Morgunblaðið - 12.03.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. MARZ 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Augiýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónssbn.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Hlutabréf
og skattheimta
Breytingamar á íslensk-
um peningamarkaði
hafa verið örar á undanföm-
um ámm. Hraðinn hefur í
sumum tilvikum verið svo
mikill, að hefðbundnar pen-
ingastofnanir eiga fullt í
fangi með að dragast ekki
aftur úr nýjum keppinautum.
Almenningur hefur sýnt nýj-
ungunum verðskuldaðan
áhuga. Afram þarf að halda
á sömu braut.
í viðskiptablaði Morgun-
blaðsins á fimmtudag birtust
viðtöl við Friðrik Sophusson,
iðnaðarráðherra, og Olaf
ísleifsson, efnahagsráðunaut
ríkisstjómannnar, undir fyr-
irsögninni: íslenskur hluta-
bréfamarkaður er í fæðingu.
Þar er í upphafí bent á, að
eignatekjur almennt séu
skattfrjálsar með tveimur
undantekningum, tekjum af
hlutabréfum og húsaleigu.
Segir Olafur Isleifsson að
þama sé að fínna megin-
ástæðuna fyrir því að hér
þrífíst hvorki hlutabréfa-
markaður né markaður fyrir
leiguhúsnæði. Jafnframt
minnir Ólafur á, að sl. haust
samþykkti ríkisstjómin að
ryðja úr vegi skattalegum
hindmnum þess að almenn-
ingur sparaði með því að fjár-
festa í hlutabréfum.
í Morgunblaðsviðtalinu
færir Friðrik Sophusson ýmis
rök fyrir því, að markvisst
verði steftit að almennum
viðskiptum með hlutabréf.
Hann segir: „í fyrsta lagi er
það áhugamál mitt að koma
á hlutabréfamarkaði. Ég tel
að með slíkum markaði skap-
ist skilyrði fyrir því að hluta-
bréf gangi kaupum og sölum
og þannig orðið almennings-
eign. Frá mínum bæjardyrum
séð er það mikilvægt mark-
mið að sem flestir geti orðið
eignaraðilar að fyrirtækjum
og eru ástæðumar fyrir því
margvíslegar. I fyrsta lagi
gæti það ýtt undir aukna eig-
infjármyndun fyrirtækjanna.
í öðru lagi myndi það dreifa
efnahagslegu valdi í þjóð-
félaginu yfír á fleiri hendur.
Slíkt myndi styrkja sjálfstæði
einstaklinganna á svipaðan
hátt og almenn íbúðareign. í
þriðja Iagi myndi það hafa í
för með sér almennari og
betri skilning á atvinnu-
rekstri og vonandi minni átök
milli launþega og atvinnurek-
enda ef sem flestir launþegar
eignast hlut. í fjórða lagi
gæti hlutabréfaeign orðið
spamaðarkostur fyrir al-
menning. Til að svo geti orð-
ið þarf að breyta skattalög-
unum og samræma reglur
um hlutafé og arð og sparifé
og vexti. Það er að mínu
mati stjómmálalegt markmið
að koma valdinu til fólksins."
Undir þessi orð iðnaðar-
ráðherra skal tekið. Hvar-
vetna þar sem almenningi
hefur verið gert kleift að
gerast eigendur að fyrirtækj-
um hefur festa skapast í at-
vinnu- og efnahagslífi. Með
þessum hætti er skynsamleg-
ast að skapa þá kjölfestu,
sem best dugar til að hindra
kollsteypur þjóðarskútunnar.
Víðtæk þátttaka almennings
er skynsamlegri kostur í
þessu efni en miðstýrt vald í
höndum stjómmálamanna og
embættismanna. Miðstýring-
arríki em að hörfa fyrir
markaðsþjóðfélögum.
Bæði iðnaðarráðherra og
efnahagsráðunautur ríkis-
stjómarinnar nefna, að sam-
ræmi þurfi af vera í skatt-
lagningu á arði af hlutabréfí
um og vöxtum á sparifé. í
þessum orðum þeirra felst
vonandi ekki ósk um að lagð-
ir verði skattar á vexti á
sparifé. Samræming af hálfu
hins opinbera hlýtur að geta
orðið á annan veg en þann
að lagðar séu álögur á þá,
sem engar bera.
Löngum hefur verið alið á
tortryggni í garð almenn-
ingseignar á hlutabréfum.
Stefna Morgunblaðsins hefur
verið skýr og eindregin í
marga áratugi: almennings-
hlutafélög eru sá kostur, sem
líklegastur er til að treysta
undirstöður atvinnustarf-
seminnar og auka velmegun.
Næsta stóra breytingin á
fjármála- og verðbréfamark-
aðnum á að vera sú að stofna
til íslensks hlutabréfamark-
aðar. Ríkisstjórnin hefur sett
sér ákveðið markmið í því
skyni, áherslur stjómarflokk-
anna kunna að vera mismun-
andi, þær misfellur þarf að
jafna og stíga boðuð skref.
