Morgunblaðið - 11.05.1988, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 1988
Ræða Dagbjarts Einarssonar formanns SÍF á aðalfundi SÍF:
Aðilar í gávarútvegi verða
að snúa bökum saman
Hér á eftir fer rœða Dagbjarts
Einarssonar, formanns Sölusam-
taka íslenskra fiskframleiðenda,
á aðalfundi samtakanna sem sett-
ur var á Akureyri í gær:
Það er einkennileg staða að
standa hér og líta yfir liðið ár, sem
var eitt mesta uppgangsár í sögu
SÍF — virða síðan fyrir sér stöðuna
í dag og skyggnast örlítið fram á
veginn — þar er aðra sjón að sjá.
Hún er dökk yfir að líta.
Ég ætla nú samt að byrja á því
að líta á björtu hliðamar.
1987 besta aflaárið
Árið 1987 var eitthvert besta
afiaárið síðan 1981. Botnfiskaflinn
reyndist vera 674 þús. tonn — um
7% meiri en árið á undan. Verður
að fara allt aftur til áranna 1981
og 82, til þess að sjá sambærilegar
tölur um botnfískaflann.
Það sama gildir um þorskaflann.
Hann reyndist vera 390 þús. tonn,
þegar upp var staðið, tæpum 7%
meiri en árið 1986. Þetta er mesti
þorskafli síðan 1981, þegar hann
var 461 þús. tonn. Hitt er annað
mál, að við veiddum miklu fleiri
fiska í fyrra en aflaárið 1981, þið
vitið hvers vegna — og ég kem að
því síðar.
Við söltuðum 161 þús. tonn af
þorskaflanum í stað 136. þús. tonna
árið 1986. Aukningin er um 18%
og þar sem þorskaflinn jókst um tæp
7% — er ljóst að hlutdeild söltunar
í þorskaflanum hefur vaxið nokkuð.
Síðastliðið ár söltuðum við um 41%
af þorskaflanum, en 37% árið áður.
Eg mun koma frekar að þorskafl-
anum á eftir, enda ástæða til, þegar
haft er í huga, að 90 af hverjum
100 fiskum sem við söltum, er
þorskur.
Mesta framleiðsla frá 1935
Eins og fram hefur komið í frétta-
bréfi okkar og víðar, þá var sl. ári
mikið saltfiskár. Framleidd voru
64.400 tonn af saltfiski og verður
að fara allt aftur til ársins 1935 til
þess að fínna meiri ársframleiðslu.
Auðvitað er þessi mikla fram-
leiðsla tilkomin m.a. vegna mikils
afla, en ég bendi á, að framleiðslan
á sl. ári var þó meiri en aflaárið
1981, þegar þorskaflinn var 70 þús.
tonnum meiri en á sl. ári.
Því er ekki hægt að rekja þessa
miklu framleiðslu eingöngu til mik-
ils afla, hér kemur einnig til, að
markaðsverð var hátt á árinu og
afkoman í greininni nokkuð góð,
miðað við afkomu í öðrum greinum
botnfiskvinnslunnar, einkum fyrri
hluta ársins.
Og ekki má gleyma því, að veru-
leg §ölgun saltfiskverkenda hefur
átt sér stað á síðustu misserum.
Árið 1985 voru framleiðendur 296,
332 árið 1986 og í fyrra 405. A
tveimur árum hefur framleiðendum
fjölgað um 109 eða um 37%. Þrátt
fyrir þessa fjölgun verkenda hefur
meðalframleiðsla á hvern verkenda
verið óbreytt eða tæp 160 tonn.
Ég vil nota þetta tækifæri og
bjóða nýja félagsmenn veikomna í
Sölusamband islenskra fiskfram-
leiðenda.
Fluttútfyrir9
milljarða króna
Á árinu 1987 flutti SÍF út 62
þús. tonn af saltfískafurðum. Þetta
er mesta útflutningsmagn \ tor.num
talið á einu ári í sögu SÍF. Verð-
mæti útflutnings okkar var tæpir 9
milljarðar króna. Hlutur okkar í
vöruútflutningi íslendinga hefur
vaxið á nýjan leik hin síðari ár —
var t.d. 11% árið 1985 en 16,2% i
fyrra. Af útflutningsverðmæti sjáv-
arafurða lögðum við til rúm 21%.
