Morgunblaðið - 11.05.1988, Blaðsíða 32

Morgunblaðið - 11.05.1988, Blaðsíða 32
32 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 1988 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, BjörnJóhannsson, ÁrniJörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið. Tísku-utauríkismál og verkalýðshreyfingin Kuldakast í QxJ — Sverfur að íslenskum fræðum í breskum háskólum Fyrir nokkrum árum bar það einna hæst í tísku-umræð- um um öryggis- og vamarmál á Vesturlöndum, að gripu stjómvöld þar til einhliða af- vopnunar myndu Sovétríkin og fylgiríki þeirra feta í sömu fót- spor. Gat ekki farið fram hjá neinum, sem með þessu fylgdist náið, að skoðanir af þessu tagi voru settar fram að sovésku undirlagi. Þeim var hafnað af vestrænum ríkisstjómum, sem lögðu áherslu á gagnkvæmni og var hún einmitt grundvöllur samningsins um upprætingu meðaldrægra flauga, sem ritað var undir í Washington í des- ember. í gær gengu Danir til þingkosninga, sem til var stofn- að vegna ályktunar í danska þinginu um annað tísku-örygg- ismál, það er kjamorkuvopn og herskip, en upphaf þess má rekja til Nýja-Sjálands. Undanfama daga hafa pólsk- ir verkamenn risið gegn stjóm- völdum lands síns bæði til að krefjast betri kjara og þeirra gmndvallarréttinda að fá að starfa í þeim verkalýðsfélögum, sem þeir sjálfír lg'ósa. Vilja þeir meðal annars, að pólska her- stjómin heimiíi verkalýðsfélag- inu Samstöðu að starfa og úr- skurðir um ólögmæti hennar verði afturkallaðir. Barátta Samstöðu hefur nú staðið í tæp átta ár. Pólveijar vita sem er, að á bak við stjóm- ina í Varsjá era Kremlveijar; hvað sem líður perestrojku og glasnost er málum þannig hátt- að að hvorki Gorbatsjov né aðr- ir Sovétleiðtogar vilja leyfa fíjálsum verkalýðsfélögum að starfa. í Póllandi dettur engum í hug að líta á Sovétmenn sem „ímyndaða" óvini, öllum er Ijóst að þeir eru raunveralegir og hika ekki við að beita valdi telji þeir það nauðsynlegt til að ná markmiðum sínum. Með hliðsjón af áhuga 'sienskrar verkalýðshreyfíngar af alþjóðamálum, þegar svo ber undir, hefði mátt ætla, að innan vébanda hennar tækju menn sig til og lýstu stuðningi við baráttu pólskra verkamanna. Lítið fer fyrir slíku um þessar mundir. í 1. maí ávarpi fulltrúaráðs verkalýðsfélaganna í Reylg'avík, Iðnnemasambands íslands og Bandalags starfsmanna ríkis og bæja er á hinn bóginn talað um „martröð palestínsku þjóðarinn- ar“ og „mikið geðleysi íslenskra sljómvalda, að þau skuli ekki fyrir löngu hafa stöðvað öll við- skipti við S-Afríku“. í fréttatil- kynningu frá aðalfundi Félags bókagerðarmanna, sem birtist hér í blaðinu sl. föstudag, er einnig farið hörðum orðum um stjóm Suður-Afríku og lýst samúð með Palestínumönnum. Lestur 1. maí ávarpsins og ályktunar aðalfundar Félags bókagerðarmanna vekur þessa spumingu: Hafa forystumenn verkalýðshreyfíngarinnar á ís- landi gleymt baráttu pólsks verkalýðs? Eða er notuð sérstök mælistika á það, sem gerist í kommúnistarílg'um? Hvað um örlög Armena? Hvað um Afgana eða íbúa Eþíópíu? Þv! hefur verið haldið fram, að heimköllun sovéska innrásar- liðsins frá Afganistan sýni að núverandi valdamenn í Kreml fylgi ekki Brezhnev-kenning- unni lengur. Enn á eftir að koma í ljós, hvemig staðið verður að því að framkvæma samkomu- lagið um Afganistan, hvort sov- éskir ráðamenn séu í reynd fús- ir til að leyfa Afgönum að ráða stjómarháttum sínum og velja menn í æðstu stöður. Aðdrag- andi þess að Sovétmenn tóku að hlutast til um málefni Afg- ana var langur og einkenndist af stöðugri sovéskri viðleitni til að koma því inn hjá Afgönum, að þeir ættu ekki betri vini og stuðningsmenn en í Sovétríkj- unum. A einni nóttu breyttust blíðuhótin í blóðug grimmdar- verk og hefur það vafalítið kom- ið sovésku herstjóranum í opna