Morgunblaðið - 11.05.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 1988
Varnar- og öryg’g’-
ismálin í nýju ljósi
Til þess að gera sér grein fyrir,
hvaða raunhæfu breytingar við
gætum gert á okkar vamarmálum
án þess að rýra öryggi okkar, en
stuðla samt að minnkandi vígbún-
aði í Evrópu, er rétt að minna á,
að allt frá stofnun fullvalda kon-
ungsríkis á íslandi 1918 og fram
til dagsins í dag höfum við fram-
r kvæmt í grundvallaratriðum tvenns
konar öryggisstefnu. Fyrst: 1918—
1941 einhliða yfirlýsta hlutleysis-
stefnu og síðan 1941 stefnu um
virka samvinnu við vestænar lýð-
ræðisþjóðir í öryggismálum og aðild
að NATO síðan 1949.
Á hitt er og að líta, að reynslan
hefur sannað að á stríðstímum kom-
umst við yfirleitt ekki hjá erlendri
hersetu (1940—1941 og 1941—
1947), en á friðartímum komumst
við yfirleitt hjá erlendri hersetu og
framkvæmdum um liðlega 22 ára
tímabil öryggisstefnu byggða á
hlutleysi (1918—1941), en um 4 ára
skeið (1947—1951) öryggisstefnu
byggða á herstöðvarkjama flug-
rekstrarsveita án hersetu. Undan-
tekning frá þessari meginreglu er,
að síðan 1951 höfum við auk aðild-
ar að NATO frá 1949, rekið örygg-
isstefnu byggða á veru erlends
vamarliðs í landinu, þrátt fyrir að
friður hafi ríkt í okkar landfræði-
lega nágrenni.
Mikið hefur vantað á, að umræð-
ur á íslandi um öryggis- og vamar-
mál hafi verið byggðar á rökrænni
greiningu allra þátta málsins.
Gagnstæðar svart—hvítar skoðanir
„í“ eða „úr“ NATO og herinn „hér“
eða „burt“ hafa einkennt umræð-
una. Lítið sem ekkert hafur farið
fyrir rökrænni greiningu á vamar-
þörf okkar og mismunandi mögu-
leikum til að fullnægja henni.
íslenskt starfslið í stað er-
lends herliðs?
Augljóst er af samsetningu
bandaríska vamarliðsins á íslandi
og uppbyggingu vamarstöðvanna,
að í eðli sínu er vamarliðið fyrst
og fremst eftirlits- og viðvömnarlið;
hlutverk þess er einkum eftirlit á
svæðinu umhverfis ísland; það á
að fylgjast með ferðum flugvéla,
kafbáta og annarra skipa í nám-
^ unda við landið. Þegar frá em tald-
ir áhafnarmenn 18 F—15 ormstu-
þotuflugvéla em aðeins innan við
200 eiginlegir hermenn í liðinu,
þjálfaðir til vígaferla og öryggis-
gæslu, hitt em þjónustu- og tækni-
menn ýmis konar.
Eðlilegt er að spurt sé, hvort
þörf sé á erlendu herliði á friðartím-
um til þess að gegna því eftirlits-
og viðvömnarhlutverki sem banda-,
ríski herinn annast í dag á íslandi.
íslendingar annast þegar rekstur
loranstöðvarinnar fyrir reikning
vamarliðsins og að mestu veður-
þjónustu og flugumferðarstjóm
vegna Atlantshafsflugsins.
Engir óyfirstíganlegir erfiðleikar
virðast í vegi þess að þjálfaðir
fslenskir tæknimenn og verkfræð-
ingar yfirtaki rekstur ratsjárstöðv-
anna í landinu, enda er það þegar
í undirbúningi og utanríkisráðherra
hefur skipað „ratsjámefnd" og sett
á stofn ratsjárstofiiun til að annast
eftirlit með endumýjun á ratsjár-
búnaði vamarliðsins og hafa yfir-
umsjón með rekstri ratsjárstöðv-
anna.
