Morgunblaðið - 03.05.1988, Page 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. MAÍ 1988
Um varnnat heíimlisstarfa
á vinmimarkaðmim
eftir Málfríði
Sigurðardóttur
Á síðari árum hafa umræður
aukist um heimavinnandi fólk og
athygli verið vakin á kjörum þess
og réttarstöðu eða öllu heldur skorti
þes_s á réttindum.
Árið 1983 sést orðið „húsmóðir"
fyrst í fyrirsögn á þingslq'ali, að
talið er, á þingsályktunartillögu frá
Páli Péturssyni um að ríkisstjórnin
láti semja lög um lífeyrisréttindi
fyrir húsmæður sem ekki eigi aðild
ajð lífeyrissjóði.
Síðan þá hafa ýmsar tillögur og
frumvörp litið dagsins ljós á Al-
þingi, sem sýna vonandi vaxandi
skilning og áhuga þingmanna á
réttarstöðu húsmæðra. Má þar
nefna tillögur þingmanna Alþýðu-
flokksins um mat á þjóðhagslegu
gildi heimilisstarfa og um lífeyris-
réttindi þeirra, sem eingöngu sinna
heimilisstörfum, tillögur frá þing-
mönnum Sjálfstæðisflokksins um
könnun á því hvemig unnt væri að
meta heimilisstörf og um undirbún-
ing lffeyrisréttinda. Og þingmenn
Borgaraflokksins hafa einnig flutt
tillögur um úttekt á verðmætagildi
heimilisstarfa fyrir þjóðfélagið.
Þingkonur Kvennalistans hafa
tvisvar flutt frumvarp um lífeyris-
réttindi til handa húsmæðrum, sem
ekki fékkst samþykkt.' Þingsálykt-
unartillaga okkar Kvennalista-
kvenna um mat á heimilis- og
umönnunarstörfum var samþykkt
1986 og í framhaldi af því skipaði
félagsmálaráðherra Gerði Stein-
þórsdóttur til að gera úttekt á stöðu
þeirra mála og gera tillögur um
hvemig þau skulu metin. Skýrsla
um þetta starf var lögð fram á
Alþingi haustið 1986. Niðurstaða
hennar sýnir að í kjarasamningum
allmargra bæjar- og sveitarfélaga
er tekið tillit til starfsreynslu við
húsmóðurstörf, en það skilar svo
litlum kjarabótum til kvennanna að
segja má að það sé fremur viður-
kenning á að meta beri þessi störf
en að nokkuð raunhæft komi út úr
málinu.
Margs konar fróðleikur kemur
fram í þessari umræddu skýrslu.
Þar stendur m.a.:
„Starfsmannafélagið Sókn ruddi
brautina varðandi mat á heimilis-
störfum úti á vinnumarkaðnum. Þar
em núna þau ákvæði að meta skuli
heimilisstörf til starfsaldurs allt að
sex árum og miða við lífaldur, enda
teljist ekki starfsaldur vegna laun-
aðra starfa á sama tíma. Þessi hlið-
stæðu störf eru: störf í eldhúsi,
saumaskapur, almenn störf á
sjúkrahúsum, þvottahússtörf, ræst-
ing, heimilishjálp, ráðskonustörf á
bamaheimili, bamagæsla, hjúkmn
aldraðra, geðsjúkra, vangefinna,
lamaðra og fatlaðra."
Af þessari upptalningu má sjá
hvaða störf em talin ófaglærð heim-
ilis- og umönnunarstörf á vinnu-
markaði. En upptalningin sýnir
einnig, sem er athyglisvert, að ein-
göngu em metnir einstakir verkleg-
i_r þættir í núgildandi samningum.
í núgildandi mati á heimilisstörfum
er horft fram hjá þeirri staðreynd
að heimilið sé sérstök rekstrarein-
ing og megi Ifkja því við lítið fyrir-
tæki. Það þarfnast stjómunar og
skipulagningar og það er því ekki
að ófyrirsynju að hússtjómarbókin,
sem kennd hefur verið við hús-
mæðraskólana, hefst á kafla um
heimilishagfræði.
Frumkvæði og ábyrgð
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
drap á þessa þætti, mat og vanmat
í umræðunum á Alþingi er hún
minntist á þau störf sem á yfírborð-
inu væm svipuð heimilisstörfum,
eins og matargerð, ræsting, þvottur
og innkaup. Hún segir þar m.a.:
„I heimilisstörfum felst m.a. marg-
vísleg reynsla sem ekki nýtist síður
við launuð störf en almenn reynsla
fengin á vinnumarkaðnum. Má þar
nefna þætti eins og fmmkvæði,
Málfríður Sigurðardóttir
„En e.t.v. kynni það að
breyta aðstöðu kvenna
í launabaráttunni til
þess betra ef fram í
dagsljósið kæmi óyggj-
andi og skjalfest stað-
festing á fjárhagslegu
mikilvægi heimilis-
starfa fyrir þjóðarbúið
og þjóðfélagið í heild.“
sjálfstæði, ábyrgð og meðferð á
fjármunum, en það em þeir þættir
í launuðum störfum sem einna
hæst em metnir til launa á vinnu-
markaðnum."