Ég segi því eins og ég sagði í fyrra:
Saltfiskframleiðendur geta borið
höfuðið þó nokkuð hátt.
Víst voru umsvifin mikil á síðasta
ári — mikil framleiðsla og mikill
útflutningur og það er mikið starf
sem liggur hér að baki og hafa
margir komið þar við sögu.
En auðvitað var árið 1987 enginn
dans á rósum þótt tonnin hafi verið
mörg sem fóru um okkar hendur.
Árið hófst með sjómannaverkfalli,
fyrri hluta ársins voru tekin 4—7%
af andvirði afurða okkar í Verðjöfn-
unarsjóð, tollar Evrópubandalagsins
lögðust æ þyngra á útfluttning okk-
ar og gengi Bandaríkjadollars fór
stöðugt lækkandi eftir því sem líða
tók á árið og innlendar kostnaðar-
hækkanir héldu sínu striki upp á
við. Kostnaðurinn hér innanlands
virðist ekki vera bundinn gengi doll-
arans jafn óijúfanlegum böndum,
nú sem fyrr á árum. Og hvað um
fiskverðið? Það hækkaði milli ver-
tíða um 40% á sumum svæðum, að
minnsta kosti.
Fiskverð hækkar —
afurðaverð lækkar
Hver er staðan í dag?
Ég hef aldrei þótt spámannlega
vaxinn og sé því ekki fyrir endann
á þeirri kollsteypu, sem við eru að
ganga í gegnum. Þó get ég nefnt
nokkrar staðreyndir:
— Markaðsverð á afurðum okkar á
erlendum mörkuðum hefur lækk-
að og mun jafnvel lækka enn.
— Tollar Evrópubandalagsins á
ýmsum af okkar afurðum hafa
hækkað og kvótar minnkað.
— Gengi dollarans heldur áfram að
lækka.
— Vertíðin var léleg að venju á
hefðbundnum vertíðarsvæðum
eins og á Suðumesjum og einnig
við Breiðaflörð.
— Fiskverð hefur hækkað en af-
urðaverð lækkað, en hráefnislið-
urinn er langstærsti kostnaðar-
liðurinn í vinnslunni eins og
menn vita.
Niðurstaðan er, að sú fiskvinnsla,
sem ekki er þegar komin á hausinn,
á örugglega stutt eftir.
Er þetta hægt Matthías? Getur
þetta gengið lengur?
Af hveiju hættum við ekki? Pökk-
um öllu saman, lokum búllunni og
flytjum suður í borg Davíðs og för-
um að selja sólarlandaferðir. Sumir
geta farið að vinna í banka, þar sem
peningamir verða víst til og enn
aðrir fara í byggingarvinnu, að
byggja ráðhús eða veitingastaði á
hæðum höfuðborgarinnar.
Hvað er það sem gerir okkur það
vitlausa að halda áfram í vonlausum
atvinnurekstri? Er það tryggðin við
plássið og fólkið sem lifír af því að
starfa með okkur, beint eða óbeint.
Höfum við þetta sterkari taugar til
starfsfólks okkar en stjómendur
fyrirtækja í öðrum greinum eða er-
um við enn í þessu bara af gömlum
vana?
Ahyggjuraf fiskveiðunum
Er við funduðum saman fyrir ári
síðan vora einkum tvö mál ofarlega
í huga manna, fískmarkaðir og
fijálst fiskverð. Verið var að stofn-
setja fyrstu fiskmarkaðina og sam-
fara harðnandi samkeppni um hrá-
efnið hér innanlands m.a. vegna
aukinnar ásóknar erlendra kaup-
enda í þorskinn okkar urðu yfírborg-
anir á fiskverði algengari en áður
hafði tíðkast og raddir sjómanna og
útgerða um fískmarkaði og fijálst
fiskverð urðu æ háværari.
Stjóm SIF var á sínum tfma sam-
mála því, að ekki væri lengur kom-
ist hjá því, að gera tilraun með
fijálst fískverð, þótt efasemdir hafí
verið ofarlega í hugum manna. Ekki
þótti útgerðarmönnum tilraunin
takast betur en svo, að þeir sam-
þykktu á LÍÚ-þingi sl. haust að fela
fulltrúum sínum f Verðlagsráði sjáv-
arútvegsins að beita sér fyrir því,
að Verðlagsráð ákvæði lágmarks-
verð á nýjan leik og sú varð raunin
á, því að 15. nóvember sl. ákvað
Verðlagsráð lágmarksverð á botn-
fiski.
