Morgunblaðið - 16.12.1988, Blaðsíða 37

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. DESEMBER 1988
I
JK*1T01 Útgefandi tnfltfftfeffe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson,
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, BjörnJóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, ÁgústlngiJónsson.
Auglýsingastjóri BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Skattahækkanir
Mesta vandamálið í ríkis-
fjármálum er sú staðreynd,
að hverri ríkisstjóm á fætur
annarri virðist ókleift að ganga
til þess verks að skera niður
útgjöld hins opinbera. Arum
saman hefur það legið ljóst fyr-
ir, að óhjákvæmilegt væri að
takast á við vanda ríkisfjármála
með umtalsverðum niðurskurði.
Hver fjármálaráðherrann á fæt-
ur öðrum gefst upp við þetta
verkefni. Núverandi ríkisstjóm
og núverandi fjármálaráðherra
em engin undantekning. Þótt
samdráttur í efnahagslífi blasi
við og minnkandi tekjur skatt-
greiðenda, sér ríkisstjómin ekki
aðra leið en þá að hækka skatta.
Þessi kækur er að verða þjóðinni
býsna þungbær.
Hvað veldur því, að allir
stjómmálaflokkar gefast upp við
að taka á ríkisfjármálum með
niðurskurði? Er ástæðan sú, að
alþingismenn líta ekki á sig, sem
umboðsmenn skattgreiðenda, og
hafa þar af leiðandi ekki það
megin markmið í huga að halda
útgjöldum í skefjum, heldur líti
þeir á það sem sitt hlutverk að
tryggja fjárframlögtil kjördæma
sinna? Hver sem ástæðan er,
verður niðurstaðan jafnan sú,
að skattgreiðendum er gert að
borga meira.
í fyrradag var lagt fram fram-
varp til nýrra fjárlaga í Dan-
mörku. Þar er gert ráð fyrir
samdrætti í ríkisútgjöldum, sem
nemur 67 milljörðum íslenzkra
króna og kemur sá niðurskurður
aðallega fram í heilbrigðismálum
og félagsmálum. Slík fjárlaga-
framvörp era ekki lögð fram á
Islandi. Hér hefur engin raun-
veraleg tilraun verið gerð áram
saman til þess að hemja ríkisút-
gjöld. Niðurstaðan er sú að
skattar hækka stöðugt.
í framvarpi því til skatta-
hækkunar, sem núverandi ríkis-
stjóm hefur lagt fram á Al-
þingi, er m.a. lagt til að herða
mjög að fyrirtækjum og hækka
skatta á þeim. Hvaða vit er í
svona aðgerðum á þessum
tímum? Nær daglega berast
fréttir um gjaldþrot fyrirtækja.
Vitað er, að önnur fyrirtæki eru
komin í vandræði vegna þessara
gjaldþrota. Það era alltaf ein-
hveijir sem tapa á gjaldþrotum.
Sjávarútvegurinn í heild sinni er
örmagna og verulegur hluti af
eigin fé þeirra fyrirtækja hefur
étist upp á þessu ári. Menn sjá
fram á umtalsvert atvinnuleysi
á næsta ári, þótt það sé ekki
skollið á enn.
Við slíkar aðstæður er auðvit-
að fráleitt að herða enn að at-
vinnufyrirtækjum með nýjum
skattaálögum. Það era ekki
mörg ár síðan fyrirtækjasköttum
var breytt á þann veg, að eitt-
hvert vit komst í þá. Nú á að
stíga skref til baka. Að mati
sérfróðra manna verða þau fyrir-
tæki verst úti, sem bezt hafa
verið rekin. Auðvitað era einhver
atriði í skattlagningu fyrirtækja,
sem sjálfsagt er að lagfæra. I
viðskiptablaði Morgunblaðsins
sagði t.d. í gær: „Endurskoðend-
ur, sem Morgunblaðið ræddi við,
vora sammála um, að þau
ákvæði tillagnanna, sem lytu að
skerðingu á frádrætti vegna
einkaneyzlu eigenda fyrirtækja,
væra í takt við breytingar á
skattkerfum í nágrannalöndum
okkar.“ En meginlínan í þessum
skattkerfísbreytingum er sú, að
draga úr þeim umbótum í skatta»
málum fyrirtækja, sem komið
var á fyrir nokkram áram.