Otto von Habsburg:
Sameining Evrój
helsta áhugamál
Sonur síðasta keisara Austurríkis ræðir um innrás Þjóðverjj
Kurt Waldheim og sameinaða Evrópu í samtali við Morgunb
OTTO VON Habsburg, sonur Karls I síðasta keisara Austurríkis,
var í útlegð i París fyrir Smmtíu árum þegar her Adolfs Hitlers
hélt innreið sína í Austurríki og landið var innlimað í Þýskaland.
Hann hvatti Kurt Schuschnigg, þáverandi kanslara, til að veita
Þjóðveijum viðnám en kanslarinn skellti skolleyrum við því og
yfirgnæfandi meirihluti austurrísku þjóðarinnar fagnaði komu
Þjóðverjanna. Austurríkismenn minnast þessara atburða nú um
helgina með ýmsu móti. Deilur um fortíð Kurts Waldheims, for-
seta, og tengsl hans við nasista koma þó í veg fyrir að hann taki
opinberan þátt í nokkurri minningarathöfii. Hann ávarpaði þjóðina
þess i stað í sjónvarpi á fimmtudagskvöld. En Otto von Habsburg
er hins vegar aufúsugestur í Austurríki og boðar síðdegis í dag
laugardag til hátíðarhalda við Habsburgarhöll í nafiii Paneuropa-
hreyfingarinnar, þar sem hann er formaður. Þar mun hann halda
ræðu og fagna því hversu fljótt og vel Austurríki var endurreist
eftir heimsstyrjöldina síðari.
„Það er ástæða til að vera já-
kvæður þegar maður hugsar til
þess hversu vonlaust ástandið virt-
ist vera í mars 1938,“ sagði Otto
von Habsburg í samtali við Morg-
unblaðið í Vínarborg um síðustu-
helgi.„Ég man enn þegar Anthony
Eden, utanríkisráðherra Breta og
einn harðasti andstæðingur Aust-
urríkis í Englandi, sagði stuttara-
lega árið 1940:„Hvað er Aust-
urríki? Það eru 90 gyðingar og 5
Habsburgarar." Það leit svo út um
tíma en þó fór allt vel. Austurríki
missti ekki móðinn. Þess vegna er
12. mars enginn sorgardagur. Og
það má ekki gleyma því að Aust-
urríki veitti Þjóðveijum mótspymu
hjálparlaust í fimm ár frá 1933 til
1938.“
Austurríki náði sér aldrei á strik
á millistríðsárunum eftir fall aust-
urríska-ungverska keisaradæmis-
ins. Franz Jósef I, langafabróðir
Ottos von Habsburgs, var keisari
frá 1848 til 1916, eða samfleytt í
68 ár. Heimsstyijöldin fyrri braust
út þegar Franz Ferdinand, afa-
bróðir hans, var myrtur í Sarajevo
1914. Faðir hans, Karl I, varð
keisari 1916 en var flæmdur frá
Austurríki ásamt fjölskyldu sinni
1918. Þjóðin átti þá við ótal vanda-
mál að stríða og stjómmálaöflin
vom klofín í andstæðar hreyfing-
ar. Lýðræði var afnumið 1933 og
borgarastyijöld geisaði 1934.
Engelbert Dollfuss, kanslari,
sem var myrtur í misheppnaðri
uppreisnartilraun austurrískra
nasista í júlí 1934, og Schusc-
hnigg, eftirmaður hans, unnu náið
með Mussolini, einræðisherra ít-
alíu. Hann ráðlagði Schuschnigg
að bæta sambandið við Þýskaland
árið 1936 og kanslarinn varð við
orðum hans. Hann gerði þá samn-
ing við Þjóðveija um að utanríkis-
stefna Austurríkis yrði samhæfð
stefnu Þýskalands gegn því að
þeir blönduðu sér ekki í innanríkis-
mál Austurríkismanna.
Austurríki var máð
af landabréfínu
Rúmu ári seinna, 5. nóvember
1937, lýsti Hitler því yfir við sam-
starfsmenn sína að Austurríki og
Tékkóslóvakía yrðu fyrr eða síðar
að sameinast Þýskalandi. Hann hóf
áróðursherferð gegn ríkisstjóm
Schuschniggs nokkrum mánuðum
seinna og sakaði hana um að hafa
brotið samninginn frá 1936. Hann
boðaði Schuschnigg á sinn fund í
febrúar 1938 og hótaði innrás
þýska hersins ef kanslarinn yrði
ekki við ákveðnum skilmálum.
Schuschnigg varð við óskum Hitl-
ers. Hann aflétti lögbanni á starf-
semi austurríska Nasistaflokksins;
veitti þremur stjórnmálamönnum,
sem vora hliðhollir nasistum, ráð-
herraembætti; jók samstarf aust-
urríska og þýska hersins og und-
irbjó samhæfingu efnahagslífs
landanna.
