Morgunblaðið - 08.12.1988, Side 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, PIMMTUDAGUR 8, DESEMBER il988
Míkhaíl S. Gorbatsjov, leiðtogi sovéska kommúnistaflokksins, í Bandaríkjunum
Gorbatsjov ávarpar allsheijarþing Sameinuðu þjóðanna:
Boðaði niðurskurð heraflans
og fækkun árásarvopna
50.000 hermenn kallaðir heim frá A-Evrópu og skrið-
drekum fækkað um 5.000
Sameinuðu þjóðunum. Reuter.
MÍKHAIL S. Gorbatsjov, leiðtogi sovéska kommúnista-
flokksins, skýrði frá því í gær að ráðamenn í Kreml hefðu
ákveðið að fækka í herafla Sovétmanna um 500.000 menn
á næstu tveimur árum. Sovétleiðtoginn lét þessi orð falla
er hann ávarpaði allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna í New
York. Gorbatsjov sagði þetta vera einhliða fækkun af hálfú
Sovétmanna og hefði ákvörðun þessi verið tekin að höfðu
samráði við yfirvöld í öðrum aðildarríkjum Varsjárbanda-
lagsins. Þá kvað hann „umtalsverðan niðurskurð hefð-
bundinna vopna“ einnig hafa verið ákveðinn og hvatti til
þess að vopnahléi yrði komið á í ófriðnum í Afganistan frá
og með 1. janúar næstkomandi.
Gorbatsjov skýrði frá þessari væru reiðubúnir til að skera niður
ákvörðun ráðamanna í Kreml um
klukkustundu áður en hann hélt á
fund þeirra Ronalds Reagans
Bandaríkjaforseta og George
Bush, sem tekur við embætti for-
seta í næsta mánuðí. Orðrómur
hafði verið á kreiki undanfama
daga um að Gorbatsjov hygðist
birta nýjar tillögur á vettvangi af-
vopnunarmála er hann ávarpaði
allsherjarþingið. Þetta er í annað
skiptið sem leiðtogi Sovétríkjanna
kemur til New York í þessum til-
gangi en Níkíta Khrústsjov reið á
vaðið árið 1960.
Ronald Reagan sagði er orðróm-
ur þess efnis að Sovétmenn ætluðu
að fækka hermönnum sínum í
Austur-Evrópu var borinn undir
hann á þriðjudagskvöld að Banda-
ríkjamenn myndu taka þessum
tíðindum fagnandi ef sönn reynd-
ust. Kvaðst Reagan telja það mik-
ið framfaraspor ef Sovétmenn
herafla sinn í álfunni þannig að
jöfnuður ríkti með ríkjum Atlants-
hafsbandalagsins og Varsjár-
bandalagsins.
Yfirburðir
Varsjárbandalagsins
Ríki Atlantshafsbandaiagsins
hafa löngum haldið því fram að
Sovétmenn njóti mikilla yfírburða
á sviði hefðbundins vígbúnaðar í
Evrópu og kemur þetta glögglega
fram í skýrslu, sem birt var í höfuð-
stöðvum NATO í Brussel í síðasta
mánuði, þar sem styrkur heraflans
er borin saman. Margir helstu tals-
menn NATO hafa sagt að í ljósi
yfirburða Varsjárbandalagsins
verði aðildarríki þess að fallast á
ósamsíða niðurskurð hefðbundinna
vopna eigi að reynast unnt að koma
á jöfnuði á þessu sviði eins og
stefnt er að með fyrirhugðum við-
ræðum aðildarríkja bandalaganna
tveggja um jafnvægi og niðurskurð
hefðbundins vígbúnaðar frá Atl-
antshafi til Úralfjalla.
Fækkun í A-Evrópu
í upphafi máls síns vék Gorb-
atsjov að þeirri þróun sem hann
kvað heimsbyggðina nú vera vitni
að á vettvangi vígbúnaðarmála.
Vikið hefði verið frá þeirri grund-
vallarkennisetningu að herafli
þyrfti að vera eins öflugur og frek-
ast væri kostur en þess i stað hefði
hugmyndin um „fullnægjandi
vamarviðbúnað" náð að skjóta rót-
um í anda þessarar stefnubreyt-
ingar hefðu Sovétmenn ákveðið að
fækka hermönnum sínum um
500.000 á næstu tveimur árum.
Talið er að Sovétmenn hafí um 5,2
til 5,7 milljónir manna undir vopn-
um. í máli Gorbatsjovs kom fram
að auk fækkunar hermanna hefði
verið ákveðið að leysa upp sex
skriðdrekaherdeildir í Austur-
Þýskalandi, Tékkóslóvakíu, og
Ungveijalandi fyrir árið 1991.
„Herafli Sovétmanna í löndum
þessum verður skorinn niður um
50.000 menn og skriðdrekum verð-
ur fækkað um 5.000," sagði hann.