A sl. áratug hafa orðið miklar
umbætur í skattamálum og §ár-
málum. Þótt margt sé ógert hef-
ur þó ótrúlega margt verið gert
til þess að skapa íslenzkum at-
vinnurekstri svipuð starfsskil-
yrði og tíðkast í nágrannalönd-
um. Þetta skiptir auðvitað vera-
legu máli vegna þess, að íslenzk
fyrirtæki geta ekki keppt við
fyrirtæki í öðram löndum, hvorki
á mörkuðum þar eða hér, ef þau
njóta ekki áþekkra réttinda. Það
er því skemmdarstarfsemi af
versta tagi, ef nú á að afnema
þessar umbætur eða draga úr
þeim.
Staðgreiðslukerfi skatta býð-
ur upp á einfalda aðferð stjóm-
valda til þess að hækka eða
lækka skatta á einstaklinga. Nú
leggur fjármálaráðherra til að
hækka skattaprósentuna. Það
liggur í augum uppi, að íjármála-
ráðherra getur beitt skatta-
hækkun af þessu tagi m.a. til
þess að slá á ofþenslu í efnahag-
skerfínu, þegar fólk hefur svo
mikla peninga handa á milli, að
það veldur of mikilli eftirspum.
En nú er engu slíku til að dreifa.
Við stefnum inn í samdráttar-
skeið. Tekjur fólks minnka, yfír-
vinna minnkar, minna er um
atvinnu. Kjaraskerðing blasir
við. Á tímum sem þessum á ein-
mitt ekki að beita hækkun tekju-
skatts í efnahagsmálum.
Enda er ástæðan fyrir tekju-
skattshækkun á einstaklinga og
fyrirtæki nú sú, að ríkisstjóm
og Alþingi hafa gefízt upp við
að ráða við ríkisútgjöldin. Al-
menningur hlýtur að gera kröfu
til þess með vaxandi þunga, að
þingmenn sinni skyldum sínum,
sem umboðsmenn skattgreið-
enda og taki til hendi við að
ráðast að þeirri ofþenslu, sem
orðið hefur í ríkisútgjöldum.
Jóhanna Sigurðardóttir, félagsmálaráðherra:
Húsbréfakerfi verði
samþykkt á þessu þingi
Jóhanna Sigurðardóttir, félagsmálaráðherra, segist stefiia að þvi að
leggja frumvarp um breytingar á húsnæðislánakerfínu fram á Alþingi
eftir jólaleyfi þingmanna og telur útilokað annað en að það verði sam-
þykkt á þessu þingi. Jóhanna segist vera sammála áliti meirihluta nefiid-
ar um húsnæðislánakerfið, en þar er lagt til að stofiiuð verði sérstök
húsbréfadeild við Byggingarsjóð ríkisins, sem starfræki skuldabréfavið-
skipti, eða svokallað húsbréfakerfí, samhliða gildandi húsnæðislána-
kerfi. Fulltrúi Framsóknarfiokks og forseti ASÍ skiluðu séráliti í nefiid-
inni þar sem húsbréfum er hafiiað. Biðtími eftir láni frá Húsnæðisstofii-
un verður á næsta ári um 36 mánuðir, en um 8.000 óafgreiddar umsókn-
ir liggja nú hjá stofnuninni og myndi kosta 23 milljarða króna að af-
greiða þær, að sögn félagsmálaráðherra.
lagi telja þau húsbréfakerfið einfald-
ara kerfi, þar sem lánsafgreiðsla er
Jóhanna kynnti skýrslu nefndarinnar
á ríkisstjómarfundi í gærmorgun og
var þar ákveðið að skipa þriggja
manna ráðherranefnd til að leita
samstöðu um leiðir til að bæta hús-
næðislánakerfíð. í henni eiga sæti
Jóhanna og Guðmundur Bjamason,
heilbrigðismálaráðherra, en Alþýðu-
bandalagið á eftir að tilnefna sinn
ráðherra.
