Morgunblaðið - 09.12.1988, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. DESEMBER 1988
Efnahagsstefnan
o g iðnaðurinn
eftirHarald
Sumarliðason
Eins og alþjóð er kúnnugt hafa
á þessu ári átt sér stað miklar breyt-
ingar til hins verra í efnahags- og
atvinnumálum Íslendinga. í umfjöll-
un á opinberum vettvangi hefur
verið mjög íjallað um stöðu sjávar-
útvegs. Ekki er það að ófyrirsynju,
því vandi hans er sannarlega mjög
mikill og alvarlegs eðlis. Hins vegar
vill gleymast, að aðrar atvinnu-
greinar eiga einnig í mjög miklum
erfíðleikum, ekki síst iðnaðurinn.
Staða iðnaðarins almennt ein-
kennist nú sérstaklega af erfíðleik-
um vegna hækkandi tilkostnaðar
við fast gengi, svo og miklum fjár-
magnskostnaði. Um þessar mundir
bætist síðan við minnkandi eftir-
spurn og verðstöðvun, sem fyrst og
fremst er beint gegn innlendum
iðnaði og þjónustuaðilum, en ekki
innflutningi. Óiíkt því sem stjóm-
völd virðast gjaman álíta bitnar
óhagstæð þróun verðlags- óg geng-
ismála ekki eingöngu á útflutnings-
atvinnugreinum, heldur eru áhrifin
langtum vítækari en stjómvöld hafa
fengist til að viðurkenna.
Sú niðurstaða, sem loksins fékkst
í haust út úr margra mánaða þófí
um ráðstafanir til að bregðast við
aðsteðjandi efnahagsvanda, var
nánast sú versta, sem hugsast gat
Ttl .
iRll.Dtií
óskast
Símar 35408 og 83033
AUSTURBÆR
Soleyjargatao.fi.
Laugarásvegur 39-75
Skúiagata
Dyngjuvegur
KOPAVOGUR
Kársnesbraut 77-139 o.fl.
SELTJARNARNES
Hrólfsskálavör
IRor^tttihla^ib
fyrir iðnaðinn. Löng reynsla er fyr-
ir því, að iðnaðurinn hefur ævinlega
farið mjög illa út úr millifærslum,
hvemig svo sem þær hafa verið
útfærðar í.hveiju tilviki. I yfírlýs-
ingu ríkisstjómarinnar um „fyrstu
aðgerðir," svo og öðrum yfírlýsing-
um, er ekki einu sinni reynt að
draga dul á það, að „aðgerðum til
að bæta afkomu atvinnuveganna“,
eins og þær heita, er nánast ein-
vörðungu ætlað að bæta hag sjávar-
útvegs (einkum hraðfrystiiðnaðar).
Þannig má sem dæmi benda á, að
sjávarútvegsráðherra hefur þegar
lýst því yfír, að lán það, sem Verð-
jöfnunarsjóði fískiðnaðarins er ætl-
að að taka (með ríkisábyrgð), 800
milljónir kr., til að verðbæta fram-
leiðslu á freðfíski og hörpudiski,
muni falla á ríkissjóð. Svo er þetta
nefnt virðulegu nafni eins og „verð-
jöftiun", en verðjöfnun felur að
sjálfsögðu í sér það, að þeir, sem
njóta verðuppbóta, hafí áður lagt
til hliðar (í verðjöfnunarsjóð), en fái
ekki verðuppbætur, sem fengnar
em með því að skattleggja aðra.
Atvinnutryggingarsjóður
útflutningsgreina
Ef litið er á þær fjárhæðir, sem
um er að tefla í aðgerðum ríkis-
stjómarinnar til að bæta afkomu
atvinnuveganna, vegur stofnun At-
vinnutryggingarsjóðs útflutnings-
greina langþyngst, þar sem gert
er ráð fyrir að sjóðurinn hafi milli-
göngu um .skuldbreytingu á allt að
5 þús. millj. kr. af lausaskuldum
útflutningsfy rirtækj a.
Landssamband iðnaðarmanna
hefur löngum barist fyrir jöfnum
starfsskilyrðum atvinnuveganna al-
mennt og skilningi á því að engin
haldbær rök eru fyrir því að mis-
muna atvinnuvegum með því að
gera sérstakar efnahagsráðstafanir
í þágu útfluningsgreina einna, en
skeyta engu um þær atvinnugreinar
sem eru gjaldeyrissparandi, þ.e.
