Morgunblaðið - 01.12.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 1988
Pabbi og mamma vilja
læratáknmál, en...
eftir Gunnar
Salvarsson
Þorri þjóðarinnar hefur íslensku
sem sitt móðurmál. Rúmlega tvö
hundruð íslendingar hafa þó annað
móðurmál: Táknmál. Þeir lifa við
skerta eða enga heym og hafa
sjónræn tjáskipti sín á milli á máli
sem heitir táknmál heyrnleysingja.
Táknmálið er sjálfstætt mál og
jafn fullkomið tjáningartæki og
hvert annað tungumál. En það lýt-
ur eðlilega öðrum lögmálum en þau
tungumál sem byggjast á heyrn
og tali.
Eiginleikamir eru hins vegar
þeir sömu og heymarlausir geta
jafn auðveldlega tjáð hugsanir
sínar og skoðanir á táknmáli með
sömu nákvæmni og blæbrigðum
eins og heyrandi fólk á íslensku.
Ég vek sérstaka athygli á þessu
atriði vegna þess að alltof margir
ímynda sér að táknmál heymleys-
ingja sé óskipulegt bendingamál
og of frumstætt til að flytja flókna
hugsun. Það er alrangt.
Táknmálinu er hins vegar haldið
niðri. Af einhveijum óskiljanlegum
ástæðum fæst ekki skilningur á
því hjá stjómvöldum að heymleys-
ingjar hafi annað móðurmál en við
sem heyrandi emm. Táknmál er
án stöðu, án virðingar, ekki viður-
kennt, ekki rannsakað. Og í þess-
um efnum eram við íslendingar
skammarlega langt á eftir ná-
grannaþjóðunum.
Ég hef oft velt því fyrir mér
hvað valdi þeirri tregðu stjómvalda
að viðurkenna táknmálið sem móð-
urmál heyrnleysingja. Ef til vill er
nærtækast að segja að heyrandi
fólk beri fæst skynbragð á þann
grandvallarrétt hvers einstaklings
að hafa greiðan aðgang að sínu
móðurmáli frá frambemsku. Fyrir
heyrandi er þessi réttur svo sjálf-
sagður og eðlilegur að við veitum
honum enga athygli og eigum í
erfiðleikum með að setja okkur í
spor þeirra sem era svipt honum.
Og líkast til hefur okkur sem eram
skjólstæðingar heymleysingja mis-
tekist að opna augu og eyra stjóm-
valda fyrir mikilvægi táknmálsins.
Táknmálið er verkfærið
Til skamms tíma var ranglega
álitið að aukin notkun tákmáls
hefði í för með sér enn meiri ein-
angran heyrnarlausra. Undan
staðreyndum verður ekki vikist:
Hlutskipti heymarlausra er að lifa
í þjóðfélagi þar sem flestir era
heyrandi og því verða þeir að til-
einka sér þjóðtunguna, íslenskuna.
Um það eru allir sammála. En
verkfærið til þess að kenna heynar-
lausum íslensku er einmitt tákn-
málið! Vandi okkar uppalenda, for-
eldra og kennara, er einkanlega
sá að við höfum takmarkað vald á
þessu verkfæri og tekst ekki að
ná höfuðmarkmiðinu: Að bömin
nái góðu valdi á tveimur málum,
táknmáli og íslensku.
Heymarlaus böm fæðast flest í
ijölskyldu þar sem ailir aðrir fjöl-
skyldumeðlimir 'era heyrandi.
Skyndilega standa slíkar fjölskyld-
ur frammi fyrir því að þurfa að
læra gersamlega nýtt tungumál,
táknmál. /Ekki frekar en önnur
mál er táknmálið lært í snatri og
hér heima er ástandið enn svo al-
varlegt að fjölskyldur heyrnar-
lausra hafa ekki vísan aðgang aö
táknmálsnámskeiðum. Þrátt fyrir
að táknmálið sé greiðasta leiðin
að heymarlausa baminu og með
því unnt að draga úr hættunni á
semkuðum þroska er Heymleys-
ingjaskólanum ár eftir ár synjað
um eina stöðu námsstjóra í tákn-
máli!
Bam sem fæðist heyrnarlaust
eða það alvarlega heyrnarskert að
mælt mál nær ekki til þess hlýtur
að eiga þá kröfu á samfélagið að
það greiði fyrir því að pabbi og
mamma og önnur skyldmenni læri
táknmál. Annars verða öll sam-
skipti í ólestri, heymarlausa barnið
getur ekki áreynslulaust gert sig
skiljanlegt og það skilur ekki aðra
fjölskyldumeðlimi nema að litlu
leyti.
