Morgunblaðið - 11.05.1988, Side 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MLAÍ 1988
TÖLVUPRENTARAR
eðaheilar
samstæður
Leitið upplýsinga
UMBODS OG HEILDVERSLUN
BÍLOSHÖFDA 16 SIMI 6724 44
RITVÉLAR
REIKNIVÉLAR
PRENTARAR
TÖLVUHÚSGÖGN
990 kr.
T réklossar með tágripi
og úrekta skinni
Litur: svart
Stærð: 40-4-5
Teg.: 401 1
KRINGMN
Kl5IMeNM
Sími 689212.
— SKORINN
VELTUSUND11
21212
ER LÍF EFTIR JÓLIN?
eftir Þorstein Má
Aðalsteinsson
Flestir vita hvað nútíminn er
og flestum fínnst líka nútíminn
eitthvað staðlað fyrirbæri, og svo
taka menn afstöðu í núinu til nút-
ímans. Sjálf erum við öll hluti af
fyrirbærinu og köllum það mörg-
um fínum nöfnum svo sem núið,
nútímann, tísku, tíðarandann og
svo öðrum sem við viljum ekki
hafa allt of hátt um, múgsefjun,
vegna þess að við lifum í núinu.
Öll látum við stjómast af tíðarand-
anum að meira eða minna leyti,
þótt við vitum það mætavel að það
er hveijum manni nauðsynlegt og
rétt að skoða og skilgreina sitt
nú. Það er oft óþægilegt að skoða
sitt nú, en til þess að hægt sé að
skoða það í réttu ljósi verður oft
að taka þá og þegar með ef menn
vilja vera sanngjamir við sjálfa
sig.
Vöruskipti
Þegar villimaðurinn kom niður
á jörðina, og hvort sem hann kom
nú niður úr himninum eða tiján-
um, sem okkur greinir enn á um,
komst hann fljótt að raun um það
að í stað þess að lifa með því að
hafa einungis í sig og á, gat hann
einbeitt sér að einu verkefni og
næsti maður að öðm, og vöru-
skipti urðu til.
Gull
Vömskiptin, þetta undirstöðu-
lögmál mannlegra samskipta, varð
fljótt allt of þungt í vöfum, því
nú var þróunarbraut mannsins
hafín. Fyrir árþúsundum komust
menn einnig að raun um það að
varan eða vömskiptin þurftu ekki
endilega að vera efnisleg, en gátu
verið huglæg einnig, engu að
síður. Þá komust menn að því að
ein varan var betri en önnur og
varð gull og siifur ofaná í þeim
efnum sem nánast óforgengilegir
málmar, nægilega sjaldgæfír, og
mddu úr vegi ýmsum öðmm
reiknieiningum svo sem kryddi,
loðfeldum o.fl., og hefur margt
núlifandi fólk getað fylgst með því
þegar silfrið varð að lúta í lægra
haldi, en svo ótrúlegt sem það
má virðast stendur gullfótur enn
sem visst ígildi og reiknieining í
peningakerfí heimsins í dag.
Bankar
Þegar menn komust að því að
hægt var að nota gull sem reikni-
einingu fyrir tvær aðrar vömr
urðu til stofnanir sem geymdu
þessi verðmæti, eða reiknieiningu
verðmætanna, gullið, en þá höfðu
menn í villta vestrinu nefnilega
fundið það út að það var ömggara
að geyma gullið á sínum stað burt-
séð frá ferðalögum eigandans, og
bankar urðu til.
Vextir
Bankamir tóku þóknun fyrir
það að geyma gullið og neikvseðir
vextir urðu til.
Peningar
Þá fann einn snjall náungi það
út að hægt var að lána gullið öðr-
um tímabundið, meðan eigandinn
var í burtu og jákvæðir vextir
urðu til, auk þess sem hann komst
að því að hægt var að lána meira
gull en til var akkúrat í augnablik-
inu og ávísanir, peningar og seðla-
prentun varð til.
Visa
Nýjasta dæmið sem nútíma-
maðurinn um allan heim upplifír
í þessum efnum er peningavænt-
ingin eða í daglegu tali kallað visa
hjá heimilum og viðskiptahaiii hjá
þjóðum.
Verðmæti
Þá em einnig til ýmsar reikni-
einingar, svo sem SDR sem mun
þýða sérstök dráttarréttindi og era
Islendingum að góðu kunn en
íslenskir útflytjendur taka gjaman
lán til framleiðsiu á útflutnings-
vömm sínum í þessum gjaldmiðli
sem er tilbúinn úr reiknieiningum
eða peningum ýmissa landa. Hvað
sem ailt þetta nú heitir, alþjóða-
bankinn, gjaldeyrisvarasjóðir, pen-
ingavæntingar og hvað og hvað,
er eitt sameiginlegt með þessu
öllu hvort sem mönnum líkar betur
eða ver, að á bak við allt þetta
verða að standa verðmæti eða
verðmætavænting.
