Morgunblaðið - 11.05.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 1988
33
ford
Oxford sterkan grunn að rann-
sóknum á íslenskum bókmenntum
í Bretlandi.
Annar landi Guðbrands, Eiríkur
Magnússon, var skipaður bóka-
vörður í Cambridge árið 1871.
Samfara starfí sínu kenndi hann
íslensku og var Bertha Phillpotts,
síðar prófessor í Cambridge og
höfundur margra rita um íslenskar
bókmenntir, meðal nemenda hans.
Starf Eiríks bar því einnig ríkuleg-
an ávöxt. Það var ekki lítils virði
fyrir íslendinga að tveir slíkir
menn, sem báðir voru miklir at-
orkumenn og unnu íslenskum bók-
menntum, skyldu hafa tækifæri til
að kenna móðurmál sitt í tveimur
af virtustu háskólum Englands.
Eftir lát Guðbrands var um
langt skeið engin formleg kennsla
í íslensku og íslenskum bókmennt-
um við Oxford háskóla. Áhugas-
amir lærisveinar Guðbrands, eins
og William Craigie og Henry Swe-
et, héldu lífí í glóðunum, og áhrifa-
miklir fræðimenn eins og J.R.R.
Tolkien og E.V. Gordon stunduðu
íslensku á þessum tíma í Oxford.
En eftir rúma fimmtíu ára biðstöðu
birti til.
III
Þegar dósentstaðan í íslenskum
fombókmenntum var stofnsett árið
1941, hafði J.R.R. Tolkien for-
göngu um að ungur fræðimaður,
að nafni Gabriel Turville Petre, var
skipaður í stöðuna. Það var heppi-
leg ráðstöfun að Turville Petre var
ráðinn til þessara starfa. Hann
hafði dvalið langdvölum á íslandi
og hafði meiri þekkingu á íslensku
og íslenskum bókmenntum, að
fomu og nýju, en aðrir landar hans.
Hann talaði íslensku reiprennandi
og unni öllu því sem íslenskt var.
Kennsla hans var því af öðmm
toga en þeirra sem einungis höfðu
lesið um ísland af bókum og höfðu
ekki haft tækifæri til að kynnast
því af eigin raun. Þessi nánu tengsl
hans við ísland tuttugustu aldar
voru mikils virði fyrir nemendur
hans. Hann talaði ekki aðeins um
Ara og Snorra heldur einnig um
Laxness og Þórberg. Turville Petre
hafði mikil áhrif á íslensk fræði í
Bretlandi, því að nemendur fylltu
fljótt kennarastóla, bæði í helstu
háskólum í Bretlandi (s.s. Cardiff,
London, Newcastle, Durham, Le-
eds, Birmingham) og ennfremur í
Ástralíu og Nýja-Sjálandi.
Þegar Turville Petre lét af störf-
um árið 1975 vofði sú hætta yfir
að staðan yrði „fryst“ eins og kall-
að er, og ekki í hana ráðið um
ófyrirsjáanlegan tíma. En ári síðar
var Ursula Dronke, gamall nem-
andi Turville Petre, ráðin eftirmað-
ur hans. Mikil gróska hefur verið
í deildinni undir hennar hand-
leiðslu. Frá árinu 1979 hafa sjö
doktorsritgerðir verið lagðar fram
undir umsjá Ursulu Dronke og
fímm aðrar eru í deiglunni. Rann-
sóknarefni þeirra endurspegla fjöl-
breytileika kennslunnar, sem
spannar allt frá dróttkvæðum til
samtímasagna. Þrátt fyrir ftjótt
starf hennar sjálfrar og árangur
af kennslu hennar, er enn á ný
þrengt að þessari stöðu. Þegar
Ursula Dronke lætur af störfum á
hausti komanda, verður staðan
„fryst" og tilveru hennar stofnað
í hættu.
Ástæðan er einföld. Fjárhagur
háskóla í Bretlandi hefur þrengst
mjög á síðustu árum. Þær náms-
greinar sem ekki draga að sér flokk
nemenda, né höfða til tísku sam-
tímans, hafa orðið að víkja fyrir
þeim greinum sem vinsælli eru um
stundarsakir. Ein af þeim greinum
er fomíslenska.
