Morgunblaðið - 11.05.1988, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 1988
35
Málflutningi í kaffibaunamáli lokið:
Dóms Hæstaréttar að
vænta á næstu vikum
Málflutningi i kaffibaunarpál inu lauk fyrir Hæstarétti í gær. Þá
svaraði vararíkissaksóknari, Bragi Steinarsson, ræðum verjenda
sakborninganna fimm og veijendurnir héldu síðan stutta tölu hver.
Dómur í málinu verður kveðinn upp á næstu vikum.
Bragi Steinarsson ítrekaði kröfur
ákæruvalds um þyngingu refsingar
fjögurra starfsmanna SÍS, sem
dæmdir voru í héraði, og sakfellingu
fyrrum forstjóra SÍS, sem var sýkn-
aður í héraði. Hann benti á að veij-
andi Erlendar Einarssonar, Guð-
mundur Ingvi Sigurðsson hrl., hefði
kvartað undan því að verjendur
hefðu ekki náð eyrum dómenda í
héraði og sagði að ef veijendur
ætluðust til að svo væri yrðu þeir
að haga málflutningi sínum í sam-
ræmi við raunveruleikann. Öll gögn
málsins hefðu sýnt að viðskipti SIS
og Kaffibrennslu Akureyrar hefðu
verið umsýsluviðskipti. Veijendur
hefðu hins vegar skyndilega snúið
við blaðinu og farið að tala um
verslunarkaup. Þannig hafi við-
skiptunum verið háttað hjá O.Jo-
hnson & Kaaber og því hafi starfs-
menn SÍS rokið til og haldið því
fram að svo hefði einnig verið í
þeirra tilfelli, jafnvel þó sömu menn
hafi áður talað um umsýsluvið-
skipti áður en gögn um mál O.Jo-
hnson & Kaaber voru lögð fram.
Bragi sagði kaffiviðskiptin hafa
gengið þannig fyrir sig að SÍS hefði
keypt kaffið í eigin nafni og komið
fram gagnvart NAF og brasilískum
seljendum sem sjálfstæður aðili.
Hins vegar ætti umsýslumaðurinn,
SÍS í þessu tilfelli, að taka ákveðna
þóknun af umsýsluveitanda, Kaffi-
brennslunni, fyrir að koma viðskipt-
unum á. Samið væri um slíkt milli
umsýslumanns og umsýsluveit-
anda. Bragi sagði, að samningur
milli SÍS og Kaffibrennslunnar um
kaffikaup hefði verið í gildi í ára-
tugi, en hann væri ekki til skrifleg-
ur. SÍS hefði hins vegar slitið þess-
um samningi árið 1979, þegar
ákveðið var að skrifstofan í London
sæi um greiðslur á kaffinu og þar
með hefði SÍS eignað sér tekjur af
kaupunum. Veijendur hefðu viður-
kennt að fram að þeim tíma hefði
verið um umboðsviðskipti að ræða,
en segðu að þá hefði eðli viðskipt-
anna breyst og eftir það hefði verið
um verslunarkaup að ræða. „Það,
hvemig SÍS sagði upp fyrri við-
skiptaháttum, gaf framkvæmda-
stjóra Kaffibrennslunnar enga
ástæðu til að kaupa bækur og blöð
og kynna sér þessi kaffiviðskipti
nánar, enda var Kaffibrennslan
ekki látin vita að á þeirri stundu
hætti SÍS að vera umboðsmaður
og við tækju verslunarkaup," sagði
vararíkissaksóknari.
Bragi tók nokkra reikninga
vegna kaffikaupa sem dæmi, þar á
meðal fimm með áletruninni „com-
mission included as agreed upon.“
„Ef um verslunarkaup hefði verið
að ræða, hvar á byggðu bóli hefði
þá verið samið um sérstaka þókn-
un?“ spurði Bragi. Þá nefndi hann
átta reikninga, þar sem kæmi fram
að samið væri um ákveðna tölulega
hækkun, sem rynni til SÍS og kvað
þetta sýna hvers konar viðskipti
væri um að ræða.