Einfaldara kerfi og minni
miðstýring
Álitsgerð meirihluta nefndarinnar
er undirrituð af Kjartani Jóhanns-
sjmi, Júlíusi Sólnes, Kristínu Ást-
gíirsdóttur, Maríu E. Ingvadóttur,
lafi Davíðssyni og Steingrími J.
Sigfússyni. Þau leggja til að stofnuð
verði sérsök deild við Byggingarsjóð
ríkisins sem annist húsbréfakerfi.
Tilganginn með þvl segja þau fjór-
þættan. í fyrsta lagi er stuðlað að
aukinni „innri flármögnun fasteigna-
viðskipta", í öðru lagi er dregið úr
miðstýringu sem verið hefur í hús-
næðislánamálum, í þriðja lagi myndi
aukið jafnvægi skapast í húsnæði-
skerfinu, þar sem framboð og eftir-
spum á húsbréfum hefðu áhrif á
gengi þeirra og vexti, og í fjórða
tengd fasteignaviðskiptum.
I húsbréfakerfi felst að í stað
beinna lána frá Byggingarsjóði ríkis-
ins kaupir húsbréfadeildin fasteigna-
veðbréf, sem gefín em út við fast-
eignaviðskipti með veði í viðkomandi
eign. Sjóðurinn borgar þessi fast-
eignaveðbréf aftur með svokölluðum
húsbréfum, sem eru ríkistryggð og
markaðshæf. Byggingarsjóður og
Seðlabankinn tryggja að þessi hús-
bréf séu alltaf seljanleg. Húsbréfa-
deildin kaupir húsbréf að hámarki
65% af mati viðkomandi eignar og
tekur auk þess tillit til greiðslugetu
útgefenda fasteignaveðbréfsins.
Niðurgreiðslu á
vöxtum verði hætt
Meirihluti nefndarinnar leggur til
að vextir á útlánum Byggingarsjóðs-
ins verði ekki niðurgreiddir eins og
nú er, heldur færðir að markaðsvöxt-
um til að tryggja jafnstöðu húsbréfa-
kerfisins og almenna lánakerfisins.
Minnihlutinn er sammála þessu, en
einstakir nefndarmenn gera þó fyrir-
vara við þetta sjónarmið.
Í stað húsnæðisbóta eiga að koma
svonefndar vaxtabætur. Þetta á að
tryggja að niðurgreiðsla hins opin-
bera skili sér til hópa sem mest þurfa
hennar við. Vaxtabætur eiga að
skerðast eftir hækkandi tekjum og
eignum umfram ákveðin mörk. Mis-
munandi þak verður sett á vaxtabæ-
tumar eftir því hvort í hlut eiga ein-
stakljngar, hjón eða einstæðir for-
eldrar.
Meirihlutinn leggur til að breyt-
ingar verði gerðar á útlánareglum
Byggingarsjóðs, sem taki mið af
sjónarmiðum Ásmundar Stefánsson-
ar. Þannig verði lán til einstæðra
foreldra jafnt og til hjóna, en lán til
einstaklinga 67% af láni til hjóna.
Heimilt verði að skerða lán eða
breyta lánskjörum þeirra sem eiga
eignir sem samsvara fullnægjandi
íbúðarhúsnæði.
Sérálit Ásmundar og
fulltrúa Framsóknar
Ásmundur Stefánsson, forseti Al-
þýðusambands íslands, og Guð-
mundur G. Guðmundsson, fulltrúi
Framsóknarflokksins í nefndinni ski-
luðu séráliti. Þeir eru andvígir því
að breyta núverandi húsnæðislána-
kerfi í aðalatriðum, en leggja til
ýmsar breytingar til að stytta biðtíma
eftir lánum og ná jafnvægi. Þeir
leggja til að framlag ríkissjóðs verði
aukið, þannig að það verði það sama
að raungildi og það var 1985 og '86.