slg'öldu, hve hart Afganir sner- ust til vamar. Um Afgani gildir nú hið sama og Pólveija, nágranna Sov- étríkjanna í vestri, að þeir verða ekki framar blekktir með sov- éskum blíðuhótum. Þar þýðir ekki fyrir i einn að ganga fram fyrir skjö' lu og hefja sama friðaróðim um Sovétríkin og kyijaður v. r, þar til Rauði her- inn lét til s sarar skríða um jólin 1979. Reyasla Afgana af and- varaleysinu var dýrkeypt. Saga Pólveija er á annan veg og þess vegna ganga þeir fram með mikilli varúð í von um að þrátt fyrir allt fái þeir að þróa eigið þjóðfélag. Lýðræðisríkin eiga að sýna Pólveijum stuðning og lágmarkskrafa er að fíjáls verkalýðsfélög gleymi þeim ekki, þegar þau álykta um ut- anríkis- og alþjóðamál á hátíðis- og tyllidögum. eftir Guðrúnu Nordal í stríðsglamri og nöturleika síðari heimsstyijaldarinnar birtist hógvær tilkynning í vikublaði Ox- ford háskóla, Oxford University Gazette. I henni er greint frá, að ákveðið hafí verið að koma á lag- gimar dósentstöðu í fomíslensku: Vigfússon Reader in Ancient Icel- andic Literature and Antiquities. Tildrög þessarar ákvörðunar var rausnarleg gjöf frá dr. G.H. Fow- ler. Hann hafði gefíð háskólanum allar bækur sínar, handrit og tíma- rit er vörðuðu íslenskar bókmennt- ir, og að auki þijá fjórðu hluta eigna sinna, til að setja á stofn dósentstöðu í fomíslensku. Hann tók fram í gjafabréfí sínu, að stað- an væri stofnuð í minningu Guð- brands Vigfussonar og skyldi við hann kennd. Þrátt fyrir algleymi styijaldarinnar var áhuginn á mál- efíiinu mikill og var embættið stofnsett án nokkurrar tafar, þann tíunda júní 1941. Það var vel við hæfí að kenna þessa stöðu við Guðbrand. í því fólst mikil virðing við minningu hans og viðurkenning á brautryðjandastarfí Guðbrands í Oxford. Tengsl íslenskra mennta við Bretland voru nú bundin enn rækilegri böndum. Sú staðhæfíng er margþvæld, að þær bókmenntir sem skapaðar voru í róstum Sturlungaaldar séu mikilvægasti og sérstæðasti skerf- ur okkar til heimsmenningarinnar. Þó að samlífí þeirra og íslendinga hafí orðið fjörminna á síðari árum, eru þær sjálfar iðandi af lífí og fjöri. Þær eru frumlegt sambland af munnmælum og þjóðlegum sér- kennum, svo og fjölbreyttum að- fongum úr evrópskum bókmennt- um og lærdómsritum. Þær öðluð- ust ekki almenna útbreiðslu fyrir utan Norðurlönd fyrr en á nítjándu öld, þegar áhugi vaknaði á sér- kennum þjóða og þjóðlegri menn- ingu. Hin fornu lög, sögur og kvæði höfðu að geyma anga af forsögu allrar Norður-Evrópu, sem var aðeins til í brotum annars stað- ar. Þegar Bretar hófu að sinna íslenskum fombókmenntum á nítjándu öld, var það í því skyni að dýpka skilning sinn á sínum eigin fombókmenntum, og til að njóta þeirra sem einstakra lista- verka. Samband íslendinga og Breta hafði verið náið allt frá fyrstu tíð. Landnámsmenn höfðu haft viðkomu á Bretlandseyjum á leið sinni til íslands og tóku þaðan með sér þræla og búalið til að létta sér frumbyggjastarfíð í hinu nýja landi. Þau áhrif, sem hinar norr- ænu byggðir á Bretlandi og írlandi höfðu á breskar menntir og tungu, hafa oft verið vanmetin. Eftir kristnitökuna héldu margir íslend- ingar til náms til Englands, s.s. Þorlákur helgi Þórhallsson, biskup í Skálholti. Þannig bárust enskar bókmenntir og þekking milliliða- laust til íslands. Bókmenntir Breta voru fljótt þýddar á íslensku, t.d. Bretasögur Geoffrey frá Mon- mouth og Tómasar saga erkibis- kups, sem var bardagamanninum Þorgilsi skarða svo ofarlega í huga, að hann lét lesa hana fyrir sig nóttina áður en hann var drepinn árið 1255. Englendingar stunduðu veiðar og verslun á Islandshöfum í svo ríkum mæli á fímmtándu öld, að við þá hefur hún verið kennd og kölluð enska öldin. Þessi stöð- ugu samskipti benda til að margt sé að græða af samanburði á ensk- um