Dósentstaðan í Oxford er sér-
stök að því leyti að henni er ein-
göngu ætlað að sinna íslenskri
tungu og bókmenntum. í því felst
einnig styrkur hennar og mikil-
vægi innan háskólans. Hún vekur
athygli og hefur sína eigin sérstöku
rödd innan enskudeildarinnar. ís-
lensk fræði hafa ætíð verið hluti
af enskudeild í breskum háskólum.
Þau tengsl eru mikilsverð því að
hinar gömlu bókmenntir Breta og
íslendinga hafa sömu rætur og
hagnast þess vegna á því samlífi.
Eldri fraeðimenn í fomensku, eins
og J.R.R. Tolkien, gerðu sér grein
fyrir mikilvægi þess að rannsaka
þennan skyldleika á báða vegu.
Kennsla í íslenskum fræðum í
Oxford nýtur þess hve bókakostur
er þar góður. Guðbrandur Vigfús-
son gaf bókasafn sitt til háskóla-
garðs síns í Oxford, Christ Church
College. Safn hans er vandað, mik-
ið að vöxtum og ríkt af fágætum
bókum. Turville Petre gerði slíkt
hið sama eftir sinn dag. í bóka-
safni hans vom ekki einungis fom-
bókmenntir og bækur um fom
fræði, heldur einnig nútímaskáld-
sögur og kveðskapur, sem bera
merki um hinn almenna áhuga
hans á íslenskum bókmenntum
síðari tíma. Þessar bókagjafír hafa
veitt kennumm og nemendum í
Oxford ómetanlegan stuðning í
rannsóknum sínum og er sá gmnd-
völlur sem öll kennsla byggist á.
Dósentstaðan í Oxford stendur
á gömlum gmnni, en nú verður
að treysta hann á nýjan leik og
þar geta íslendingar lagt þungt lóð
á vogarskálamar. Áhugi nemenda
í dag sýnir, að íslenskar bókmennt-
ir eiga ekki bara áhugasama, held-
ur einnig þroskaða og fíjóa lesend-
ur í Bretlandi. Það er ekki einung-
is verið að kenna fomt tungumál
í fílabeinstumi á gömlu fræða-
setri, heldur em nemendur örvaðir
til að lesa bókmenntimar í ljósi
nýrra athugana í bókmenntafræði
og þjóðfræðum. En um fram allt
em þeir hvattir til að lesa þær á
nýjan hátt fyrir nýjar kynslóðir,
því aðeins á þann hátt geta þær
átt erindi við nútímann. Þetta
skapandi starf sem unnið er af
ósérhlífni hátt í breskum háskólum
er betri landkynning en margt það
sem við hreykjum okkur af nú á
dögum. Það er mikilvægt fyrir
okkur að sýna áhuga á starfi þess-
ara bresku framheija íslenskrar
menningar og styðja þá í baráttu
þeirra fyrir framgangi íslenskra
mennta. Ef rannsóknir á íslenskum
bókmenntum dragast saman er-
lendis, er það einnig tap okkar.
Það kuldakast, sem nú ríkir í
breskum háskólum, má ekki verða
að hörkuvetri fyrir íslensk fræði.
Höfundur er að Ijúliti framhalda-
námi íbókmenntasögu við Ox-
ford-háskóla.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir DAVID OWEN
Þorskastríð vegna franskra
smáeyja við Nýfundnaland
Aðeins 12 sjómílum frá Burin-skaga á suðurströnd Nýfundna-
lands eru frönsku eyjarnar St. Pierre og Miquelon. íbúar eyj-
anna, um 6.000 manns, lifa svo tíl eingöngu af fiskveiðum, og
misstu þeir því stóran spón úr aski sínum þegar Kanada færði
efnahagslögsögu sína út f 200 mOur árið 1977. Hafa frönsk og
kanadísk yfirvöld átt í stöðugum deilum um fiskveiðiréttindi
eyjaskeggja undanfarin eUefu ár, en nú hefur náðst samkomulag
um að fá einhvem þriðja aðila tíl að reyna að finna lausn á deO-
unni.