Auk niðurskurðarins í Austur-
Evrópu hefði einnig verið ákveðið
að skera niður hefðbundinn herafla
í Evrópuhluta Sovétríkjanna „Alls
verður herafli Sovétmanna í þess-
um hluta lands okkar og á land-
svæðum bandamanna okkar í Evr-
Míkhaíl S. Gorbatsjov ávarpar allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna í
New York í gær.
ópu skorinn niður um 10.000 skrið-
dreka, 8.500 stórskotaliðsbyssur
og 800 orustuflugvélar," bætti
hann við. í skýrslu Atlantshafs-
bandalagsins sem minnst var hér
að framan segir að ríki Sovétmenn
ráði yfir tæplega 33.000 stórskota-
liðsbyssum, um 37.000 skriðdrek-
um og rúmlega 6.500 orustuflug-
vélum í Austur-Evrópu.
Hersveitir
endurskipulagðar
Gorbatsjov sagði að árásarsveit-
ir ýmsar yrðu einnig fluttar á brott
úr löndum Austur-Evrópu sem og
tækjabúnaður þeirra. „Unnið er
að endurskipulagningu allra þeirra
sovésku hersveita sem eftir verða
á landsvæði bandamanna okkar.
Samsetning þeirra verður önnur
en nú; þegar skriðdrekum hefur
verið fækkað mun hlutverk þeirra
eingöngu verða það að haida uppi
vömum".
Gorbatsjov kvað Sovétstjómina
ennfremur hafa ákveðið að fækka
hermönnum í Asíuhluta Sovétríkj-
anna á næstu tveimur árum. Yrði
stærsti hluti heraflans á landa-
mærum Mongólíu kallaður heim.
„Við munum halda uppi nauðsyn-
legum og fullnægjandi vömum til
þess að enginn freistist til að ógna
öryggi Sovétríkjanna og banda-
manna okkar," sagði Gorbatsjov.
Hann hvatti ennfremur til þess
að vopnahléi yrði komið á í Afgan-
istan þann 1. janúar næstkomandi
og mæltist til þess að fríðargæslu-
sveitir Sameinuðu þjóðanna yrðu
sendar til landsins er ný þjóðstjóm
hefði verið mynduð.
í
Dvínandi áhrif herafl-
ans á utannkisstefhuna
Á sjötta áratugnum greip Khrústsjov til einhliöa fækk-
unar hermanna af eftiahagsástæðum
„ÞAÐ kæmi ekki á óvart ef Gorbatsjov gripi tíl einhliða fækkun-
ar í hefðbundnum herafla Sovétríkjanna í Evrópu til þess að
veita viðræðum um niðurskurð hefðbundins herafla aukið braut-
argengi," skrifaði F. Stephen Larrabee, sem átti sæti í Þjóðarör-
yggisráði Bandaríkjanna árin 1978-81 og er varaforseti Rann-
sóknarstofhunar um öryggi í austri og vestri í New York, í
grein sem birtist í sumarhefti tímaritsins Foreign Affairs. í
greininni Qallar Larrabee um tengsl Gorbatjsovs við sovéska
herinn og hugmyndir Sovétleiðtogans um vígbúnaðarmál.
Gorbatjsov er fyrsti Sovétleið-
toginn sem kemst til valda án
mikillar reynslu af hermálum. Um
það Ieyti sem Gorbatsjov, lítt
þekktur flokksforingi í Stavropol,
kleif valdastigann urðu sovésksa
hemum á þrenn afdrifarík mistök
sem vafalaust mótuðu afstöðu
Gorbatjsovs til hersins. í fyrsta
lagi má nefna ákvörðun um upp-
setningu SS-20 eldflauganna árin
1976-77. Hún var í samræmi við
þá útþenslustefnu sem þá var
ríkjandi og hershöfðingar Rauða
hersins unnu samkvæmt en tók
ekki tillit til sljómmálalegra af-
leiðinga fyrir samskiptin við Vest-
ur-Evrópuríki. Þessi ákvörðun er
núna í augum margra Sovét-
manna og líklega Gorbatsjovs
sjálfs dæmi um hættumar sem
fylgja því að láta herinn móta
stefnuna í utanríkismálum. í öðm
lagi er talið að sovésk yfirvöld
líti á innrásina í Afganistan sem
mistök af sama tagi. Ivan
Pavlovskíj hershöfðingi sem
mælti með innrásinni þurfti að
segja af sér ári síðar.
Þriðja dæmið um pólitísk mis-
tök forvera Gorbatjsovs er árásin
á kóresku farþegaþotuna árið
1983, sem kom á mjög óheppileg-
um tíma, einmitt þegar samskipt-
in við Bandaríkin fóra batnandi.