Þáverandi heilbrigðisráðherra,
Ragnhildur Helgadóttir, tók í sama
streng og sagði að heimilsstörf
krefðust hæfni í stjómun, skipu-
lagningu og meðferð fjármuna. Állt
væm þetta atriði sem hefðu mjög
mikla þýðingu víða á vettvangi
þjóðfélagsins. Þessi störf yrðu ekki
unnin svo vel væri án hæfni, þekk-
ingar og þjálfunar.
Af þessu má ljóst vera að reynsla
af rekstri heimilis og umönnunar-
störfum er vanmetin á vinnumark-
aðinum, einnig þegar um svokölluð
hliðstæð störf er að ræða. Sá ein-
staklingur sem gegnir forstöðu
heimilis fær almenna reynslu í
stjómun, skipulagningu og rekstri.
Því vaknar spumingin: Hvers vegna
em heimilisstörf svo lítils metin?
Ef við lítum til liðinna alda sjáum
við að innan veggja heimilanna
vom unnin öll þau störf sem lutu
að því að fæða, klæða, fræða og
annast þá sem þar áttu heima. Öll
matvæli vom unnin þar frá gmnni,
sömuleiðis allur fatnaður, allt frá
því að vera ull eða húð. Hjúkmn,
uppeldi og fræðsla fór þar fram,
meiri eða minni eftir atvikum, og
þessi störf vom unnin af konum,
húsfreyjum og vinnukonum. Hús-
freyjur tóku að sjálfsögðu ekki laun
fyrir störf sín þá fremur en nú.
Allir sem eitthvað hafa grúskað
í atvinnusögu okkar geta séð að
kjör vinnukvenna vom sultarkjör.
Þeirra störf vom yfirleitt talin frem-
ur lítilmótleg. „Eldabuska" var ekk-
ert virðingarheiti. Og á seinni
tímum vildu konur helst ekki láta
kalla sig vinnukonur vegna lítils-
virðingarinnar sem í stöðuheitinu
fólst. Heimilisstörf hafa þannig á
tímans rás verið illa launuð eða
ólaunuð með öllu. Litið var á konur
sem ódýrt og jafnvel óæðra vinnu-
afl og þau störf sem þær einkum
stunduðu inni á heimilunum hlutu
sama stimpil og vom og em ekki
enn talin með í þjóðarbúskapnum.
Liggur ekki orsökin fyrir vanmatinu
að einhveiju í þessu?
Þessi störf sem nefnd vom, fata-
gerð, matvæla- og mjólkuriðnaður,
hjúkmn, umönnun aldraðra og fatl-
aðra og fræðsla, hvar em þau nú?
Að hluta til em þau á heimilunum
enn eftir því sem einni konu, hús-
móðurinni, er fært að sinna þeim,
en að mestu leyti em þau komin
út af heimilunum inn á kjötiðnaðar-
stöðvar, mjólkursamlög, fatagerðir,
sjúkrahús og stofnanir, skóla og
dagheimili. Enn vinna konur þessi
störf og enn loðir lítilsvirðingin á
heimilisstörfunum við þau. Þau em
enn í dag láglaunastörf sem og þau
störf sem seinna hafa komið til og
orðið að hefðbundnum kvennastörf-
um.
Verðmæti heimilisstarfa
Alloft virðist það koma illa við
ýmsa, þegar talað er um að heimilis-
störfum sé sýnd lítilsvirðing. Menn
fara þá gjaman út í fjálglegt tal
um mikilvægi þessara starfa — og
þýðingu þeirra fyrir samfélagið sem
vissulega verður seint ofmetin. En
eftir stendur blákaldur vemleikinn.
Virðingin fyrir þessum störfum
endurspeglast í laununum sem
allir geta séð hver eru.
FRANKFURT
2xíviku
daglegt tengiflug
FLUGLEIDIR
-fyrir þíg-
Þegar þingsályktunartillaga Al-
þýðuflokksins um réttarstöðu
heimavinnandi fólks og mat á þjóð-
hagslegu gildi heimilisstarfa var
lögð fram í þriðja sinn hafði félags-
málanefnd sameinaðs Alþingis
fengið umsagnir um málið frá ýms-
um aðilum sem vom birtar með til-
lögunni. Hér fer á eftir hluti af
umsögn frá Þjóðhagsstofnun:
„Eins og kunnugt er miðast gerð
þjóðhagsreikninga fyrst og fremst
við markaðsbúskapinn. Næstum öll
vinna, sem af hendi er leyst án
þess að gjald komi fyrir, er því
undanskilin í verðmæti þjóðarfram-
leiðslunnar eins og hún er venjulega
skilgreind. Vinna við heimilisstörf
vegur hér auðvitað þyngst, en einn-
ig þarf að gæta að ýmsum störfum
utan við vinnumarkaðinn. Hér á
landi hafa ekki verið gerðar töluleg-
ar athuganir á mikilvægi heimilis-
starfa og annarra ólaunaðra starfa,
en eftir ýmsum erlendum athugun-
um að dæma kynni verðgildi slíkra
starfa að liggja á bilinu Qórðungur
til helmingur af þjóðarframleiðslu
eins og hún er venjulega metin."