Fram til ársins 1973 voru pen-
ingaseðlar þessara frönsku
eyja skreyttir myndum af sæbörð-
um stríðsmönnum og berbijósta
suðrænum meyjum, sem svipaði til
kvennanna frá Tahiti I málverkum
Gauguins. En eyjamar eiga fátt
sameiginlegt með Tahiti. Frekar
mætti líkja þeim við Falklandseyjar
þar sem íbúamir em einnig mjög
háðir fiskveiðum, þó þeir hafí einn-
ig sauðfjárbúskapinn sem vart
rikkist á St. Pierre og Miquelon.
báðum eyríkjunum er veðráttan
óblíð, og sem dæmi má nefna að
á undanfömum 170 árum hafa um
700 skip farizt við strendur frönsku
eyjanna.
Þessi samlíking fékk nýja merk-
ingu eftir Falklandseyjastríð Breta
og Argentínumanna áríð 1982. Þá
varaði Marc Plantagenest, þáver-
andi forseti löggjafarsamkundu
frönsku eyjanna, við þvl að þær
gætu orðið einskonar „Falklands-
eyjar Norður-Atlantshafsins". Að
vísu taldi hann harla ólíklegt að
Kanadamenn gerðu innrás á ey-
jamar, en þeir gætu sett á þær
viðskiptabann. Um 70% alls inn-
flutnings St. Pierre-Miquelon kem-
ur frá Kanada.
Útgerð í vanda
Eftir útfærslu efnahagslögsögu
Kanada ákváðu Frakkar að fylgja
fordæmi þeirra og lýsa yfír 200
mílna lögsögu við St. Pierre-
Miquelon, ekki síður vegna hugs-
anlegra auðlinda á hafsbotni en
vegna fiskveiðanna, en kanadísk
yfírvöld viðurkenna aðeins 12
mflna lögsögu Frakka við eyjam-
ar. Þá neita Frakkar að hlíta
ákvörðunum Kanada um fískveið-
ikvóta á „umdeildum svæðum"
þar sem meint yfirráðasvæði
ríkjanna skarast. Þetta hefur Ieitt
til kanadískra ásakana um ofveiði
franskra fiskiskipa og skipa eyja-
skeggja á miðunum.
Þegar slitnaði upp úr samn-
ingaviðræðum í fyrrahaust, gripu
Kanadamenn til þess ráðs að
banna fiskiskipum frá Frakklandi
og St. Pierre -Miquelon með öllu
aðgang að fiskimiðum sínum og
höfnum. Kom þetta sér sérlega
illa fyrir eyjaskeggja, sem misstu
aðgang að hefðbundnum miðum
sínum á St. Lawrenceflóa, og var
meinað að senda skip sín til venju-
legs viðhalds og viðgerða í
kanadískum höftium.
Þessar aðgerðir kipptu fótunum
undan efnahag eyjaskeggja, sem
eru algjörlega háðir fiskveiðunum,
þótt útgerðin sé rekin með miklum
ríkisstyrkjum. Aðeins einn af sex
togurum St. Pierre-Miquelon er
enn í rekstri. Tvær fiskverkunar-
stöðvar eru á eyjunum. Þeirri
minni hefur nú verið lokað og
rambar hún á barmi gjaldþrots. I
þeirri stærri er aðeins unnið hálf-
an vinnudag í viku hverri, og er
áætlað að tap á rekstri hennar
nemi um 8 milljónum franskra
franka (um 55 millj. kr.) það sem
af er árinu.
Umdeildar eyjar
Það var portúgalski landkönn-
uðurinn Jose Alvarez Faguendez
sem fann eyjamar árið 1520, en
Frakkar lögðu þær undir sig árið
1604. Frá 1702-1814 voru eyjam-
ar ýmist undir stjóm Frakka eða
Breta, en með samningnum í París
árið 1814, eftir lok Napóleons-
styrjaldanna, urðu eyjamar end-
anlega frönsk nýlenda, og eru nú
síðasta nýlenda Frakka í Norður-
Ameríku.