Með skipulegri áætlun og sér-
þjálfun nokkurra af okkar ágætu
flugmönnun virðast engir óyfírstíg-
anlegir erfiðleikar í vegi fyrir því,
að íslendingar manni og reki í sama
tilgangi og nú er og með ekki lak-
ari árangri fyrir NATO þær 9 Orion
P—3C kafbátaleitarflugvélar, eina
KC—135 eldsneytisflugvél, 2 E—3A
Sentry ratsjárflugvélar, 3 HH—3
björgunar- og sjúkraflutningaþyrl-
ur og eina IC—130 leiðsöguvél fyr-
ir björgunarvélina, enda komi full
Lönd innlimuð f Sovétríkm 1940-1945: ■ 1 1 = Lönd tekin undir 'V == óhrifageira Sovótríkjanna
Ibúafj.- Fermilur íbúafj- Fermílur
Nr Lönd (1000) lands Nr. Lönd (1000) lands
1 Finnsku svæðin 450 17.600 9 Austur-Prússland
2 Eistland 1.122 18.300 (bætt við Pólland) 1.320 8.954
3 Lettland 1.951 25.400 10 Pólland 22.172 81.808
4 Litháen 2.957 21.500 11 A-þýskt svæði
5 A-Pólland 11.800 69.900 (bætt við Pólland) 6.239 2.418
6 Rúþenía (Ték.) 731 4.900 12 • A-Þýskaland 18.807 42.900
7 Bersarabia og 13 Tókkóslóvakía 12.340 49.381
N-Búkovma (Rúm.) 3.700 19.400 14 Ungverjaland 9.750 32.986
0 Austur-Prússland 1.197 5.400 15 Rúmenía 16.100 91.584
16 Búlgarla 7.160 42.796
17 Albanía 1.175 10.629
Samtals 23.908 182.400 Samtals 95.063 363.459
•Heimild: Facts about NATO, París 1961, bls. 7.
greiðsla reksturskostnaðar fyrir og
NATO leggi til öll tækin.
Með skipulegri þjálfun virðast
heldur engin vandkvæði á því, að
víkingasveit 150—250 íslenskra
sérþjálfaðra manna yfirtaki þau
öryggis- og löggæslustörf sem á
annað hundrað bandarískir her-
menn annast nú í vamarstöðvunum
og öll þjónustustörf að auki, sem
um 2000 bandarískir borgarar ann-
ast ídag til þess að halda vamar-
stöðinni í viðbragðsstöðu.
Eftir er þá aðeins spumingin um
að manna og reka þær 18 F—15
orrustuþotur sem leika daglega
stríðsleiki með því að fljúga frá
Keflavíkurflugvelli gegn „unident-
ifíed flying object which might be
hostile", þ.e. óþekktum flugvélum
í námunda við landið sem gætu
verið óvinveittar, sen hafa ekki til-
kynnt sig til íslenskrar flugum-
ferðarstjómar, kanna hvers eðlis
þær em og ljósmynda þær, svo sem
nú er gert. Spumingin er, hvort
slíkir stríðsleikir séu ekki óþarfir á
friðartímum og megi að skaðlausu
fyrir íslenska öryggishagsmuni
leggjast af? Mér virðast öll rök
mæla með því, m.a. með tilliti til
Washingtonsamkomulags Gorb-
atsjovs og Reagans og áframhald-
andi samningaviðræðna beggja að-
ila um frekari afvopnun og slökun.
Ef bandamenn okkar í NATO og
þá einkum Bandaríkjamenn leggja
hins vegar á það mikla áherslu, að
þessum stríðsleik frá Keflavíkur-
flugvelli sé haldið áfram enn um
stund hér á landi á friðartímum,
þá virðast engin tæknileg vand-
kvæði á því, að íslenskir flugmenn
og flugumferðarstjóm gegni þessu
hlutverki fyrir bandamenn okkar
með þeirra tækjum og á þeirra
kostnað.