og íslenskum bókmenntum frá fomri tíð. II Á nítjándu öld, þegar áhugi vaknaði fyrir alvöru á íslenskum fombókmenntum á Englandi, stóð tungumálið aðallega í vegi fyrir útbreiðslu þeirra. Fomíslenska er erfítt og flókið tungumál og gegndu þýðingar þess vegna veig- amiklu hlutverki í því metnaðar- fulla starfí, sem áhugasamir fræði- menn inntu af hendi til að kynna bókmenntir þessa fjarlæga og ókunna lands. Margir lögðu þar hönd á plóginn. Þýðing George Dasents á Njálu (1861) hafði mik- il áhrif og varð vel kunn. Eiríkur Magnússon, sem bjó og starfaði í Englandi, þýddi Islendingasögur og eddukvæði, og aðstoðaði síðar William Morris við þýðingar á íslenskum fombókmenntum. Ric- hard Cleasby hóf hið vandasama verk að koma saman íslenskri orðabók, en vinna við hana var aðeins komin stutt á veg þegar hún féll frá. Dasent ákvað, fyrir hönd eftirlifandi niðja Cleasbys, að kalla Guðbrand Vigfússon, sem þá var búsettur í Kaupmannahöfn, til að ljúka verkinu, Guðbrandur tók samningu orðabókarinnar að sér, og eftir tveggja ára dvöl í London flutti hann til Oxford (1866), þar sem hann bjó til dauðadags (1889). Það tók Guðbrand tíu ár að ljúka orðabókinni og kom hún út hjá Clarendon Press í Oxford árið 1874. Útgáfan var stórviðburður og hafði orðabókin mikii áhrif á útbreiðslu íslenskra bókmennta í Bretlandi. Hún lagði grundvöllinn að aliri kennslu í íslenskum fræð- um og lestri íslenskra bókmennta í hinum enskumælandi heimi, og hafði áhrif enn víðar. Guðbrandur Vigfússon einbeitti sér þau fímmtán ár sem hann átti ólifuð að því að gefa út íslenskar fombókmenntir og kynna þær fyr- ir enskum lesendum. Hann hafði unnið að útgáfum fomrita í Kaup- mannahöfn um langt skeið, svo að hann var vel í stakk búinn til að taka forystu í þessu efni. Hann naut ríkulegrar hjálpar frá vini sínum Frederick York Powell, sem var Regius prófessor í sagnfræði við Oxford háskóla. Atorka Guð- brands var geysileg og bera útgáf- ur hans vitni um stórhug hans og stolt á viðfangsefninu: Orkneyinga saga og Hákonar saga (1874—5); Sturlunga saga, með viðamiklum formála, Prolegomena, um sögu íslenskra bókmennta (1878); Lestrarbók, Icelandic Prose Read- er, með völdum köflum úr íslensk- um bókmenntum (1879); Heildar- útgáfa á eddukvæðum og drótt- kvæðum, Corpus Poeticum Bore- ale, með þýðingum á kvæðunum (1883); Origines Islandiæ, útgáfa með þýðingum á miklum hluta fomsagnanna (1903). Þó að nútímafræðimönnum fínnist útgáf- ur Guðbrands ófullkomnar og gall- aðar, er enginn vafí á því að með því að gefa út allar sögurnar og kvæðin í heild sinni, sýndi hann þann stórhug sem fleytti íslenskum „Dósentstaðan í Oxford er sérstök að því leyti að henni er eingöngu ætlað að sinna íslenskri tungn og bókmenntum. I því felst einnig styrk- ur hennar og mikilvægi innan háskólans. Hún vekur athygli og hefur sína eigin sérstöku rödd innan enskudeild- arinnar. Islensk fræði hafa ætíð verið hluti af enskudeild í breskum háskólum.“ fræðum langt fram á við í Bret- landi. Útgáfustarf Guðbrands vakti svo mikla athygli í Oxford, að hon- um var boðin sérstök dósentstaða við háskólann árið 1884. Hann hóf þá að kenna íslensku og íslenskar bókmenntir og er hægt að sjá af bréfum þeirra, sem sóttu fyrir- lestra hans, að þeir vöktu áhuga manna á íslenskum fræðum. W.P. Ker, síðar prófessor í University College í London, var einn af læri- sveinum og eftir tveggja ára dvöl f London flutti hann til Oxford (1866),Guðbrands. í honum eign- uðust íslenskar bókmenntar einn sinn næmasta lesanda og eru rit hans um íslenskar bókmenntir enn meðal þess besta sem um þær hefur verið skrifað. Guðbrandur lagði þannig með kennslu sinni í Séð yfir Oxford, myndin er frá lokum nítjándu aldar.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.