Vissulega hefur verðlagningin
farið úr böndunum. Þar sem ég
þekki til hækkaði fiskverð milli
verðtíða um rúm 40%.
Eflaust vilja menn svara mér og
segja, að það sé lögmál markaðarins
sem stjómi þessu, framboð og eftir-
spum. Já, rétt er það, en gallinn
hefur verið sá, að framboðið á fisk-
mörkuðunum hefur verið mjög lítið
miðað við eftirspum og þetta ójafn-
vægi á mörkuðunum á suð-vestur-
hominu hefur síðan haft áhrif á fisk-
verð um allt land.
En þrátt fyrir fallandi verð á salt-
fiski á mörkuðunum, sem er vissu-
lega áhyggjuefni, hef ég miklu meiri
áhyggjur af öðra, en það era fisk-
veiðamar sjálfar. En þar á ég fyrst
og fremst við þorskinn, sem er og
hefur verið, undirstaða þess, að
hægt sé að lifa mannsæmandi lífí í
þessu landi, norður við ysta haf.
Eða dreymdi okkur um, að þegar
við færðum út landhelgina að við
ætluðum aðeins að veiða 250—350
þúsund tonn?
Og ég fullyrði, að það er stutt í
það, að það verði mun minna, ef
fram heldur, sem horfir.
Eða dreymdi okkur um, að ekki
yrði um afla framar að ræða á ver-
tíðarsvæðunum?
Eða dreymdi okkur um, að þessi
stóra og glæsilegu skip, sem við
eigum, kæmu með afla að landi, sem
er að meðalþyngd 1,3—1,8 kg?
Ykkur finnst það kannski hlálegt,
að koma með 60 ára gamalt dæmi,
en mér fínnst það eiga fullkomlega
rétt á sér í dag, og því kem ég með
það:
Ég var nýlega að lesa bókina „Um
láð og lög“, eftir Bjama Sæmunds-
son, fiskifræðing. Þar segir hann
frá því, þegar hann fór túr með
togaranum Skallagrimi í lok apríl
árið 1927. Vora þeir á veiðum í
Jökuldýpi, og komu i land aftur á
lokadaginn, 11. maí. Höfðu þeir þá
verið 10 daga á veiðum og var afl-
inn 140 tonn af saltfíski, eða
350—400 tonn af þorski upp úr sjó.
Auk þess vora þeir með 120 lifr-
arföt. Bjami giskaði á, að þar að
auki hafí öðra eins magni verið
hent í sjóinn aftur, eða 170 tonnum.
Þar á hann við hausana, hiyggina
og ýmsar tegundir físka; svo sem
karfa, keilu og aðrar tegundir. Hafði
hann af því miklar áhyggjur, að
þessum miklu verðmætum, eins og
hann segir sjálfur, skyldi vera hent
í sjóinn aftur.
Árið eftir fór hann túr með sama
togara, en þá fiskuðu þeir á Selvogs-
banka. — Þeir fóra út 12. apríl og
vora komnir í land 10 dögum seinna
með 150 tonn af saltfíski og 135
lifrarföt.
En því er ég að rifla þetta upp,
að mig langar til að spyija ykkur,
hvort við höfum gengið til góðs,
götuna fram eftir veg, f þau sextíu
sumur, sem síðan era liðin.
Mig dreymir um, að eitthvað
svona geti endurtekið sig, að togar-
ar geti fyllt sig á 3—4 dögum af
rígaþorski.
Mig dreymir líka um að vertíð-
arbátar gætu klárað sinn kvóta á
IV2—2 mánuðum og það þá að kvót-
amir væra mun meiri, en þeir era
í dag. Ef við gætum snúið þróun-
inni í þessa vera, þá hefðu engar
af okkar samkeppnisþjóðum roð við
okkur á mörkuðunum. Alla vega
ekki, meðan þær ganga um sín fiski-
mið, eins og raun ber vitni. Sann-
leikurinn er nefnilega sá, að það
kostar alltof mikið að sækja fiskinn.