Gleymum því ekki í þessu sam-
bandi, að í undirbúningsviðræðum
að vamarsamningnum frá 1951 var
það aftur og aftur á dagskrá, að
Islendingar yrðu þjálfaðir af Banda-
ríkjamönnum til að taka við a.m.k.
hluta af vamarstörfunum í landinu,
og f þingsályktun Alþingis frá 28.
mars 1958 er gert ráð fyrir því, að
herinn fari en „íslendingar annist
sjálfir gæslu og viðhald vamar-
mannvirkja, þó ekki hemaðarstörf".
Eðlilegt og sanngjarnt
markmið endurskoðunar
varnarsamningsins
Af því sem nú hefur verið sagt
má ljóst vera, að vegna íslenskra
öryggishagsmuna mætti banda-
ríska vamarliðið hverfa frá íslandi
í áföngum, t.d. eftir 6, 12 og 18
mánuði, jafnframt því sem íslenskir
tæknimenn, flugmenn og löggæslu-
menn yrðu þjálfaðir til þess að taka
við hlutverki vamarliðsins, viðhalda
vamarstöðinni í viðbragðsstöðu og
reka allt fjarskipta- og ratsjárkerfið
með tækjum og á kostnað banda-
manna okkar í NATO, enda væri
þetta ekki síst gert í þágu öryggis-
hagsmuna þeirra, en við eigum
enga óvinarímynd sem gerir slíkan
rekstur okkur nauðsynlegan á frið-
artímum.
Hér er því komin upp sú staða,
sem telja verður eðlilegt og sann-
gjamt markmið vinsamlegra við-
ræðna við NATO og Bandaríkin um
endurskoðun á vamarsamningnum
í þágu hagsmuna beggja aðila, ís-
lendinga og bandamanna þeirra.
Það hefur sýnt sig að í augum
bandamanna okkar í NATO er full-
nægjandi að á íslandi sé herstöðvar-
kjami flugrekstrarsveita án er-
lendrar hersetu á friðartímum, og
slíkt ástand var samþykkt við inn-
göngu okkar í NATO. Með því að
Islendingar taki að sér að láta slíka
aðstöðu í té, yfírtaki vörslu vamar-
stöðvanna og allt eftirlitsflug á
kostnað NATO og með tækjum
þess, þá þarf ekki að hafa erlendar
hersveitir í landinu, en sæmilega
væri samt séð fyrir öryggi íslands
°g öryggishagsmunum banda-
manna okkar á svæðinu umhverfis
ísland.
Því má ekki gleyma, að það sem
talið verður „fullnægjandi vamir“
er háð mati eða skilgreiningu við-
komandi ríkis á þeim ógnunum sem
að því steðja. Smáríki sem á sér
engan óvin og er af engum ógnað
kemst af með næsta litlar vamir.
Aðild að NATO, fáni þess að hún
í vamarstöðvunum hvem dag, vam-
arstöðvamar í viðbragðsstöðu og
rekstur íslendinga á eftirlits- og
viðvömnarkerfi því sem bandaríska
vamarliðið annast í dag, gerir meira
en fullnægja brýnustu þörf íslend-
inga fyrir vamir í landinu miðað
við ástand öryggismála í okkar
heimshluta í dag. Breyting vamar-
og öiyggismála okkar í þessa átt
virðist því í senn fullnægja okkar
eigin vamar- og öiyggisþörfum og
taka sanngjamt tillit til Bandaríkja-
manna og annarra bandamanna
okkar í NATO.
Við slíka breytingu kæmi til álita
að stofna innanríkisráðuneyti sem
tæki við yfirstjóm vamarmála af
utanríkisráðuneytinu og yfirstjóm
lögreglumála og landhelgisgæslu
af dómsmálaráðuneytinu, enda yrðu
víkingar vamarmálasveitanna und-
ir heraga og nytu samsvarandi rétt-
inda á móti auknum skyldum. Það
er svo hagræðingaratriði, hvort
víkingasveitimar væm sérdeild í
endurskipulagðri landhelgisgæslu
eða sjálfstæðar greinar ráðuneytis-
ins.
