Morgunblaðið - 11.05.1988, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 1988
Ráð-andí
eftir Baldur Hafstað
Reykvíkingar búa við andríki.
Éggeng stundum kringum TjQrnina
og nýt lífs. Heyri þá raddir anda.
Stór verður stundum sá kór. Þetta
heyrðist margoft kveðið í vetur:
Þessi tjöm er ei það víð
að þar megi rísa, Davíð,
af þinni hálfu þráð hús:
Þekkert pláss fyrir ráðhús.
Hljóðfræðilega er þetta þekkert
síðasta vísuorðinu dálítið spenn-
andi: Það er ekkert; minnir á
kraftmikið unglingamál. Þá er og
athyglisvert m.t.t. framburðarins
að það við skuli ríma á móti Davíð:
önghljóðið ð í það veiklast gjaman
í framburði og heyrist naumast, og
verða þá umrædd rímorð samsvar-
andi t.d. rímorðunum offors — koff-
orts (framborið: koffors). Að vísu
skal játað að orðið víð fær full-
mikla áherslu miðað við hið áherslu-
létta -víð í Davíð og truflar þetta
brageyra hagyrðinga.
En það var ekki ætlunin að tala
um þljóðfræði, heldur anda vísunn-
ar. í henni var góðlátleg ábending,
iaus við hroka, til manns sem mik-
ils er megandi. Hann var beðinn
um að fara sér hægt í viðkvæmu
og vandasömu máli og gæta sinna
handa. En maðurinn hlustaði ekki.
Hann kaus að láta reisa ráðhús í
tjöm. Fólkið sem kaus hann fékk
ekki að vita af fyrstu skóflustung-
unni. Þetta hefði getað orðið hátíð-
isdagur — en athöfnin bar í sér
anda jarðarfarar.
Þegar ég gekk þama á bakkan-
um skömmu eftir „hátíðina" heyrð-
ist sungið:
Boginn gröf i baki tók
borgarstjóri lúinn,
pirraður hann pálinn skók:
pólitískt er hann búinn.
Ekki er beinlínis vel kveðið frem-
ur en fyrri daginn, og auðvitað al-
veg óþarfí að taka fram að menn
séu bognir í baki þegar þeir taka
grafír. En andinn er skýr. Stóri
kórinn veit hvað hann syngur. í
0
Baldur Hafstað
neðanmálsgreinum Reykjavíkur-
sögunnar verður getið um borgar-
stjóra sem féll á að skella skolleyr-
um við röddum manna og annarra
dýrategunda.
Höfundur kennir við Kennarahá-
skóla fslands.

LISTAHATIÐIN I
Erum með vikuferð á hina
óviðjafnanlegu listahátíð í Vín.
Flogið verður 28. maí og fararstjóri
er Már Magnússon söngkennari.
Gott hótel — Gott verð
Ifavandi
Vesturgötu 5. Reykjavík sími 622420
Vi |N
IM|
m I &
(i Mi
Álitamál, túlk-
un þess og
vinnubrögð
eftir Gísla
Gunnarsson
í Morgunblaðinu 23. apríl sl. birt-
ist grein eftir Bjöm S. Stefánsson,
búnaðarhagfræðing, sem bar heitið
„nýsköpunartilraunir á 18. öld“. í
grein þessari örlar nokkuð á gagn-
rýni á bók mína, Upp er boðið
ísaland, jafnframt því sem Bjöm
fagnar mjög útkomu hennar á ís-
lensku í upphafí greinarinnar.
Bók mín vekur
athygli en ...
Það er ánægjulegt þegar rit um
málefni 18. aldar, eins og þessi bók
mín er, vekur mjög sterk viðbrögð
líkt og sjá má í grein Bjöms S.
Stefánssonar. Þessi ánægja verður
þó nokkuð blendin þegar í ljós kem-
ur að deilt er á ákveðna efnisþætti
verksins en sleppt er ýmsum fyrir-
vörum sem í verkinu em um þessa
efnisþætti. Byrjað er á því að túlka
ákveðin atriði, stundum ranglega
að því er mér fínnst, og síðan er
ráðist á þessa túlkun og látið sem
verið sé að deila á bók mína.
Túlkun og gagnrýni af þessari
gerð er mér raunar engin nýjung.