Því þrátt fyrir alla þessa gífurlegu
tækniþróun, sem átt hefur sér stað,
þá fiska þessi glæsilegu skip okkar
í dag, ekki hálft á við það, sem
þessir kláfar komu með að landi
árið 1928.
Dagbjartur Einarsson
StaðaSÍF
Öðra hveiju skýtur upp í kollinn
efasemdum um ágæti samtaka eins
og Sölusambands íslenskra fisk-
framleiðenda. Umræða um sölu-
samtök sem okkar, hefur ef til vill
verið meiri undanfarin misseri, eftir
að viðskiptaráðherra veitti nokkram
aðilum, til viðbótar þeim sem fyrir
vora, leyfi til þess að selja sjávaraf-
urðir á Bandaríkjamarkaði.
Vissulega er öll umræða um sam-
tök okkar af hinu góða ef hún er
málefnaleg og sanngjöm. Alltaf
má betur gera, en menn verða einn-
ig að muna það sem vel hefur verið
gert.
Talsmenn þess hóps sem vilja
aukið frelsi í útflutningi saltfisk-
afurða frá íslandi og reyndar allir
saltfiskframleiðendur svo og þeir
ráðamenn 0g embættismenn sem
um þessi mál ijalla, verða að gera
sér grein fyrir því hváð tæki við,
ef tjómanum yrði fleytt ofan af við-
skiptum SÍF. Já, hvað mundi ger-
ast, ef upp spryttu töskusalar sem
gengu hér á milli manna, bjóðandi
gull og græna skóga fyrir ákveðinn
fisk, hvað stærð og gæði varðar
þegar markaðsverð væri viðunandi.
Hvert færa þeir þegar verðfall yrði?
Og hver á að selja þann fisk sem
þeir hefðu ekki þörf fyrir? Sagði
einhver SÍF? Ójá, ætti SIF að starfa
áfram sem einhver „raslakista" og
ábyrgjast sölu á því, sem þessir
höfðingjar hefðu ekki áhuga á að
selja? Og áður en slík ákvörðun
yrði tekin, ættu framleiðendur og
viðkomandi ráðamenn að minnast
stöðu skreiðarsölumála okkar.
Ég held að það sé hollt fyrir
okkur að leita á vit sögunnar og
riQa upp tilurð stofnunar SÍF í júlí
1932. Arið 1931 hafði verið hið
óhagstæðasta öllum fiskframleið-
endum hér á landi. Olli því ekki
aflaleysi, heldur það, að markaðs-
verð á saltfíski fór sílækkandi þeg-
ar á árið ieið. Orsakimar fyrir þessu
óhagstæða verðlagi mátti annars
vegar rekja til óeirða og lélegs efna-
hagsástands í sumum markaðslönd-
um íslendinga, en hins vegar mátti
rekja hina sorglegu útkomu ársins
1931 til þess, að mati þáverandi
ráðamanna þjóðarinnar, að allmiklu
hafi þar um ráðið, óheppilegt fyrir-
komulag á fisksölunni og einkum
Kskortur á samtökum af hálfu
endinga. Framleiðendur stóðu
dreifðir, flestir svo þurfandi um
fjármagn til atvinnurekstrar síns,
að þeir urðu að hafa vöra sína á
boðstólum, þótt sýnilegt væri, að
markaðsverð væri mjög fjarri því
að samsvara framleiðslukostnaði.
Afleiðingamar urðu svo þær, að
verðið fór hríðfallandi.
Þegar kom fram á árið 1932 og
allt virtist fara á sömu leið eða jafn-
vel verr en áður — þ.e. frekari verð-
lækkun á íslenskum saltfiski — var
hafist handa um að stofna til mjög
víðtækra fijálsra samtaka, til þess
að fá úr því skorið, að hve miklu
leyti yrði ráðin bót á þessu hörmu-
lega ástandi, af hendi íslendinga
sjálfra. Leiddi þessi samtakavið-
leitni til þess að stofnað var í byij-
un júlímánaðar 1932, Sölusamband
íslenskra fiskframleiðenda.