Þetta var upphafið að hrani
Austurríkis. Schuschnigg klóraði í
bakkann og ákvað hinn 9. mars
að halda þjóðaratkvæðagreiðslu
fjóram dögum seinna um það hvort
Austurríkismenn vildu halda sjálf-
stæði sínu eða sameinast Þýska-
landi. Hitler lét ekki bjóða sér þetta
og þýski herinn hélt innreið sína
aðfaranótt 11. mars. Hernaðarað-
gerðin var kölluð „Operation Otto“.
Hún gekk friðsamlega fyrir sig og
var lokið hinn 13. mars 1938.
„Við vissum hvert stefndi eftir
fund Hitlers með Schuschnigg í
febrúar. Eiginlega vissum við það
fyrr. Austurríki var jú alveg ein-
angrað," sagði Otto von Habs-
burg.„Við Schuschnigg deildum
um hvort Austurríki ætti að veita
mótspymu eða ekki. Hann taldi
að nóg hefði verið að gert og það
ætti ekki að grípa til vopna. Ég
sendi honum því bréf á síðustu
stundu og bauðst til að taka við
embætti af honum. Mér þykir þó
yfirleitt ekki rétt að skipta um
valdamenn á svo viðkvæmum
stundum. En hann hafði ákveðið
að veita enga mótspymu og þess
vegna var ég reiðubúinn að taka
við af honum. Tvær ástæður ráku
mig til þess. Heimsstyijöldin var
óumflýjanleg og stjórnmálastefna
landsins varð að taka mið af því.
Og þjóð sem verst ekki með vopn-
um er ekki tekin alvarlega.
Það var augljóst að við fengjum
engu áorkað. En það var mikil-
vægt að við sýndum vilja okkar í
verki. Ég tel lögmæti ríkis vera
undir því komið að það veiji rétt
borgaranna. Ég vildi að Austurríki
aðhefðist eitthvað svo að landið
yrði áfram merkt inn á landabréf
þótt það væri hernumið. Auk þess
var agnarsmár möguleiki að hem-
aðaraðgerðir Þjóðveija mistækj-
ust. Mér fannst Schuschnigg kom-
ast einkar illa að orði þegar hann
sagðist ekki vilja bera ábyrgð á
að blóði Þjóðveija yrði úthellt. Ég
hefði orðað það öðravísi. Ég hefði
sagt að ég vildi sjá hvort herra
Hitler vildi úthella blóði Þjóðveija."
Annars flokks borgari
í Austurríki
Otto von Habsburg og Robert,
Morgunbla8ið/Anna Bjamadðttir
„Fortíðin nær sér niðri á þeim,
sem reyna að afiieita henni,“
segir Otto von Habsburg, sonur
siðasta keisara Austurríkis.
yngri bróðir hans, töluðu máli
Austurríkis við vestrænu Banda-
mennina á stríðsáranum og eftir
að heimsstyijöldinni lauk. Otto
flúði til Bandaríkjanna þegar Þjóð-
veijar hemámu París 1940 en
flutti til Austurríkis, ásamt bróður
sínum, eftir stríðslok. Þeim var
vísað úr landi nokkram mánuðum
síðar. Hann bjó í Frakklandi,
Liechtenstein, Spáni og Portúgal
þar til hann settist að í Bæjara-
landi 1954. Hann er nú ríkisborg-
ari bæði í Vestur-Þýskalandi og
Austurríki.
Harðar deilur um eignir og
ferðafrelsi gömlu keisarafjölskyld-
unnar áttu sér stað í Austurríki í
kringum 1960. Þjóðarflokkurinn
(ÖVP) vildi skila eignum fjölskyld-
unnar en sósíaldemókratar (SPÖ)
neituðu því. Keisarasonurinn skrif-
aði að lokum undir yfirlýsingu árið
1961 og afsalaði sér keisaratitlin-
um, erfðarétti og kröfum til einka-
eigna keisarafjölskyldunnar. Hann
fékk þó ekki leyfi til að heimsækja
landið fyrr en 1966. Vinstriöflin
gagnrýndu þá komu hans harðlega
og 250.000 manns lögðu niður
vinnu í mótmælaskyni. Samskipti
hans við þjóðina hafa verið með
eðlilegum hætti síðan 1972. Fólki
af Habsburgarætt er þó enn mein-
að að gegna æðsta embætti þjóðar-
innar samkvæmt stjórnar-
skránni.„Ég er annars flokks borg-
ari og misrétti beittur í Aust-
urríki," sagði Otto von Habsburg.
„Þessi lagabókstafur er hneyksli.
Fjölskylda mín hefur þess vegna
lengi reynt að fá honum breytt."
Hann sagðist þó ekki hafa nokkurn
áhuga á forsetaembætti landsins.
Hann er 75 ára gamall og hefur
setið í Evrópuþinginu í Strassborg
fyrir Vestur-Þýskaland síðan