Þetta þýði um tvo milljarða króna í
viðbótarframlög fyrir árin 1987 og
’88. Tveggja milljarða króna verði
aflað á hveiju ári næstu árin með
þvi að Húsnæðisstofnun fái heimild
til skuldabréfaútboðs. Þá vilja þeir
að endurgreiðsla lána verði tekju-
tengd og aukagreiðsla nemi 3,5% af
tekjum umfram skattleysismörk.
„Gæti verið
framtíðarlausn,“ segir
Jóhanna
Jóhanna Sigurðardóttir sagði að
Ásmundur og Guðmundur teldu að
biðtíminn eftir lánum gæti minnkað
niður í tvö ár samkvæmt tillögum
þeirra, en hún teldi það ekki viðun-
andi árangur. Ekki væri heldur sjá-
anlegt að við aðstæður eins og nú
væri hægft að veita nokkrum milljörð-
um króna inn í núverandi kerfi til
að stytta eða eyða biðröðinni eftir
lánum. Hún tók undir með Kjartani
Jóhannssyni að niðurgreiðsla á vöxt-
um hefði búið til óeðlilega langa bið-
röð eftir lánum, en húsbréfakerfið
samhliða núverandi kerfi gæti stytt
þessa biðröð verulega. „Hér gæti
verið um framtíðarlausn á húsnæði-
skerfinu að ræða,“ sagði Jóhanna.
Yngvi Öm Kristinsson, hagfræð-
ingur, sagði að veltan í húsnæðis-
kerfinu á þessu ári væri um 16 millj-
arðar króna. Af því gætu um 9-10
milljarðar farið í gegn um húsbréfa-
kerfið, en það yrði mun minna í
reynd, að minnsta kosti til að byija
með, eða kannski um 1-2 milljarðar.
Sérstöku vörugjaldi á gos og sælgæti mótmælt:
Beinist gegn nokkrum framleiðslu-
fyrirtækjum og starfsfólki þeirra
- sagði Kristinn Björnsson forstjóri Nóa-Síríuss á fundi starfsfólks fyrirtækjanna
Um 600 manns sóttu fund fyrirtækja í sælgætis-, drykkjarvöru-, og
kexiðnaði, starfsfólk og stjórnendur. Fundurinn samþykkti harðorða
ályktun þar sem skorað er á Alþingismenn og -konur að fella frum-
varp um sérstakt vörugjald á framleiðsluvörur fyrirtækjanna.
„ÞESSU sérstaka vörugjaldi sem
nú er fyrirhugað að leggja á og
nemi 25% er fyrst og fremst stefht
gegn nokkrum einstökum íslensk-
um framleiðslufyrirtækjum og
star&fólkinu sem vinnur i þeim.“
Þannig mælti Kristinn Björnsson
forstjóri Nóa Síríuss á sameigin-
legum fundi starfsfólks og fyrir-
tækja í sælgætis-, drykkjarvöru-
og kexiðnaði, sem haldinn var í
Bíóborginni i gær. Um 600 starfs-
menn fyrirtækjanna sóttu fiind-
inn. Samþykkt var áskorun á Al-
þingismenn um að þeir felli frum-
varp um þetta sérstaka vörugjald.
Kristinn sagði engin rök vera
færð fyrir þessu vörugjaldi, nema
að sykurmagn í þessum vörum
væri mikið og þær þvi óhollar.
Hann spurði hvers vegna ekki
ætti að leggja það á allan sykur
og allar sætar vörur eins og kök-
ur, brauð, jógúrt og kókómjólk.