Fleygar línur
Hvað sem þetta kann nú að
hljóma vitlaust í eymm okkar ís-
Tendinga, er nokkuð víst að þeir
sem búa í bláfátækum löndum
skilja það nokkuð vel af eigin raun
að til þess að geta fengið vömr
til þess að framfleyta sínum fjöl-
skyldum krefjast framleiðendur
verðmæta í staiðinn. Svona er þetta
nú einu sinni éinfajt og harkalegt
mál. Já svona em bágindi til hjá
mörgum þjóðum þar sem seðla-
prentunin dugir ekki til og verð-
mætin em ekki fyrir hendi í vöm-
skiptunum. Islendingar halda þó
uppi góðum staðli ennþá og fara
einkum eftir þessum fleygu línum,
sem ég leyfí mér að afbaka ofurlí-
tið: Situr sveltandi kráka en fljúg-
andi fær, meira í dag en í gær.
En væntanlega kemur morgun-
dagurinn líka og nú fínnst mér
formálinn vera kominn og rétt að
fara í smá naflaskoðun.
Oftrú á peninga
Þessi milliliður vömskiptanna
peningar eða peningavæntingar
gefa gríðarlega möguleika og em
mesta stjómunarfyrirbæri sem
maðurinn hefur fundið upp til
þessa, þótt trúmál séu þó undan-
tekning að vissu marki. Peningar
em bráðnauðsynlegir í nútíma-
þjóðfélagi ekki síst vegna sam-
félagshjálpar sem allir em sam-
mála um að þarf að vera mikil og
sterk. Þó er þessi milliliður vöm-
skiptanna, peningamir, misnotaðir
í miklum mæli, og það sem verra
er að þeir sem stjóma þessum
millilið öðmm fremur hættir til
þess að gleyma undirstöðulögmáli
þeirra, vömskiptunum. Peningar
em með öðmm orðum eitt mesta
ofstjómunartæki sem fundið hefur
verið upp og verða alltaf eðli sínu
samkvæmt ofstjómunartæki, þar
sem þeir kippa eigin lögmáli úr
sambandi um stundarsakir, vöm-
skiptunum. Þar sem menn hafa
reynt í miklum mæli að nýta sér
tilurð peninga og gildir þá einu
hvort við köllum það ofstjóm, mið-
stýringu, kommúnisma eða sósí-
alisma, komast menn að því fyrr
eða síðar að oftrú á peningana
gengur of langt og ef engin verð-
mæti standa sem grundvöllur á
bak við þá em þeir minna virði
en óskrifað pappírsblað.
Hægri beygja
Þegar við íslendingar komum
niður á jörðina hljótum við að kom-
ast að því að við getum ekki verið
mikið öðravísi en aðrar þjóðir varð-
andi þetta undirstöðulögmál, nema
búið sé að fínna upp eitthvað nýtt
„patent", sem hefur þá farið alger-
lega fram hjá mér. Nú upplifa
menn það og átta sig betur og
betur á því að ofstjóm peninga á
ekki rétt á sér nema að takmörk-
uðu leyti og sjáum við jafnvel að
landamæri Kína og Ráðstjóm-
arríkjanna láta undan síga í átt
að lögmálinu, vömskiptunum svo
dæmi séu tekin.
Þorsteinn Már Aðalsteinsson
„Það er svolítið merki-
legt að segja það að
peningahyggjan sé sós-
íalismi og kapítalisminn
eða markaðshyggjan sé
vantrú á peninga, en
hvort sem mönnum
líkar þetta betur eða
ver er þetta nú einfald-
lega svona.“
Hart í stjór
Það er svolftið merkilegt að
segja það að peningahyggjan sé
sósíaiismi og kapítalisminn eða
markaðshyggjan sé vantrú á pen-
inga, en hvort sem mönnum líkar
þetta betur eða ver er þetta nú
einfaldlega svona. Ef við reynum
að skilgreina þetta nánar kom-
umst við kannski einmitt að raun-
vemleikanum, að peningar em
ekki peningar nema verðmætin
standi að baki þeirra.
Samfélagshjálp
Meira í dag en í gær er ekki
bara ljóð okkar íslendinga, heldur
krafa allra manna til þeirra sem
em kosnir til þess að fara með
umboð okkar. Þegar millifærsla
er gerð til þess að taka þátt í sam-
félaginu verðum við jafnframt að
gera þá kröfu til þess að okkar
umbjóðendur beri vit til þess að
sá sem gert er við fái ekki bak-
reikning í hausinn. Við viljum að
verðmæti standi á bak við ték-
kann. Eina leiðin til þess að greiða
fyrir innflutning, sem við emm
mjög háð, er að flytja út verðmæti
í staðinn. Ef einhveijum dettur það
í hug að skattlagning eða tollar
af innflutningi greiði þetta er hann
að pissa upp í vindinn og það er
ekki góð hundalógík. Auðvitað er
reikningurinn sendur til útflytj-
enda en dettur mönnum í hug að
hægt sé að blóðmjólka námuna
endalaust, fískimiðin og þá sem
við þau störf vinna.
