Morgunblaðið - 01.05.1988, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. MAÍ 1988
Spjallað við Baldur Kristjánsson sálfræðing
um rannsókn á nútímabarnæsku
Morgunblaðið/Sverrir
Baldur Kristjánsson
sálfræðingur.
Ólffan í þjóðfélaginu
í bamæsku og uppeldi
að virðist ekki svo
ýkja langt síðan allar
götur í borgum og bæj-
um voru fullar af börnum
sem léku sér i snú snú,
parís og boltaleikjum. Ef
einhver meiddi sig eða
varð svangur var hlaupið
heim til mömmu sem
leysti úr öllum vanda. Ef
kalt var úti eða rigndi
fengu krakkarnir að vera
inni að leika og var þá
þegið með þökkum að
fá eitthvað gott í „drekk-
utímanum". En margt
hefur breyst á undanf-
örnum árum og áratug-
um. Nú er þetta sjaldgæf
sjón enda flestar mæður
útivinnandi og börnin
þar af leiðandi á dagvist-
arheimilum. Göturnar
hafa verið malbikaðar og
eru orðnar hættuleg
leiksvæði vegna mikils
umferðarþunga. Sam-
félagsbreytingarnar
hafa óvíða gerst jaf n-
hratt og á íslandi sem
kemur meðal annars
fram í því að frjósemi
landsmanna hefur á
rúmum aldarfjórðungi
breyst úr því að vera sú
hæsta f sögu landsins í
það að vera sú lægsta.
Daglegir hagir fólks hafa
gjörbreyst í kjölfar þess-
ara samfélagsbreytinga,
þó breytingarnar hafi
sennilega orðið hvað
mestar hjá börnum á for-
skólaaldri.
Barnæska og
samfélagsbreytingar
á Norðurlöndum
Um þessar mundir fer fram sam-
norræn rannsókn á uppvaxtarskil-
yrðum forskólabama. Hún nefnist
BASUN-rannsóknin, sem er
skammstöfun á „Bamæska og sam-
félagsumbreytingar á Norðurlónd-
um“, og er fjármögnuð af Félags-
vísindaráði Norðurlandanna,
NOS-S. ísland á ekki aðild að þessu
ráði en var þó boðin þátttaka í rann-
sókninni á þeirri forsendu að upp-
vaxtarskilyrði hér kynnu að vera
forvitnileg í augum annarra og
skerpa allan samanburð.
Baldur Kristjánsson sálfræðingur
hefur unnið við rannsóknina hér á
landi. Hann hélt nýlega tvo fyrir-
lestra um rannsóknina og féllst á
að ræða við Morgunblaðið um hana.
Baldur sagði að megintilgangur
rannsóknarinnar sé að lýsa hvemig
hinir tveir hversdagsheimar bams-
ins mætast, annars vegar heima og
hins vegar á dagvistarheimilinu.
Hún sé mjög vel til þess fallin að
svara ýmsu sem varðar samskipti
og verkaskiptingu dagvistarstofn-
ana og heimila.
„Örar samfélagsbreytingar gera
marga foreldra ráðvillta," sagði
Baldur. „Það §ölsky!dulíf sem þeir
þekktu sjálfir í barnæsku og uppeld-
ið sem þeir hlutu sjálfir er um margt
úreit. Foreldra skortir því margar
sjálfsagðar viðmiðanir í uppeldi.
Enginn veit hvaða stefnu samfé-
lagsþróunin mun taka í framtíðinni
og það torveldar foreldmnum að
setja uppeldinu markmið.
Vegna þessarar öm þróunar verð-
ur margt ungt bamafólk háðara
öðmm hvað varðar ráð og aðstoð
við uppeldi bama sinna. Það sem
öðm fremur hefur umbylt uppvaxt-
arskilyrðum forskólabama er geysi-
leg aukning í atvinnuþátttöku
mæðra og dagvistun í beinu fram-
haldi af henni. Þróunin hefur verið
svo ör að réttara væri að tala um
sprengingu. Atvinnuþátttaka
mæðra 5-15 ára bama í Reykjavík
12,8% árið 1964 samkvæmt rann-
sókn Siguijóns Bjömssonar „Böm
í Reykjavík". Árið 1986 var atvinnu-
þátttaka mæðra 0-6 ára bama 75,2
%. Má því leiða getum að því að
atvinnuþátttaka mæðra hafi aukist
um 600% á 22 árum.“.