Þá sagði Bragi að því hefði verið
haldið fram að Kaffibrennslan hefði
ekki getað fengið ódýrara kaffi
annars staðar. „En hefði SÍS getað
selt öðrum þetta kaffi? Kaffi-
brennslan keypti kaffið, vann það
og kom á markað og SÍS hagnaðist
á þessu. Ætli verðið til Kaffi-
brennslunnar hafi ekki verið rúm-
lega það sem það átti að vera? Er
það ekki einmitt það sem þetta mál
snýst um?“ spurði vararíkissak-
sóknari.
Varðandi þá kröfu Ragnars Aðal-
steinssonar, veijanda Arnórs Val-
geirssonar, að ákærunni yrði vísað
frá dómi, sagði Bragi, að sú krafa
virtist eingöngu studd efnisrökum.
Slík rök myndu fremur leiða til
sýknu en frávísunar, fengju þau
hljómgrunn. Þá segði veijandinn
ákæruna ónákvæma og illa unna.
Að vísu hefðu verið tölulegar villur
í ákæru, en þær hefðu allar verið
leiðréttar. Síðar sagði Bragi einnig,
að ekki hefði verið hægt að tíma-
setja nákvæmlega alla atburði
ákæru, þar sem slíkar upplýsingar
hefðu ekki verið fyrir hendi, til
dæmis um dagsetningu funda og
hvenær ákvarðanir voru teknar.
Þá vék vararíkissaksóknari að
þeim ummælum veijenda, að ekki
væru allir þeir ákærðir sem rétt
hefði verið að ákæra. Hefðu veij-
endur nafngreint ákveðna menn í
því sambandi. Bragi lagði á það
áherslu, að rannsókn málsins hefði
sýnt að ekki var ástæða til að ákæra
þessa menn, þar sem þeir hefðu lítt
eða ekki komið við sögu viðskipt-
anna.
Varðandi þær fullyrðingar veij-
enda, að ekki væri ljóst af ákæru
hvort ákært væri fyrir brot á 1. eða
2. mgr. 158. greinar hegningarlaga
sagði vararíkissaksóknari, að efn-
isákvæði greinarinnar væri að fínna
í 1. mgr., en refsiákvæði í 2. mgr.
Ákært væri fyrir brot gegn ákvæð-
um greinarinnar í heild, svo sem
vani ákæruvalds væri vegna slíkra
brota. Þá hefði verið fróðlegt að
heyra veijanda Amórs segja að
sumir reikninganna vegna viðskipt-
anna hefðu verið endurútgefnir í
London; þetta væru nýjar upplýs-
ingar í málinu og gæti verið ástæða
til frekari rannsóknar á því hvort
um skjalafals hefði verið að ræða.
Loks vék vararíkissaksóknari að
launung í málinu. Hann sagði að
talað hefði verið um að launung
væri sjálfsögð í heimi viðskiptanna.
Þar væri talað sem kaffiviðskiptin
hefðu verið eðlileg viðskipti, en sú
hefði einmitt ekki verið raunin og
þess vegna væri málið rekið fyrir
dómstólum.
Einkamál
Jón Finnsson hrl., veijandi Er-
lendar Einarssonar, sagði að ekki
hefði verið um neina launung að
ræða í kaffiviðskiptunum, a.m.k.
ekki eftir að SÍS tilkynnti Kaffi-
brennslunni um greiðslur í febrúar
1981 og því síður eftir aðalfund
SIS í maí sama ár, þar sem skýrsla
endurskoðanda SÍS var lögð fram.
Síðan hefði SÍS greitt Kaffibrennsl-
unni að fullu og væri málarekstur
þessi ekki að tilstuðlan Kafibrennsl-
unnar að neinu leyti. Ákæruvaldið
væri að rekast í máli, sem í raun
væri einkamál.