Norski sagnfræðingurinn Arnved
Nedkvittne í senn oftúlkaði og
gagnrýndi enskt fmmrit doktorsrit-
gerðar minnar, Upp er boðið ísa-
land, í Norskt Historiskt tidskrift
árið 1984. Amved taldi að ég hefði
á ýmsan hátt verið ósanngjam í
garð einokunarkaupmanna og ein-
okunarverslunarinnar. Bjöm virðist
hins vegar vera sáttur við gagnrýni
mína á verslun þessa en vera mjög
ósammála mörgu af því sem ég
segi um gamla bændasamfélagið á
íslandi. Grein Amveds í íslenskri
þýðingu ásamt svari mínu birtist í
tímaritinu Sögu 1985.
Tímamunurinn á umfjöllun þeirra
Bjöms og Amveds um bók mína
felst í því að Bjöm, líkt og hann
segir sjálfur, vildi ekki lesa frum-
gerð verksins, þótt hún veki mikla
forvitni hans, af því að þar væri
fyallað um „málefni Dana og íslend-
inga á ensku". Nu væri bókin hins
vegar kcmin út á íslensku og því
gæti hann „svalað forvitni sinni".
Þessi stefna í málum íslenskunnar
er á ýmsan hátt virðingarverð, hún
jaðrar þó við öfgar og jafnvel sér-
visku. Svipað má segja um skýlausa
vöm hans fyrir lífsháttum gamla
bændasamfélagsins. Bjöm Stefáns-
son er umfram allt að veija þá
mynd af þessu gamla samfélagi,
sem haldið hefur verið að íslending-
um lengi; að það hafí einkennst af
góðri menningu og samstöðu fólks,
höfðingja og alþýðu, húsbænda og
hjúa. Honum er mikið niðri fyrir
og bregður því á þann óvenjulega
leik að skrifa heilsíðugrein um hluta
bókar, sem gefín er út í rösklega
þúsund eintökum, í dagblað með
marga tugi þúsunda áskrifenda.
Hvernig ekki á að
einfalda hluti
Eins og fyrr hefur verið sagt býr
Bjöm til ákveðna alhæfða mynd af
bók minni, sem ekki er sönn nema
að hluta, síðan ræðst hann á mynd-
ina af miklum ákafa. Sér til stuðn-'
ings í þessari ádeilu notar hann
einkum tvær heimildir: Ritgerð eft-
ir Ólaf Oddsson um Ólaf Stefánsson
(f. 1735, d. 1812) og valda efnis-
þætti úr fyrrnefndri bók minni,
sem hann augsýnilega er sáttur
við. Gallinn er sá að hann getur
þess ekki að þessi efnisitriði eru
tekin úr bókinni og má þar nefna
sölu einokunarverslunarinnar á
landbúnaðarafurðum.
Þessi einföldun á einu- megin-
þema bókar minnar er á ýmsan
hátt skiljanleg. Það em engin sér-
stök tíðindi fyrir íslenska lesendur
þótt ég skýri frá því að einokunar-
verslunin hafi verið hið versta fyrir-
tæki, eða að íslendingar hafí sakir
fátæktar varla þorað að gera neitt
eða getað gert neitt í framfaraátt,
eða að Ólafur Stefánsson hafí á
ýmsan hátt verið hinn merkasti
maður. Hins vegar em það tíðindi
að þorri íslenskra landeigenda og
embættismanna hafí verið andsnú-
inn afnámi einokunarverslunarinn-
ar; að þeir hafí óttast eflingu físk-
veiða á kostnað landbúnaðar og
þeir hafí með háum landskuldum
haft mikið fé úr leiguliðum.
íslenskt þjóðfélag var nokkurs
konar samofin lífræn heild, þar sem
aðgangur að jarðnæði réð fjölda
ógiftra vinnuhjúa sem í samfélags-
stiganum stóðú mitt á milli ómaga
og bænda. Miðað við óbreyttar að-
stæður, og flestir 18. aldar menn
töldu aðstæður vera lítt breytanleg-
ar, var íhaldssemi, að vilja halda
þessum samfélagsvef órofnum, full-
komlega eðlileg.
Ég tengi síðan öll þessi atriði,
einokunarverslunina, landeigenda-
valdið, ófrjálst einlífí vinnuhjúa og
almenna fátækt saman í órofa heild.
Bjöm Stefánsson ræðir í grein
RÝMINGARSALA
Rýmum fyrir nýjum vörum
Pokar frá 295.- til 795.-
Leðurlíkistöskur 50% afsláttur
Leðurtöskur 50% afsláttur
Einstakt tækifæri fiVnnrfmf
Aðeins í nokkra daga
/