Baldur minnir á að á því tímabili
sem samsvarar því að ein foreldra-
kynslóð vex úr grasi hafa alveg
nýjar uppeldisforsendur skapast þar
sem reglan er að böm dvelja hjá
öðmm en foreldmnum. Bömin
sækja þangað mikilvæga reynslu
sem ætla megi að hafi mótandi áhrif
á þau um ókomna framtíð. Reynslu-
heimur þeirra er allt annar en áður
og má ætla að vitund bama um sig
sjálf og það félagslega samhengi
sem þau alast upp í sé frábmgðin
vitund fyrri kynslóða.
Miklum upplýsingum um
forskólabörn safnað
— En hvemig fór rannsóknin
fram?
Viðamiklum upplýsingum var
safnað um hvert bam sem tók þátt
í rannsókninni og fjölskyldu þess.
Má sem dæmi nefna upplýsingar
um daglega hagi bamsins, uppeldis-
viðhorf foreldra og fóstra og viðhorf
foreldra til dagvistunar. Þá vom
könnuð félagsleg tengsl bamsins við
skyldmenni og aðra og dagvistarfer-
il bamsins fram að könnuninni.
Byijað var á að ræða við foreldra
hvers bams um sig eina kvöldstund,
allt að fjóra klukkutíma. Viðtalið
var byggt upp í kringum einn virkan
dag í lífi bamsins, frá því það vakn-
aði og þar til það sofnaði. Um þenn-
an dag var aflað eins ítarlegra upp-
lýsinga um samskipti bamsins og
frekast var unnt og reynt að fá sem
ítarlegasta mynd af högum og sam-
skiptum bamsins við foreldra sína
og aðra allan þennan dag.
Leitað var svara við hvaða kröfur
foreldramir gera til bamsins og
hvemig þeir setja þær fram, að
hvaða leyti þeir sýna baminu virð-
ingu eða aðlaga sig að þörfum þess
og hvaða reglum baminu beri að
laga sig að.
Næst var talað við fóstru eða
starfsstúlku á leikskóla eða dag-
heimili bamsins, sem þekkti vel til
þess, til að fá sem eðlilegasta mynd
af athöfnum og samskiptum bams-
ins á dagvistarheimilinu auk upplýs-
inga um samskipti heimilis og dag-
vistarstofnunar. Ennfremur veitti
viðtalið mikilvægar upplýsingar um
félagslega og tilfinningalega aðlög-
un bamsins að öðrum bömum,
starfsfólki, starfseminni og þeim
reglum sem þar gilda.
Þá var komið að atferlisathugun
á baminu sjálfu í leikskólanum, þar
sem athuguð voru samskipti þess
við starfsfólkið og hin bömin ann-
ars vegar í fijálsum leik og hins
vegar í kaffitími eða annarri starf-
semi skipulagðri af fóstrunum. Til-
gangur atferlisathugunarinnar var
fyrst og fremst að fá upplýsingar
frá fyrstu hendi um hegðun bama
og samskipti þeirra hvert við annað
og við fóstrumar.
Síðast var haft viðtal við bamið.
Uppbygging þess var svipuð og
hinna því miðað var við undangeng-
inn dag sem var baminu í fersku
minni.
Baldur sagði að þeim hefði meðal
annars leikið forvitni á að vita hve
meðvitað bamið var um orsaka-
samhengin að baki daglegu lífi þess.
Hvort bamið liti á sig sem virkan
valdanda um sitt daglega líf eða
óvirkan þolanda, sem litlu eða engu
réði og hvemig bamið upplifði þær
kröfur sem til þess voru gerðar.
Bömin sem tóku þátt í rannsókn-
inni voru öll fædd á árinu 1982 og
voru fimm ára gömul. Þau vom í
dagvistun í að minnsta kosti 15
klukkustundir á viku. Bömin skipt-
ust f þrjá hópa. Böm í A-hópi áttu
foreldra sem báðir unnu verkastörf
eða höfðu litla menntun. Foreldrar
bama úr M-hópi voru báðir vel
menntaðir og unnu við uppeldi, íjöl-
miðlun, eða önnur störf sem kröfð-
ust samskipta við fólk. í E-hópi,