Guðmundur Þ. Jónsson formaður
Iðju var fundarstjóri. f ávarpi í fund-
arbyijun lýsti hann áhyggjum af at-
vinnuástandinu. Hann sagði að fyrr
á árinu hefðu að jafnaði verið fímm
til átta manns á atvinnuleysisskrá
hjá Iðju. Það hefði verið fólk sem
ekki var lengi í senn á skránni. Nú
væru tugir manna á atvinnuleysis-
skrá og fleiri tugir sem ynnu á upp-
sagnarfresti.
Kristinn Bjömsson flutti framsögu
og sagði stjómmálamenn gera upp
á milli atvinugreina. „Þannig er það
óumdeilanlega fínast að vinna við
landbúnað og sjávarútveg en mun
sfðra að vinna við iðnað," sagði Krist-
inn. Hann sagði engin rök vera færð
fyrir því að leggja hið sérstaka vöru-
gjald á, en nefnt væri að vöruraar
væru óhollar, einkum vegna mikils
sykurs í þeim.
Hann nefndi aðrar framleiðslu-
greinar sem nota umtalsverðan sykur
í vömr sínar. „Ég nefni sem dæmi
bakarí og bakarísvörur. Mörg þess-
ara bakaría eru í dag hinar glæsile-
gustu verksmiðjur og framleiða lost-
ætar kökur og sælgæti. Takið eftir
því, sælgæti. Enda auglýsa fyrirtæk-
in það hispurslaust að þau bjóði til
sölu sælgæti. Allt er þetta án vöm-
gjalda. Mjólkurvömr ýmiss konar.
Gera menn sér grein fyrir hvað mik-
ið er af sykri í kakómjólk, eða jógúrt-
dós? Ótrúlega mikill. Allt án vöm-
gjalda. Kannski em sumar slíkar
vömr niðurgreiddar, hver veit.“
Kristinn sagði að vörugjaldið muni
hækka vömverðið um 11% ti! 12%,
ef það verður lagt á og að þá verði
íslensk framleiðsla ekki lengur sam-
keppnishæf við inrifluttar vömr og
það geti ekki þýtt annað en sam-
drátt f rekstri framleiðslufyrirtækj-
anna.
Lýður Friðjónsson framkvæmda-
stjóri VífilfeUs rakti f ræðu sinni fyrri
samdráttartímabil í þessum fram-
leiðslugreinum. Hann sagði þau hafa
ýmist verið af utanaðkomandi orsök-
um, það er almennum samdrætti í
þjóðfélaginu, eða vegna sérstakra
gjalda á framleiðsluvömmar. Hann
nefndi dæmi frá 1981 þegar sérstakt
vömgjald var lagt á þessar vömr,
þá hafi orðið mikill samdráttur og
fyöldi fólks misst vinnu sína af þeim
sökum. „Það em 700 til 800 manns
sem eiga lífsafkomu sína undir þess-
um iðngreinum." Hann sagði ríkis-
valdið nú þegar taka til sín milli 30
og 40% af söluverði varanna og
væri ekki á bætandi. Hann sagði að
hækkun vömgjaldsins hefði einnig
víðtækari áhrif, þar á meðal á al-
mennt verðlag og vísitölur. Til dæm-
is mundi tveggja milljóna króna hús-
næðislán hækka um 30 þúsund krón-
ur vegna þessa gjalds eins. Hann
hvatti að lokum fundarmenn til að
samþykkja kröftug mótmæli við fyr-
irhuguðu vömgjaldi.
í fundarlok var samþykkt áskomn
til Alþingismanna og -kvenna frá
starfsfólki þeirra 14 fyrirtækja sem
hlut eiga að máli, um að fella fmm-
varpið um vömgjaldið. Þar segir
meðal annars: „Samkvæmt A hluta
þessa fmmvarps skal greiða 25%
vömgjald af framleiðsluvömm ofan-
greindra fyrirtækja f stað 14% áður.
Þetta fmmvarp er sett fram án rök-
stuðnings. Þó virðist liggja ljóst fyrir
að helsta von fjármálaráðherra til
að fá þennan hluta fmmvarpsins
samþykktan, sé að það verði gert
vegna hollustu- og manneldissjónar-
miða.