Samhliða slíkum breytingum
héldi ísland eðlilega áfram að reka
sína farsælu utanríkisstefnu, m.a.
þann meginþátt hennar að eiga vin-
samlega sambúð og samskipti við
öll ríki, enda þótt samvinnan verði
eðlilega nánust við Norðurlönd og
bandamenn okkar í NATO.
Lokaorð
Greinilegt er að aðild okkar að
NATO er byggð á traustum gmnni
langtímasamnings sem nýtur fylgis
yfírgnæfandi meirihluta eða um
80% kjósenda.
Vera vamarliðsins í landinu
byggist aftur á móti á skammtíma-
samningi og forsendur hans, Kóreu-
styrjöldin, em brostnar fyrir 35
ámm. Bandaríkjamenn hafa hins
vegar allt frá 1943 haft áhuga á
langtímasamningi um herstöðvar á
íslandi. Þeir hafa þó bæði í orði og
verki staðfest, að á friðartímum sé
fullnægjandi fyrir öryggishagsmuni
okkar, þeirra og bandamanna okkar
í NATO, að hér sé herstöðvakjami
flugrekstrarsveita án hersetu. Þetta
gætu Islendingar annast. Vamar-
svæðunum yrði haldið í viðbragðs-
stöðu af íslendingum. Þeir önnuð-
ust rekstur allrar eftirlits-, viðvör-
unar- og fjarskiptaþjónustu með
tækjum og á kostnað bandamanna
okkar. Ef til ófriðarbliku kæmi
ætti hún sér nokkum aðdraganda
í þróun erfiðrar sambúðar. Þann
tíma mætti nota til að mæta hugs-
anlegu hættuástandi. Vamarstöðv-
amar mætti aftur manna ef nauð-
syn krefði til þess að fyrirbyggja
að óvinveittir herir eða hugsanlegir
árásaraðilar gætu notfært sér að-
stöðuna á íslandi. Þannig væri ör-
yggishagsmunum okkar, Banda-
ríkjanna og annarra bandamanna
okicar í NATO fullnægt.
Miðað við þróun heimsmála í dag
virðist þó fremur ólíklegt að til
ófriðarástands dragi í okkar ná-
grenni. Líklegra er að skynsamleg
breyting á fyrirkomulagi okkar
vamarmála leiði til betri sambúðar,
þróunar í átt til afvopnunar, friðar
og samstarfs í samvinnu ríkja.
Það væri vei ef okkar litla þjóð
gæti haft jákvæð áhrif til þróunar
í þessa átt. En jafnvel þótt svo yrði
ekki og ástand heimsmála breyttist
lftið eða ekkert til batnaðar, væm
breytingar þær á fyrirkomulagi
vamarmála okkar, sem hér hafa
verið ræddar, stórt spor í þá átt
að við réðum sjálf sem mestu um
framkvæmd okkar vamar- og ör-
yggismála. Það eitt út af fyrir sig
er verðugt sjálfstæðismál fyrir
íslenska þjóð nútímans að keppa að.
Höfundur er sendiherra.
TURB0 BACKUP afritunarforritiö
Orðsending
til Citroen- og
Saab-eigenda:
Allar Citroen- og Saab-bifreiðar eru gerðar
til nota á 97 oct. Super bensíni og sérstak-
lega mælt með því frá verksmiðjunum.
Með endurstillingu vélar er þó hægt að nota
blýlaust bensín á Citroen, framleidda eftir
október 1985, og Saab, árgerð 1985 og
yngri.
Án endurstillingar má nota blýlaust bensín
á Saab turbó, árgerð 1985 og yngri.
Almenn regla fyrir Citroen og Saab:
Notið 97 oct. Super bensín.
Allar frekari upplýsingar eru gefnar á þjón-
ustuverkstæðum Glóbus hf., sími 681555.
G/obus?
Lágmúla 5.
TÖLVUPRENTARAR