Eðlileg og innihaldsrík
tjáning
Rannsóknir á því andlega álagi
sem fylgir alvarlegri heymarskerð-
ingu era enn af skomum skammti
en setjið ykkur í spor barns með
hefta tjáningu, bams sem er ófært
um að tjá það sem því býr í bijósti,
barns sem hvorki heyrir né skilur
það sem aðrir segja, en er eðlilega
greint og heilbrigt að öllu öðra
leyti en því að heyrnina skortir.
Slíkar aðstæður þekkja alltof
margir heyrnleysingjar af eigin
raun. Því miður. Eðlilega greint
bam þarf vitræna örvun til að að
Gunnar Salvarsson
„Barn sem fæðist
heyrnarlaust eða það
alvarleg'a heyrnarskert
að mælt mál nær ekki
til þess hlýtur að eiga
þá kröfii á samfélagið
að það greiði fyrir því
að pabbi og mamma og
önnur skyldmenni læri
táknmál.“
þroskast. Fyrir heyrnarlaust bam
er stóraukin rækt við táknmálið
besta leiðin til þess.
Ein höfuðforsenda fyrir þroska-
vænlegu umhverfi er eðlileg og
innihaldsrík tjáning á heimili, í
skóla, eða þar sem bamið dvelur
löngum stundum. Við viljum koma
í veg fyrir að heyrnarlaus börn séu
fangar sinnar takmörkuðu tjáning-
ar og þegar til era leiðir til opinna
tjáskipta með mikilli kunnáttu í
táknmáli er öllum til vansa að
reyna ekki að létta byrðar barns-
ins.
Kunnátta og leikni í táknmáli
er ekki aðeins mikilvæg fyrir for-
eldra og nánasta skyldfólk heldur
ennfremur fyrir kennara og starfs-
fólk Heyrnleysingjaskólans — og
að sjálfsögðu þarf bamið sjálft á
mikilli fræðslu um málið sitt að
halda. Engum af þessum mikil-
vægu þáttum skólastarfsins er
sinnt sem skyldi í Heyrnleysingja-
skólanum vegna þess að skilning
skortir hjá yfirvöldum menntamála
á því mikilvæga hlutverki sem
táknmálið gegnir.
Táknmál: Frummál
heyrnarlausra
Foreldrar og kennarar era fyrir-
myndir allra barna varðandi mál
og málnotkun. Til þess að þeir
geti orðið þær fyrirmyndir í lífi
bams með alvarlega heyrnarskerð-
ingu verða þeir að læra frammál
bamsins: Táknmálið. Kröfuna um
sérstakan námsstjóra í táknmáli
við Heyrnleysingjaskólann verður
að skoða í ljósi þess að þörfin fyr-
ir táknmálskennslu til foreldra,
kennara og'annarra, sem umgang-
ast heyrnarlaus börn, snertir rétt
bamsins til þess að alast upp við
þroskavænlegar aðstæður þar sem
virðing er borin fyrir þörfum þess.
Ef til vill ættum við að ganga
jafn langt og nágrannar okkar,
Svíar, sem hafa farið fram á það
við stjómvöld að foreldram heym-
arlausra bama og kennuram þeirra
sé greitt vinnutap meðan þeir era
að læra táknmál. Hér á íslandi era
foreldrar heymarlausra barna enn
að spyija að því hvort og þá hve-
nær næsta táknmálsnámskeið
verði haldið.
Höfundur er skólastjóri Heyrn-
leysingjaskóians.
Björgvin Þ. Valdimarsson
Nótnabækur
með barnalög-
um og dúettum
TVÆR nótnabækur eftir
Björgvin Þ. Valdimarsson
komu út nú í haust.
Önnur bókin hefur að geyma
12 píanólög fyrir börn og ungl-
inga. I bókinni eru lög af ýmsu
tagi, t.d. Tengdamömmuvalsinn,
Sýnin, Hjólreiðavalsinn, Tarant-
ella, Dans kattarins og Úr haf-
djúpunum, svo nokkur séu nefnd.
I hinni bókinni era 8 dúéttar
(tvísöngslög). Fjórir þessara dúetta
era einnig útsettir þannig að hægt
er að syngja þá með kór. Höfundar
ljóðanna era Þuríður Kristjáns-
dóttir, Ingólfur Jónsson frá Prest-
bakka, Hallgrímur Jónsson frá
Ljárskógum, Guðrún Auðunsdótt-
ir, Jón Magnússon, Jón frá Ljár-
skógum og Þorsteinn Valdimars-
son.
Útgefandi er höfundur bókanna.
EINFALT

ODYRT
JjJ* A
IKEA
KONTUR rúm 180. cm. kr. 19.020-
með dýnu kr. 31.000-
m mgf
Húsi verslunarinnar, Kringlunni 7,103 Reykjavík. Sími 686650.