væri gagnlítil. Það mætti líka segja
að þessi tillaga væri nú orðin úrelt
í ljósi breyttra aðstæðna. Vildu menn
frekar frysta vopn en útrýma? Til-
laga Svía og Mexíkana um svipað
efni væri líka úrelt í ljósi breyttra
aðstæðna. Geir vitnaði næst í skýrslu
utanríkisráðherra til Alþingis árið
1983 en þá var Ólafur Jóhannesson,
utanríkisráðherra. Í skýrslunni segir
Ólafur að íslendingar geti ekki stutt
frystingartillögur þar sem þeir hafi
Geir H. Haarde
tekið þátt í stefnu NATO. Geir sagði
að stefna Ólafs í þessum málum
hefði sigrað og það kæmi líka fram
í skýrslu Steingríms Hermannssonar
þar sem hann segði að „samkomu-
lagið náðist vegna þess að Atlants-
hafsbandalagsríkin héldu fast við þá
stefnu sem mörkuð var fyrir átta
árum, að endumýja skammdrægar
og meðaldrægar flaugar á landi í
Evrópu en semja um leið við Sov-
étríkin um eyðingu þessara vopna“.
íslendingar hefðu á síðasta alls-
heijarþingi setið hjá við atkvæða-
greiðslu um tillögu frá Argentínu
og Bangladesh sem staðfesti að
fælingarstefnan hefði leitt til meira
öryggisleysis. Geir sagði að ástæð-
una fyrir andstöðu hans við þessa
tillögu væri að fínna í skýrslu ut-
anríkisráðherra þar sem segði: „Trú-
verðugur fælingarmáttur stangast
ekki á við þá viðleitni bandalagsríkj-
anna að tryggja öryggi sitt með
minni vopnabúnaði en nú er.“
Geir rakti nokkrar tillögur til við-
bótar og sagðist telja sig hafa fært
rök fyrir fyrri afstöðu við þessar til-
lögur sem íslendingar hefðu breytt
um afstöðu til. Það væri nauðsynlegt
að sofna ekki á verðinum þó að
breyttir vindar blésu. Það ylti á
miklu fyrir litla þjóð að halda reisn
sinni og virðingu. Þessi dæmi sem
hann hefði rakið væm ekki til þess
að auka reisn og virðingu.
Þjóðarverðmætum fórnað
með inngöngu í EB
Guðmundur H. Garðarsson
(S/Rvk) sagði stóru spurninguna
sem sneri að Islendingum varðandi
EB vera hver væri staða okkar sem
smáríkis á hjara veraldar í þessari
þróun og hvort unnt væri að við-
halda og efla sjálfstæði þjóðarinnar
í hinni hefðbundnu merkingu eða
hvort við yrðum að endurmeta það
gildismat sem fælist þar að baki.
Markmið EB væri að tryggja hag-
kvæma verkaskiptingu og bæta
lífskjör. Efnahagslegur ávinningur
væri meginmarkmiðið. Önnur atriði
eins og hin þjóðernislegu og menn-
ingarlegu væru víkjandi. Viðskipta-
lega skipti EB miklu máli fyrir Is-
land. Hið sama mætti segja um
Bandaríkin. Norðurlöndin skiptu
minna máli viðskiptalega en þeim
mun meira félagslega og menningar-
lega. Segja mætti að til þessa hefðu
íslendingar notið hins besta í sam-
skiptum sín við þessa aðila án þess
að gangast þeim á hönd. Guðmund-
ur H. sagði að hugsanlegur efna-
hagslegur ávinningur væri smáræði
borið saman við þau þjóðarverðmæti
sem fórnað yrði með aðild að EB.
Steingrímur Hermannsson, ut-
anríkisráðherra, vék aðeins að
gagnrýni Geirs H. Haarde. Hann
sagði allt rétt sem Ólafur Jóhannes-
son hefði sagt 1983 en nú væru
mjög breyttar aðstæður og hlyti það
að kalla á breytingu í atkvæða-
greiðslum. Hann sagðist vera óhress
með að NATO hefði látið hrifsa frá
sér frumkvæðið í afvopnunarniiálum.