Af þessari umsögn Þjóðhags-
stofnunar um hugsanlegt hlutfall
heimilisstarfa og annarra ólaunaðra
starfa í þjóðarframleiðslu má sjá
að þama er um stórkostleg verð-
mæti að ræða og þar telur Þjóð-
hagsstofnun að heimilisstörf vegi
þyngst.
Sú skoðun virðist ríkjandi í þjóð-
félaginu nú, að mikilvægi hlutanna
standi í réttu hlutfalli við fjárhags-
legt gildi þeirra fyrir einstaklinginn
og samfélagið. Ég vil síður en svo
gera þá skoðun að minni, en e.t.v.
kynni það að breyta aðstöðu kvenna
í launabaráttunni til þess betra ef
fram í dagsljósið kæmi óyggjandi
og skjalfest staðfesting á fjárhags-
legu mikilvægi heimilisstarfa fyrir
þjóðarbúið og þjóðfélagið í heild.
Að slíkri undirstöðu fenginni kynni
að mega færa til betri vegar kjör
þeirra kvenna sem að þeim störfum
vinna svo og kjör og laun þeirra
kvenna sem vinna hliðstæð störf
og störf sem fyrrum voru heimilis-
störf en eru nú unnin víðs vegar
utan heimila. Flest þeirra starfa eru
unnin af konum og flest þeirra eru
láglaunastörf.
Fyrst og fremst skal þó undir-
strikað að slík staðfesting kynni að
verða til þess að augu manna opn-
ist fyrir því að í raun verða þessi
störf aldrei metin til fjár, slíkt er
mikilvægi þeirra. Umönnun og að-
hlynning að fjölskyldu, ástvinasam-
bönd — heimilismenning, allir þess-
ir þættir stuðla' að andlegri velsæld
og þroska. Þessi hluti heimilisstarf-
seminnar verður aldrei veginn á
vogarskálum fjármagnsins en hann
skilar sér í betra mannlífi og betra
samfélagi.
Höfundur er þingmaður Kvenna-
listana í Norðurlandskjördæmi
eystra.
C13V Jjlicbl; OI.IU .iiiiKtnun
.nfh rm -ir* *•>
Konur fá annan
áfangastað
eftir Gunnar kveraianna sem þar hafa dvalið
hafa komið frá meðferðarstofnun-
um SÁÁ, en unr 70 konur hafa
dvalist á áfangastaðnum frá upp-
Sandholt
í blaði ykkar_ 15. apríl sl. var
sagt frá opnun Áfangastaðar fyrir
konur Dyngjunnar í Snekkjuvogi
21 í Reykjavík. Þar er vitnað í for-
mann félagsins KONUNNAR, sem
segir að heimilið leysi úr brýnni
þörf, sem bæði er satt og rétt. Aft-
ur fer formaðurinn með rangt mál
er hún segir að fram til þessa hafi
konur ekki átt í neitt hús að venda
að meðferð lokinni. „Hið rétta er
að Félagsmálastofnun Reykjavíkur-
borgar hefur frá árinu 1983 rekið
áfangastað fyrir konur á Amt-
mannsstíg 5A í Reykjavík. Áfanga-
staðurínn er heimili fyrir konur sem
farið hafa í áfengismeðferð og þurfa
á áframhaldandi stuðningi að halda.
Markviss starfsemi heimilisins mið-
ast við það að virkja konumar til
sjálfshjálpar. Alls geta 6 konur
dvalið'á heimilinu samtímis: Flestar
hafi. Aðsókn að áfangastaðnum
hefur verið mjög mikil og hefur
ekki verið unnt að sinna öllum
umsóknum. Vegna þess hefur verið
tekið undir hugmyndir um upp-
byggingu nýs áfangastaðar og
væntir Félagsmálastofnun sér góðs
af samvinnu við hið nýja heimili
enda teljum við þörf á aukinni þjón-
ustu af þessu tagi.
Það er óskiljanleg gleymska hjá
forsvarsmönnum samtakanna í við-
tölum við blöð og sjónvarp að láta
eins og hér sé um brautryðjenda-
starf að ræða. Reynsla sú sem feng-
ist hefur á Ámtmannsstígnum sýnir
að þörfin er brýn og að árangur
er góður af slíku starfi.
Höfundur eryfirmaður fjöl-
skyldudeildar Fétagsmálastofnun-
‘ arReykjavikurborgúr.' ‘ '1 ‘ ‘