Er jörðin flöt?
Fyrir nokkmm ámm töldu allir
nema einn að jörðin væri flöt.
Kannski getur einhver núlifandi
maður rakið ætt sína í þennan
eina mann en þó gmnar mig, að
flestir jarðarbúar reki ættir sínar
í alla hina sem töldu að jörðin
væri flöt, og svona emm við smátt
og smátt að þróast eða opna skiln-
ingarvitin meira og meira, og ef
við leggjum okkur vel fram getur
komið að því að okkur lærist að
skilja hvað em verðmæti og hvað
ekki, þrátt fyrir það að við emm
eins vel eða illa búin af erfðavísum
og villimaðurinn var fyrir skömmu.
Hugmyndir og fordómar fyrri alda
sanna nefnilega eitt og það er það
að ekki er rétt að láta tíðarand-
ann, múgsefjun, ráða allt of mikið
ferðinni, heldur er manninum rétt
að leita að lögmálinu. Þegar les-
andinn hefur komist að því að jörð-
in er ekki flöt og peningar em
verðlitlir án þeirra verðmæta sem
á bak við þá standa er rétt að
halda áfram með smjörið.
Af illri nauðsyn
Ásamt öðmm þjóðum svo sem
Kínveijum og Rússum emm við
íslendingar að aflétta haftastefn-
um og færa okkur til hægri í fijáls-
ræðisátt. Stundum og allt of oft
af illri nauðsyn, án þess að menn
geri sér alltaf í raun grein fyrir
því af hveiju hlutimir þurfa að
þróast í átt að markaðnum. Auð-
vitað geta menn svo tafíð fyrir
þessu á einn eða annan hátt, en
þá verða menn líka jafnframt að
láta eitthvað af kröfiim sínum til
vömkaupa, en það er harla ólík-
legt að Islendingar vilji það.
Undirstaðan
Þegar mörgum hömlum hefur
verið aflétt á Islandi og menn telja
sig vera að sigla hraðbyr til hægri
í átt til vestrænna þjóða, er það
mjög alvarlegt mál að gleyma
undirstöðunni og lögmálinu, vöm-
skiptunum, þ.e. að eitt er látið í
té fyrir annað. Þetta hefur því
miður gleymst og svo góður sem
óheftur innflutningur til íslands
er, er út í hött að hefta útflutning
frá landinu. Þessi útflutningshöft
hafa verið í formi gjaldeyrisstýr-
ingar. Því verður ekki á móti
mælt að vegna stjómunar eða of-
stjómunar á gengi íslensku krón-
unnar hafa erlendar vömr verið
niðurgreiddar stórkostlega og út-
flutningur skattlagður að sama
skapi. Það er furðulegt að útlend-
ingar og innflutningsverslunin
komist upp með þetta og enn
furðulegra er að í skrúðgöngunni
skipar verkalýðsforystan sér í
fremstu raðir með stjómvöld í
broddi fylkingar, sem er þó að
vísu öllu skiljanlegra, en hver vili
gefa völdin eftir?
Palli var einn í heiminum
Vegna ofstjómunar em svo
settar á laggimar byggðastofnanir
í massavís, og em stjómendur
þessara stofnlánasjóða og fjár-
hagsendurskipulagningar og
björgunarsjóða réttkjömir stjóm-
endur duttlunganna á hveijum
tíma og vakna upp við það dag
hvem að þurfa að bjarga íslensku
þjóðfélagi frá fjárhagslegu hmni.
Þeir em til þess að milda áhrif
ofstjómunar, en svo er gengið lá-
tið síga eða falla ef illa nauðsyn
ber til og allt er komið í óefni.
Almenningi er svo talin trú um
það að ef erlendar vörar em ekki
niðurgreiddar og útflutningur ekki
heftur, sé vegið að kjömm fólks
og svo fá allir smá sporslu og
dúsu í munninn.
í átt til örbirgðar
Þegar íslendingar flytja inn til
landsins verðmætari vömr en
fluttar era út úr landinu.
Þegar innflutta varan er niður-
greidd, en útflutta varan skatt-
lögð.
Þegar hlúð er meira að erlendri
atvinnu og atvinnufyrirtækjum en
innlendum.
Þegar íslendingar greiða niður
atvinnu erlendis og taka fyrir því
lán í eigin reikning.
Þegar búið er að njörva útflutn-
ingsverslunina niður í þetta kerfí.
Þegar stjómvöld hafa stjómað
gjaldeyrismálum of mikið og of
lengi.
Þegar kjarabaráttann snýst orð-