Veijandinn lagði áherslu á,. að
engu máli skipti hvaða orð væm
notuð um viðskiptin, efni samninga
skipti öllu. Eðlisbreyting hafi orðið
á viðskiptunum þegar SÍS fór að
greiða kaffið í London og starfs-
menn SÍS hefðu talið að SÍS bæru
tekjur af viðskiptunum vegna aðild-
ar að NAF. „Starfsmennimir voru
í góðri trú,“ sagði veijandinn. Þá
sagði hann að þrátt fyrir að vararík-
issaksóknari teldi viðskiptin dæmi-
gerð umboðsviðskipti gæti hann
ekki bent á dæmi um hliðstæð við-
skipti.
Um skjólstæðing sinn, Erlend,
sagði Jón að hann hefði ekki staðið
í sambandi við Kaffíbrennsluna
vegna viðskiptanna og verknaðar-
lýsing í ákæru um að hann hefði
sammælst við aðra um fjársvik með
ákvörðun um leynd ætti sér enga
stoð í rannsóknargögnum. ítrekaði
veijandinn kröfur sínar um sýknu
og lagði málið í dóm.
Verslunarkaup
Veijandi Hjalta Pálssonar, Guð-
mundur Ingvi Sigurðsson hrl., sagði
að það væri undanlegt af vararíkis-
saksóknara að telja veijendur ekki
hafa haldið sig við aðalatriði máls-
ins, hvert eðli viðskiptanna í raun
var. Það hefðu þeir einmitt gert og
sýnt fram á að um verslunarkaup
hefði verið að ræða. Það væri al-
rangt að forráðamenn SÍS hefðu
ekki fullyrt fyrr en eftir að skjöl
um O. Johnson & Kaaber voru lögð
fram, að um bein kaup og endur-
sölu hefði verið að ræða. Þessi skoð-
un hefði þegar komið fram hjá
Hjalta fyrir héraðsdómi, áður en
skjölin lágu fyrir.
Þegar vetjandinn flutti fyrri
ræðu sína í síðustu viku innti einn
dómara hann eftir því, hvort hann
teldi ekki skipta máli að lögum að
starfsmenn SÍS hefðu litið á við-
skiptin sem umboðsviðskipti. Þessu
svaraði veijandinn nú nánar og
sagði að þrátt fyrir að notað hefði
verið hugtakið umboðsviðskipti þá
hefðu starfsmenn SÍS litið á SIS
sem kaupanda kaffísins og að fyrir-
tækið ætti rétt á tekjum vegna við-
skiptanna. Þá tók veijandinn fram,
að deildarstjórar SÍS hefðu verið
mjög sjálfstæðir í starfi og hefði
framkvæmdastjóri Kaffibrennsl-
unnar til dæmis ekki haft samband
við Hjalta vegna viðskiptanna.
Veijandinn sagði að ekki hefði
verið staðið að rannsókn málsins
og ákæru af þeirri þekkingu sem
nauðsynleg var, þegar um svo flók-
in milliríkjaviðskipti var að ræða.
Hann sagði einnig að í viðskiptum
væri ávallt ríkjandi viss leynd og
varðandi hækkanir á reikningum
erlendis hefði verðlagsstjóri stað-
fest, að ekki væri talið um brot að
ræða. Loks sagði veijandinn, að
allan efa ætti að meta sökunaut í
hag, ítrekaði kröfur um sýknu og
lagði málið í dóm.
Vaf i ákærðu í hag
Eiríkur Tómasson hrl., veijandi
Sigurðar Áma Sigurðssonar, sagði
að þegar vararíkissaksóknari væri
að tala um hugsanlegt skjalafals
vegna endurútgáfu reikninga í Lon-
don væri um það eitt að ræða, að
uphæðum hefði verið breytt úr doll-
urum í pund. Kvað hann með ólík-
indum að heyra vararíkissaksókn-
ara hóta rannsókn og hugsanlega
málshöfðun vegna þessa, enda
hefðu reikningar þessir ávallt legið
fyrir í gögnum málsins. Hann sagði,
að þetta viðhorf ákæmvalds lýsti
því ef til vill að það óttaðist að
Hæstiréttur sýknaði hina ákærðu
að fullu og vildi því slá vamagla.