greinar sem keppa við innflutta
vöm og þjónustu. Þá hefur lands-
sambandið löngum bent á, að skil-
greining stjómvalda á samkeppnis-
skilyrðum atvinnuveganna, ekki
síst á hugtakinu samkeppnisiðnað-
ur, hefur verið alltof þröng og ekki
á rökum reist. Með nýrri tollskrá
um sl. áramót varð veruleg breyting
til batnaðar á þessu sviði, þótt
ýmsir ágallar hafí verið á fram-
kvæmd þeirrar breytingar. Fyrir-
huguð starfsemi Atvinnutrygging-
arsjóðs útflutningsgreina yrði hins
vegar mikil afturför, ef starfssvið
sjóðsins verður jafn þröngt og ráð-
gert er. Því hefur Landssamband
iðnaðarmanna nú skorað á stjórn-
völd, að verksviði sjóðsins verði
breytt, þannig að hann nái a.m.k.
til samkeppnisiðnaðar auk útflutn-
ingsgreina. Verst af öllu er þó, að
forráðamönnum í sjávarútvegi ber
nokkuð saman um það, að starfsemi
sjóðsins, ásamt ýmsum öðmm sér-
tækum aðgerðum í þágu sjávarút-
vegs og útflutningsgreina muni alls
ekki nægja til þess að skapa viðun-
andi rekstrargrundvöll. Einnig er
það mikið álitamál, hvort sú aðferð,
sem sjóðnum er ætlað að beita við
að skuldbreyta lausaskuldum sjáv-
arútvegsfyrirtækja, felur ekki í sér,
að verið sé að verulegu leyti að
velta vandanum yfír á iðnfyrirtæki
og aðra þjónustuaðila sjávarútvegs-
ins, þar sem þau skuldabréf, sem
sjóðnum er ætlað að gefa út til lán-
ardrottna eru engan veginn tryggir
pappírar, vextir þeirra eiga að vera
verulega undir markaðsvöxtum og
allar horfur á, að þau muni ekki
seljast nema með umtalsverðum
afföllum. í þessu felst m.ö.o. að
gerð er sú krafa til þjónustuaðila,
að þeir veiti óskilgreindan afslátt
af kröfum sínum, sem gæti orðið
verulegur, þegar á reynir. í þessu
sambandi liggur beint við að spyija:
Mundu bankar og aðrar lánastofn-
anir eða ríkisvaldið sjálft sætta sig
við slíka meðferð á kröfum sínum?
Hver er stefiia
ríkisstjórnarinnar í
iðnaðarmálum?
í stefnuyfírlýsingu ríkisstjórnar-
innar er ekki minnst sérstaklega á
iðnað. Hins vegar er þar að fínna
nokkur almenn fyrirheit, sem gætu
gagnast iðnaðinum. Má þar nefna
vilyrði um að búa fyrirtækjum
starfsskilyrði, sem eru sambærileg
við það, sem samkeppnisaðilar
þeirra erlendis njóta, um að auka
starfsmenntun í atvinnulífinu, auka
framleiðni, búa atvinnulífíð undir
innri markað Evrópubandalagsins
1992 o.fl.
Þetta eru þó fyrst og fremst al-
mennar yfírlýsingar, sem ekki er
sýnt hvort eða hvemig koma til
framkvæmda. Það, sem þyngst veg-
ur í efnahagsstefnunni, þ.e. milli-
færsla og forréttindi einstakra at-
vinnugreina, er hins vegar eins og
áður sagði algjörlega andstætt
hagsmunum iðnaðarins. Auk þess
er veruleg mótsögn annars vegar í
þeirri frómu yfirlýsingu: „Aðhaldi
verður beitt í ríkisijármálum og
peningamálum til að koma á og
viðhalda jafnvægi í þjóðarbúinu á
næstu árum“, og hins vegar í fjölda-
mörgum útgjaldaáformum í hinum
ýmsu málaflokkum, þó þeir séu í
sjálfu sér margir góðra gjalda verð-
ir. Millifærslan sjálf gerir auk þess
mjög torvelt að beita aðhaldi í ríkis-
fjármálum og peningamálum.
Ráðstafanir til að minnka
fjárfestingu óþarfar
Umsvif við bygginga- og verk-
framkvæmdir, þ.e. fjárfesting at-
vinnuveganna, ríkis- og sveitarfé-
laga og heimilanna, bæði í hús-
næði, mannvirkjum og véium, hafa
mikla þýðingu fyrir mörg aðildar-
fyrirtæki og félagsmenn Landssam-
bands iðnaðarmanna. Það er ljóst
að mjög miklar sveiflur hafa gjam-
an verið í þessum greinum og því
mjög æskilegt að leitað sé leiða til
aðjafnaframkvæmdamagnið. Stýr-
ing stjómvalda hefur þó oft leitt til
þess, að magna bæði sveiflur og
lægðir. Þannig hafa efnahagsað-
gerðir nú verið í smíðum mánuðum
saman. Þegar fyrst var farið að
tala um þær var ennþá veruleg
þensla í framkvæmdum og á vinnu-
markaði. Þenslan er nú hins vegar
mjög í rénun, og er því mikið vafa-
mál, að aðgerðir til að takmarka
fjárfestingu, t.d. með sérstakri nýrri
skattlagningu á bygginga- og tijá-
vörur eða með því að takmarka
vemlega ráðstöfunarfé fjárfesting:
arlánasjóða, eigi rétt á sér nú. í
þessu sambandi er auk þess vert
að benda á þá staðreynd, að fjár-
festing er nú þegar orðin lægra
hlutfall af landsframleiðslu heldur
en hún hefur verið áratugum sam-
an. Alhæfingar um það, að þenslan
hafí stafað af offjárfestingu eiga
því tæpast við rök að styðjast, þótt
ekki sé þar með verið að mæla bót
ýmsum óarðbæmm fjárfestingum,
sem víða blasa við.