Höfuðmarkmið samtakanna var,
að stöðva verðlækkun á útfluttum
saltfiski og reyna að koma honum
í eðlilegt verð, með tilliti til kaup-
getu í neyslulöndunum. Jafnframt
var samtökunum ætlað að styðja
hagsmuni innflytjendanna með því
að koma í veg fyrir verðsveiflur á
fiskinum og gera þeim þannig
áhættuminna að kaupa fískinn. Með
öðram orðum — hagsmunir beggja
vora hafðir í huga, útflytjenda sem
innflytjenda.
Stoftiun Sölusambands var stór-
felldasta tilraunin sem gerð hafði
verið hér á landi, til þess að halda
aðalframleiðsluvöra landsmanna í
viðunandi verði og skapa festu og
öryggi fyrir framleiðendur.
Það var mat þeirra forsvars-
manna fiskvinnslunnar sem stóðu í
stafni næstu árin á eftir, að stofnun
SÍF hafí forðað íslensku efna-
hagslífí frá algjöra hrani.
Síðan era liðin 56 ár og margt
hefur breyst á þeim tíma — í mark-
aðslöndum okkar, í þjóðfélaginu, í
íslenskum sjávarútvegi og í salt-
fiskiðnaðinum okkar. Margt hefur
áunnist fyrir tilstuðlað SÍF og mik-
il þróun hefur átt sér stað í grein-
inni.
Ég spyr: Er þá ekki þörf fyrir
SÍF lengur?
Eflaust vilja einhveijir svara
þeirri spumingu neitandi, aðrir því,
að gott og blessað sé að hafa SÍF
en fleiri eigi að fá tækifæri.
Mitt svar er þetta: f mínum huga
er og verður SÍF aðeins í þeim skiln-
ingi og með því fyrirkomulagi, sem
það er í dag.
Verði slík ógæfa leidd yfír okk-
ur, að einhveijir misgóðir spámenn
fái að þeysast um hérað, með alls-
konar gylliboð, en SÍF eigi síðan
að annast þann fisk, sem þessir
aðilar sjá sér ekki hag í að höndia
með, þá hrynur SÍF til granna á
skömmum tíma og sama ástand
muni skapast hér og ríkti fyrir
stofnun SIF.
Menn verða að gera sér grein
fyrir, að allir kaupendur era ekki
jafn ánægðir með SÍF og vita sem
er að þeir hefðu þróunina meira í
sinni hendi, ef hægt yrði að
sprengja samtökin. Sumir þeirra
era jafnvel tilbúnir að leggja í tals-
verðan kostnað, til að svo mætti
verða.
Við skulum líka hafa í huga, að
SÍF er ekki eingöngu sölusamtök
okkar — ekki má gleyma þeirri
hagsmunagæslu, sem SÍF annast
fyrir félagsmenn sína, þótt ekki
þyki ástæða til oft á tíðum að blása
þá vinnu út.
Má ég nefna nokkur dæmi svo
sem vöraþróun og eftirlitsstörf,
umbúðainnkaupa og dreifing,
glíman við tolla- og kvótamál Evr-
ópubandalagsins, hagsmunagæsla
okkar gagnvart Verðjöfnunarsjóði
gagnvart ýmsum ríkisstofnunum
og þátttaka í samningum um fis-
kverð og fleira og fleira.
Ég endurtek og leyfi mér að full-
yrða, að ef fleiri aðilum en SÍF
verði leyft að flytja út og selja salt-
fisk, þá mun SIF hiynja til granna
á tiltölulega skömmum tíma. Þessa
fullyrðingu mína byggi ég m.a. á
þeirri staðreynd, hve einhæf greinin
er, og markaðurinn þröngur.
Erfiðurtími
Að lokum þetta:
Við störfum nú á erfiðum tímum.
Markaðsverð hefur lækkað og sam-
keppnin á mörkuðunum mun
harðna og hér heima megum við
búa við kolranga gengisskráningu
og síhækkandi framleiðslukostnað.
Það er deginum ljósara að forsjá
landsfeðranna er ekki óbrigðul —
það þýðir ekki lengur að einblína í
þá áttina og bíða. Aðilar I sjávarút-
vegi verða nú að snúa bökum sam-
an og vinna það verk sem þarf að
vinna. Leita þeirra leiða, sem era
færar út úr þeim erfíðleikum, sem
nú ríkja í íslenskum sjávarútvegi,
marka stefnuna og leggja fyrir
stjómvöld. Sameinaðir getum við
þetta og þar á SÍF að vera framar-
lega í flokki.