Þá sagði veijandinn, að tveir
samningar skiptu máli við úrlausn
malsins. í fyrsta lagi samningur
SIS og Kaffibrennslunnar, en hann
hefði verið munnlegur og efni hans
væri hulið þoku. Ákæravaldinu
hefði ekki tekist að leiða efni hans
í ljós og bæri að skýra þetta ákærðu
í hag. í öðra lagi væri SÍS kaup-
andi kaffísins samkvæmt reikning-
um yfir kaupin. Ef vafi léki á að
svo væri bæri einnig að skýra það
ákærða í hag.
Eiríkur Tómasson kvaðst hafa
sannfærst um að málið væri á villi-
götum og útgáfa ákæra mistök.
Þetta legði Hæstarétti vissan vanda
á herðar, en sjálfur kvaðst veijand-
inn fullviss um að niðurstaða dóms-
ins gæti einungis orðið sú að sýkna
ákærðu, hvort sem sú niðurstaða
byggðist á því að um verslunarkaup
hafí verið að ræða, eða að vafí leiddi
til sýknu.
Annarlegar ástæður
Öm Clausen, veijandi Gísla The-
ódórssonar, sagði að komið væri
skýrt fram að mál þetta snerist
fyrst og fremst um eðli viðskip-
tanna, sem veijendur hafí sýnt fram
á að væru verslunarkaup. Þó svo
væri að SÍS hefði látið hækka reikn-
inga erlendis sé ljóst að ekkert refsi-
vert sé við það. Þá ítrekaði vetjand-
inn, að Gísli Theódórsson, sem yfír-
maður skrifstofu SÍS í London,
hafí ekki getað gert sér grein fyrir
hvað varð um hagnaðinn að yið-
skiptunum, eftir að peningarnir
vora færðir á reikining SÍS í
Reykjavík og sjálfur hafí hann ekki
haft nein samskipti við Kaffi-
brennsluna. Hann hefði ekki haft
neina ástæðu til að telja að verið
væri að hafa fé af Kaffíbrennsl-
unni, enda væri síðar leitt í ljós að
Kaffíbrennslan hafí ekki orðið fyrir
neinu tjóni.
Öm Clausen sagði, að mál þetta,
sem í raun væri innanhússmál SÍS,
hefði farið af stað út af annarlegum
ástæðum og „panik". Enginn hefði
verið svikinn og ekkert tjón hlotist
af viðskiptunum. „Er hægt að refsa
mönnum sem vora í góðri trú?“
spurði veijandinn, ítrekaði kröfur
sínar um sýknu og lagði málið í
dóm.
Harkaleg viðbrögð
Síðastur veijenda talaði Ragnar
Aðalsteinsson, veijandi Amórs Val-
geirssonar. Hann sagði að viðbrögð
vararíkissaksóknara við ádeilu á
ákærana hefðu verið harkaleg og
hann hefði leyft sér að segja að
endurútgáfa reikninga í London
væri skjalafals.
Veijandinn sagði, að vararíkis-
saksóknari hefði haldið þvi fram
að veijendur væra á villigötum með
því að horfa sífellt til Brasilíu eftir
skýringum á gangi viðskiptanna.
Sagði veijandinn að þetta hlyti að
þýða að réttara væri að líta til Lon-
don, Reykjavíkur og Akureyrar,
sem svo aftur þýddi að ákæravaldið
liti svo á að kaffið hefði verið keypt
í London og þá af SÍS. Uppranalegi
seljandinn hefði auðvitað verið í
Brasilíu og samkvæmt samningum
hefði SÍS keypt kaffíð þaðan.