I
Nýr hugsunarháttur
Strax þegar Gorbatsjov komst
til valda varð nýs hugsunarháttar
vart. Við jarðarför Chemenkos
stakk í augu að hvergi var full-
trúa hersins að sjá á þaki graf-
hýsis Leníns. Á 27. flokksþingi
kommúnistaflokksins árið 1986
var ályktun samþykkt um að
flokkurinn skyldi ráða meira um
vamir landsins. Undir stjóm Gor-
batsjovs missti herinn fulltrúa
sinn í stjómmálaráðinu. Dimitri
Jasov, vamarmálaráðherra, á
ekki fast sæti í ráðinu. Smám
saman hefur Gorbatsjov komið
sínum mönnum inní raðir jrfir-
manna hersins. Lending Mathias
Rusts á Rauða torginu í fyrra gaf
honum t.d. kjörið tækifæri til
þess. Flestar afvopnunartillögur
Sovétmanna undanfarið virðast
eiga rætur hjá pólitískum sér-
fræðingum fremur en í hemum.
—L stuttu máli hefur Gorbatsjov—
dregið vígbúnaðarmál meira inn
í breiðari stjómarstefnu og um
leið aukið áhrif flokksins á hem-
aðarstefnuna.
Upphaflega virðist svo sem
yfirmenn hersins hafi litið svo á
að perestrojka væri eitthvað sem
ekki snerti þá sjálfa. Smám sam-
an hefur þess orðið vart í tímarit-
um á vegum hersins að uppstokk-
unin skiptir herinn máli. Menn
hafa viðurkennt að blómlegur
efnahagur er forsenda nýrrar
tækni í vígbúnaðarmálum. Gorb-
atsjov sér bein tengsl milli sam-
dráttar í hemum og endumýjunar
efnahagslífsins. Margir ráðgjafa
leiðtogans utan hersins hafa
mælt með einhliða niðurskurði af
því tagi sem Gorbatsjov boðaði í
gær en í grein sem Ivan Tretiak,
yfirmaður sovéska flughersins,
skrifaði í Moskvufréttir í febrúar
á þessu ári varar hann við slíku
og bendir á að einhliða fækkun
Khrústsjovs um 1,2 milljónir her-
manna í lok sjötta áratugarins
hafi verið afdrifarík mistök.
Afdrifarík mistök sem gerð voru við mótun utanríkistefhu Sov-
étríkjanna á valdatima Leoníds Brezhnevs eru talin hafa mótað
afetöðu Míkhafl S. Gorbatsjovs til Rauða hersins. Myndin var tek-
in er Brezhnev var öðru sinni sæmdur Lenín-orðunni árið 1976.-----
Akhromejev, forseti sovéska
herráðsins, sem sagði af sér í
gær, hefur verið helsti fulltrúi
hersins við mótun nýrrar stefnu.
Hann var til dæmis sendur til
Stokkhólms í september 1986 til
að undirrita samkomulag um
gagnkvæmt eftirlit með umsvif-
um herafla. Sú ákvörðun Gor-
batsjovs að leyfa slfkt virðist hafa
verið tekin í trássi við vilja hers-
ins. í ágúst 1986 sagði Ak-
hromejev á blaðamannafundi að
sú ákvörðun Gorbatsjovs að fram-
lengja bann við tilraunum með
lqamavopn skaðaði sovéska
hagsmuni.
Yfirlýsingar Sovétmanna að
undanfömu era margar í þá átt
að sovéski herinn sé fyrst og
fremst til vamar Varsjárbanda-
laginu á meðan uppbygging hans
hentar vel til árásar á Vestur-
Evrópu með hefððbundnum vopn-
um. Þó hefur þess orðið vart
meðal leikmanna í nánasta um-
herfi Gorbatsjovs að uppbygging-
unni skuli einnig breytt. I nýlegri
grein í Breyttum tímum mæla
nokkrir ráðgjafar með því að
hugmyndinni um „nægjanlegan
herafla" til að veijast árás í stað
jafnaðar" gagnvart NATO-her-
aflanum skuli hrandið í fram-
kvæmd hvað hefðbundna heraf-
lann varðar.
Ástæður Gorbatsjovs
í stuttu máli telur Larrabée
skýringuna á hugsanlegum (og
nú raunveralegum) tillögum Gor-
batsjovs um einhliða fækkun í
hefðbundnum herafla vera þá að
INF-sáttmálinn, um útrýmingu
meðal- og skammdrægra kjarn-
orkueldflauga, hafí aukið mjög
mikilvægi hefðbundinna vopna og
þar afleiðandi hafí yfirburðir
Soveámanna á því sviði orðið
augljósari. í öðru lagi gætu fram-
farir vestrænna rílqa á tæknisvið-
inu gert yfírburðj í hefðbundnum
< heraflá að /engu. í þriðja lagi
krefst bágur efnahagur spamað-
' ar á sviði hermála. I fjórða lagi
gæti minnkandi fæðingartíðni í
Sovétríkjunum valdi erfiðleikum
í að halda úti 6,7 milljón manna
her.
\