Stefnan M vaxtamálum er einnig
mótsagnakennd. Annars vegar hef-
ur verið mikið talað um offjárfest-
ingu í atvinnulífínu og umfram-
neyslu heimilanna. Hins vegar hafa
margir lagt ofurkapp á að lækka
vexti „með handafli" og kmkka í
vísitölur, eins og raunar að halda
gengi upp „með handafli". Aðal-
vandinn varðandi vexti og lánskjör
felst annars vegar í misgengi kjara
á innlendum og erlendum lánum,
sem aftur stafar af mikilli verðbólgu
hér innanlands, og hins vegar í allt-
of háum vaxtamun á inn- og útlán-
' um í bankakerfínu. Auk þess er til
Haraldur Sumarliðason
„Miðað við það, að
menn eru nú farnir út
í alls kyns styrki og
millifærslur er raunar
spurning, hvort ekki
verður óhjákvæmilegt
að gera kröfii um ein-
hvers konar „haftaráð-
stafanir“ fyrir iðnað-
inn, því einskis nýtur
hann af millifærslun-
um.“
staðar óhófleg og óeðlileg mismun-
un á kjörnum á helstu rekstrarlán-
um atvinnuveganna, stómm hluta
iðnaðarins í óhag. „Krónískur" halli
á ríkisbúskapnum, hefur auk þess
spennt upp vexti. Að ætla sér að
lækka fjármagnskostnað atvinn-
ulífsins með því beint eða óbeint
að skerðaí ávöxtunarkjör sparifjár
er hins vegar hættuspil og sam-
ræmist ekki þeirri staðreynd, að
þjóðin þarf almennt að draga úr
útgjöldum og auka spamað.
Aðgerðir aðrar en
gengisfelling eða
niðurfærsla
Fyrrverandi ríkisstjóm fylgdi
fastgengisstefnu nánast eins og
trúarsetningu, án þess að koma að
öðm leyti fram efnahagsstjóm sem
slík stefna í gengismálum krefst.
Átrúnaður núverandi ríkisstjómar
á fastgengisstefnuna virðist engu
minni. Hafa það þótt nánast land-
ráð ef forráðamenn í atvinnulífi
hafa leyft sér að efast um ágæti
þessarar stefnu og talið óhjákvæmi-
legt að leiðrétta gengisskráningu.
Meginatriðið er það, að hlutföll inn-
lends og erlends framleiðslukostn-
aðar em orðin það skökk, innlendri
framleiðslu í óhag, að þau fá ekki
lengur staðist. Auk þess að stuðla
að ójafnvægi í efnahagslífínu al-
mennt, sem m.a. lýsir sér í miklum
viðskiptahalla og erlendum lántök-
um, hefur þessi óheillaþróun haft
meiri eyðileggingarmátt i för með
sér fyrir iðnað landsmanna, en ég
hygg að margur geri sér grein fyr-
ir. Hvort leiðréttingin er gerð með
gengislækkun eða niðurfærslu
launa og verðlags skiptir hins vegar
ekki höfuðmáli ef viðeigandi hliðar-
ráðstafanir em gerðar. En hvað
væri hægt að gera til bóta, án þess
að grundvallarbreyting yrði á efna-
hagsstefnunni?
Miðað við það, að menn em nú
famir út í alls kyns styrki og milli-
færslur er raunar spuming, hvort
ekki verður óhjákvæmilegt að gera
kröfu um einhvers konar „haftaráð-
stafanir" fyrir iðnaðinn, því einskis
nýtur hann af millifærslunum. Byij-
unin er þó auðvitað sú, að gera
ákveðnari kröfur en áður til leiðrétt-
ingar á ýmsum réttlætismálum,
sem skert hafa starfsskilyrði iðnað-
arins.