Þá sagði veijandinn það hafa
komið fram í máli ákæravalds að
brotið hefði verið gegn hinum al-
menna neytanda. Þó hafí allir þeir,
sem seldu kaffi hér á landi á þeim
tíma sem um ræddi, selt á sama
verði og Kaffíbrennslan, til dæmis
kaffíbrennsla O.Johnson & Kaaber.
Loks benti Ragnar á, að ekki
hefði verið sýnt fram á það í málinu
að það hefði verið ásetningur Am-
órs Valgeirssonar að svíkja fé út
úr Kaffíbrennslunni, ekki hefði ver-
ið sýnt fram á auðgunartilgang eða
ætlun hans að valda Kaffíbrennsl-
unni tjóni. Þá ítrekaði veijandinn
kröfu sína um frávísun ákæra hvað
skjólstæðing hans varðaði, en til
vara sýknu, og lagði málið í dóm.
Siglufjörður:
Dagur eldri borgara
Siglufirdi.
NÚ SÍÐUSTU árin hefur upp-
stigningardagur verið helgaður
eldri borgurunum í söfnuðum
landsins. Þessi tilhögun hefur
mælst vel fyrir og hafa kirkjur
landsins verið vel sóttar þennan
dag. Þá sögu er einnig að segja
hér, svo var um uppstigningar-
dag á liðnu ári.
I þetta sinn mun formaður Félags
eldri borgara, Jónas Tryggvason,
prédika og eldri borgarar flytja ritn-
ingarorð.
Eftir messuna hefur félagsmála-
ráð Siglufjarðar „opið hús“ í safnað-
arheimilinu. Þar verður fjallað um
væntanlega ferð eldri borgara á
leiksýningu á Akureyri, kynntar
ferðir suður til Reykjavíkur á veg-
um Rauða krossins o.fl. I lok dag-
skrár verður sem fyrr spilað.
Allir eldri borgarar era boðnir
velkomnir í kaffísamsætið, en engin
aldurstakmörk era gagnvart þátt-
töku í guðsþjónustunni.
- Matthías
Sigurður K. Arnason
sýnir í Gallerí Borg
SIGURÐUR K. Árnason opnar
sýningu i Gallerí Borg, Pósthús-
stræti fimmtudaginn 12. maí kl.
17.00.
Sigurður K. Ámason fæddist í
Vestmannaeyjum árið 1925. Hann
stundaði nám við Myndlistarskóla
Reykjavíkur og Handíða- og mynd-
listaskólann.
Þetta er áttunda einkasýning
Sigurðar nú, en hann hefur einnig
tekið þatt í fjölda samsýninga bæði
hérlendis og erlendis, m.a.
Islándische Malerei, Lubeck 1967
og Kunst aus Island, Berlín 1968.
1980 var Sigurður sæmdur
gullmedalíu Accademia Italia delle
Arti e del Lavoro.
Á sýningunni era olíu- og pastel-
myndir.
Sýningin er opin virka daga frá
kl. 10—18 og um helgar frá kl.
14—18. Henni lýkur þriðjudaginn
24. maí.
(Fróttatilkynning)
Tónlistarskólinn í Keflavík:
Lúðrasveitartónleikar
í kvöld og á morgun
Lúðrasveit Tónlistarskólans í
Keflavík heldur í kvöld, miðviku-
dagskvöld, tónleika í Keflavíkur-
kirkju, sem hefjast kl. 20.30.
Lúðrasveitin er á föram til Dan-
merkur og Svíþjóðar þar sem hún
mun halda tónleika á mörgum stöð-
um í lok maí. Efnisskráin saman-
stendur af íslenskum lögum og er-
lendum. Stjómandi lúðrasveitarinn-
ar er Siguróli Geirsson.
Á morgun verða svo aðrir vortón-
leikarnir á vegum tónlistarskólans
og heflast þeir kl. 16.00 í skólanum.
Þar munu eldri nemendur skólans
leika svo og þeir sem komnir era
af byijendastigi í náminu.