Það leynir sér ekki í höfuð-
borginni St. Pierre að eyjamar
em franskar. Franskar bifreiðir á
götunum, kosningaveggspjöld
með myndum af Francois Mitter-
rand og Jacques Chirac, og Gita-
nes-sígarettur í verzlunum. En
samskipti eyjaskeggja við aðflutta
Frakka frá meginlandinu em
beggja blands. Talið er að um
1.000 franskir embættismenn og
skyldulið séu á eyjunum. „Það
starfa 17 manns í landbúnaðar-
ráðuneytinu, og hér vex ekki
strá," segir Jean-Pierre Andrieux,
hóteleigandi og ræðismaður
Kanada á St. Pierre.
Eyjaskeggjum er fyllilega ljóst
hvað það kostar Frakka að halda
þessarí síðustu nýlendu sinni í
Norður-Ameríku. Á fyrstu níu
mánuðum síðasta árs, sem fran-
skir embættismenn segja að hafi
verið „mjög gott ár“, nam and-
virði heildaútflutnings eyjanna
aðeins um 40-42% af þeim 256
milljónum franka (rúmlega 1.750
millj. króna) sem greitt var fyrir
innflutt matvæli og olíu. Þá em
Frakkar að koma þama upp stórri
sundlaug og þurrkví, sem áætlað
er að kosti 250 milljónir franka.
Þrátt fyrir þessa fyrirgreiðslu
alla sýnist lítil vinátta ríkja milli
efnaðra franskra embættismanna
og eyjaskeggja, sem yfirleitt búa
við fátækt. Þótt undarlegt megi
teljast með tilliti til yfírstandandi
deilna em eyjaskeggjar í mun
nánari tengslum við nágranna
sína á Nýfundnalandi, enda mikið
um hjúskapartengsl þar á milli.
Svo mikil em þessi tengsl að þær
em orðnar fáar flölskyldumar á
eyjunum sem ekki eiga ættingja
í Kanada.
Uppgangur á bannárunum
Joseph Lehuenen er sérfræð-
ingur í sögu eyjanna og segir að
mest hafí borið á giftingum eyja-
skeggja og karla og kvenna frá
Nýfundnalandi á ámnum 1920-30
— en þá fluttist fjöldi manns til
eyjanna frá Nýfundnalandi vegna
mikillar velmegunar á eyjunum.
Þessi velmegun stafaði þó ekki
af fiskveiðunum, sem áttu sitt
blómaskeið um síðustu aldamót
þegar um 4.000 sjómenn stun-
duðu þar veiðar á um 200 seglbát-
um. Það var áfengi sem var undir-
staða þessa uppgangs. Áfengis-
bannið í Bandaríkjunum varð til
þess að St. Pierre lá vel við sem
miðstöð fyrir smyglara og
leynivínsala til að koma áfengi á
gróðavænlegan markaðinn í
Bandaríkjunum.
Þegar þessi viðskipti vom í
hámarki, og innlendir smyglarar
eins og Henri Moraze störfuðu við
hlið glæpasamtaka A1 Capones
og Bills McCoys, vom um 3 millj-
ónir kassa af áfengi sendar árlega
frá St. Pierre á Bandaríkjamark-
að. Enn kalla íbúar St. Pierre
afnám bannlaganna í Banda-
ríkjunum „efnahagshmnið".
Síðarí tilraunir til að koma upp
nýjum atvinnugreinum og gera
eyjaskeggja óháðarí fískveiðunum
hafa engan árangur borið. í þeim
tilraunum kennir margra grasa,
og í einni áætluninni var gert ráð
fyrir innflutningi alpaka og lama-
dýra til Miquelon, sem siðan átti
að flytja út á ný til bænda í Norð-
ur-Ámeríku.
Höfundur er blaðamaður lyá
Financial Times.