í þessu sambandi vil ég nefna
nokkur atriði:
Ymsar lagfæringar þarf að gera á
framkvæmd varðandi tolla og að-
flutningsgjöld á aðföng iðnfyrir-
tækja svo og heimildum til erlendr-
ar lántöku og innheimtu lántöku-
skatts, en þrátt fyrir breytingu á
tollalögum um sl. áramót em ýmis
dæmi þess, að reglur um álagningu
þessara gjalda skerði samkeppnis-
stöðu iðnaðarins á óeðlilegan hátt
og em í nokkmm tilvikum jafnvel
óhagstæðari en var fyrir breytingu
á tollalögum.
Gera þarf breytingar á skattalögum
til að skattkjör áhættufjár í at-
vinnurekstri verði ekki lakari en
annars sparifjár. Tekið skal undir
tillögur hinnar svonefndu „for-
stjóranefndar" um þetta efni og
raunar hafa samtök atvinnulífsins
ítrekað bent stjómvöldum á nauð-
syn slíkra breytinga á skattalögun-
um og gert beinar tillögur um það
efni. Er með öllu óskiljanlegt, hvers
vegna stjómvöld, núverandi og fyrr-
verandi, hafa þráast við að gera
þessar sjálfsögðu breytingar á
skattalögunum. Allir flokkar í fyrri
ríkisstjóm virtust t.d. geta verið
sammála tillögum forstjóranefndar-
innar um þetta efni, og hefði því
mátt koma þeim í framkvæmd, al-
veg óháð því hvort farið var niður-
færslu-, uppfærslu- eða millifærslu-
leið, eins og mikið var þrefað um.
Auk þess væri ekki úr vegi að huga
að þvi, hvort unnt væri að tengja
núverandi lög um frádrátt frá skatt-
skyldum tekjum vegna fjárfestingar
manna í atvinnurekstri við stað-
greiðslukerfið, þannig að þessi frá-
dráttarheimild yrði virkari en nú er
í því að örva almenning til að fjár-
festa í atvinnulífinu.
Við skuldbreytingar verði ekki að-
eins gætt fyrst og fremst hagsmuna
sjávarútvegs og bankanna, eins og
gerðist við síðustu skuldbreytingu,
heldur verði öllum aðilum gert jafnt
undir höfði. Meðal annars verði
formlegar viðskiptakröfur þjón-
ustuaðila sjávarútvegsins metnar til
jafns við kröfur lánastofnana og
annarra. Fráleitt er að það verði
gert nánast að algildri reglu, eins
og stefnt er að með skuldbreyting-
um Atvinnutryggingarsjóðs út-
flutningsgreina, að iðnfyrirtæki,
sem þjónusta sjávarútveg, taki sem
fullgilda greiðslu fyrir kröfum
sínum skuldabréf sjóðsins, sem allar
líkur eru á að hafí verðgildi langt
undir nafnverði. Ófært er að velta
með þessum hætti vanda sjávarút-
vegs yfír á illa stödd framleiðslu-
og þjónustufyrirtæki í iðnaði.
Fast gengi við þá verðbólgu, sem
hefur verið staðreynd hér á landi,
gerir gífurlega kröfu til atvinnu-
lífsins um hagræðingu og fram-
leiðniaukningu, ef það á að stand-
ast samkeppni til lengdar. Ríkis-
valdið verður því að greiða fyrir
slíkri hagræðingu, vöruþróun og
markaðssókn hjá fyrirtækjum í öll-
um atvinnugreinum.
Meðal þeirra atriði í stefnuyfírlýs-
ingu ríkisstjórnarinnar, sem gætu
orðið iðnaðinum hagstæðar, ef það
kæmist til framkvæmda, er fyrir-
heit um að fyrirkomulag rekstrarl-
ána atvinnuveganna verði tekið til
endurskoðunar með það að leiðar-
ljósi, að atvinnuvegimir búi við jöfn
skilyrði. Þetta er að sjálfsögðu stór-
mál fyrir iðnaðinn, sem verður að
kappkosta að komi sem fyrst til
framkvæmda.
Eg hef hér að framan nefnt nokk-
ur atriði sem dæmi um aðgerðir,
sem ríkisstjórnin gæti beitt sér fyr-
ir til þess að skapa iðnaðinum og
atvinnulífinu almennt eðlilegri og
hagstæðari starfsskilyrði, án
grundvallarbreytingar á efnahags-
stefnu, sem ég tel þó æskilega. Eg
vænti þess, að stjórnvöld séu þrátt
fyrir allt vel meðvituð um vanda
iðnaðarins, eins og annarra at-
vinnuvega og leggi sig því fram að
koma fram þessum tiltölulega ein-
földu og sjálfsögðu breytingum, en
þær gætu orðið til þess að jafna
og bæta starfsskilyrði atvinnulífs-
ins.
Höfundur er byggingameistari og
forseti Landssambands iðnaðar-
manna.