Rússar kynnu að tefla en Banda-
ríkjamenn virtust vera „aular" í því.
Steingrímur sagði að honum hefði
þótt erfíðast að ákveða hvemig ætti
að greiða atkvæði með tillögunni um
fælnina. Ef hann hefði fylgt sam-
visku sinni hefði hann greitt at-
kvæði með. Hann sagði að við hefð-
um verið komin út á klettabrúnina
í þessum málum og spurði hvar við
hefðum endað í þessu vopnakapp-
hlaupi.
Kjartan Jóhannsson:
Jón Baldvin gefur sér rangar
forsendur og reiknar vitlaust
Kjartan Jóhannsson (A/Rn)
gagnrýndi Jón Baldvin Hanni-
balsson, fjármálaráðherra og
formann Alþýðuflokksins, harð-
lega fyrir ræðu hans í utanrikis-
málaumræðunni í gær. Sagði
hann Jón Baldvin bæði gefa sér
rangar forsendur og reikna vit-
laust þegar hann talaði um
framtíðarsamskipti Islands og
Evrópubandalagsins.
„Ég tel bæði rétt og nauðsynlegt
að fram komi að ég er gersamlega
ósammála þeim sjónarmiðum sem
hæstvirtur íjármálaráðherra setti
fram í ræðu sinni hér áðan varð-
andi EB, þar á meðal um kaupskap
í öryggis- og varnarmálum út á
tollfríðindi," sagði Kjartan Jóhanns-
son á Alþingi í gær. „í fyrsta lagi
tel ég að ekki eigi að blanda þessum
tveimur málaflokkum saman og í
öðru lagi tel ég að hugmyndin um
kaupskapinn gangi ekki upp. Það
er að sjálfsögðu ekki nema von að
niðurstaðan af hugleiðingum ráð-
herrans sé röng, því bæði er að
hann gefur sér rangar forsendur
og að hinu leytinu reiknar hann
vitlaust. Ráðherrann gefur sér að
staða okkar sé vonlaus ef Noregur
gangi í EB og jafnframt gefur hann
sér með sama hætti að staða okkar
sé líka vonlaus meðan við veitum
ekki EB aðgang að fiskveiðilögsög-
unni. Út frá þessu tvöfalda von-
leysi hefur hann svo leit að ein-
hvetju öðru til að bjóða upp á í stað-
inn og sú leit endar með hugmynd-
inni um kaupskapinn í vamarmál-
um. En þessi örvæntingarfulla leit
Kjartan Jóhannsson
er óþörf enda á misskilningi byggð
því að forsendan um þetta tvöfalda
vonleysi er á misskilningi byggð.
Staða okkar er ekki vonlaus þegar
af þeirri ástæðu að við höfum góð-
an samning við EB sem nær yfir
stærstan hluta af útflutningsafurð-
um okkar og í öðru lagi er samn:
ingsstaðan gagnvart EB ágæt. í
annan stað hefur ráðherrann mis-
skilið EB og þá þróun sem þar á
sér stað. Öryggis- og varnarmál eru
einmitt svið sem EB snýst ekki um.
Að hinu leyti talar ráðherrann um
EB út frá viðskiptasamningum ein-
um saman en EB snýst um allt
Jón Baldvin Hannibalsson
annað og meira eins og kom fram
í ræðu minni í gær.“
Um reikniverkið sagði Kjartan:
„Sú kenning að EB sæki svo mjög
að fá að greiða kostnaðinn af varn-
arstöðinni hér, að það muni kaupa
þessi viðbótarútgjöld sín því verði
að láta viðskiptaívilnanir í kaup-
bæti, gengur ekki upp. Þetta er
reikniskekkja." Kjartan sagði að við
hefðum komið vamarmálum okkar
fyrir með farsælum hætti og ekkert
segði að við gætum gert það betur.
Því ættum við ekki að raska þvi
fyrirkomulagi.