Fundurinn vísar þeim sjónarmið-
um á bug og lýsir yfir furðu sinni á
slíkri skinhelgi. Ofangreindar iðn-
greinar nota nú aðeins um 25%-30%
af innfluttum sykri. Em þá ótaldir
fíölmargir vömflokkar sem fluttir
em til landsins með miklu sykurinni-
haldi án þess að vömgjald sé á þá
lagt."
Þá er minnt á að mismunun á
milli fyrirtækja felist í fmmvarpinu
og störfum 700 til 800 manna sé
stefnt í hættu. „Ljóst er að verði
frumvarp þeta að lögum er atvinnu
þessa fólks stefnt í vemlega hættu,"
segir þar.
Áskomn fundarins verður send
öllum Alþingismönnum.
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. DESEMBER 1988
37
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir GUÐMUND SV. HERMANNSSON
Ruglingslegar umræð-
ur um bráðabirgðalög
UMRÆÐUR á Alþingi, um bráðabirgðalög ríkisstjórna Þor-
steins Pálssonar og Steingríms Hermannssonar, hafa verið
talsvert ruglingslegar síðustu daga. Þetta er að vonum, þar
sem einn flokkur ríkisstjórnarinnar er að fjalla um Iög sem
hann var andsnúinn þegar þau var sett, og einnig er einn
stjórnarandstöðuflokkur að Qalla um lög sem hann hafði for-
ustu um að yrðu sett. Að auki bætti forsætisráðherra kryddi
í blönduna með því að fallast á breytingartillögu firá stjórnar-
andstöðunni, sem síðan er haldið fram að sé merkingarlaus.
Hér á eftir verður ferill þessara bráðabirgðalaga rakinn, til
að freista þess að bregða Ijósi á atburðarásina.
Ríkisstjóm Þorsteins Pálsson-
ar, sem að stóðu Sjálfstæðisflokk-
ur, Alþýðuflokkur og Framsókn-
arflokkur, setti bráðabirgðalög
20. maí sl. um aðgerðir í efna-
hagsmálum, til að tryggja að
gengisbreyting krónunnar bæri
tilætlaðan árangur, eins og það
var orðað. Samkvæmt þeim voru
allir kjarasamningar framlengdir
til 10. apríl á næsta ári, eins og
flestir nýgerðir samningar gerðu
þá ráð fyrir. Þó renna kjarasamn-
ingar stórra hópa, eins og ríkis-
starfsmanna, út um áramótin.
Einnig var með þessu komið í veg
fyrir að þeir hópar sem ekki höfðu
þegar samið, gætu gert samninga
um meiri launahækkanir en voru
í öðrum samningum, og þannig
haft áhrif á launaþróunina.
í lögunum voru ákveðnar lág-
marks launahækkanir þann 1.
september um 2,5%, 1. desember
um 1,5% og 1. mars 1989 um
1,25%, eins og til dæmis kjara-
samningar Verkamannsambands
íslands gerðu ráð fyrir. Hins veg-
ar voru kjarasamningar, sem
gerðu ráð fyrir meiri launahækk-
unum en kveðið var á um í lögun-
um, ekki felldir úr gildi.
. Sú grein laganna sem mesta
andstöðu vakti var sú fjórða, sem
er svohljóðandi:
„Með þeim breytingum á kaup-
gjaldákvæðum kjarasamninga
sem kveðið er á um í lögum þess-
um, framlengjast allir gildandi
og síðast gildandi kjarasamning-
ar til 10. aprfl 1989.
Verkbönn, verkföll, þar með
taldar samúðarvinnustöðvanir,
eða aðrar aðgerðir sem ætlað er
að knýja fram aðra skipun kjara-
mála en lög þessi mæla fyrir um
eru óheimilar."
Alþýðusamband íslands mót-
mælti strax þessari grein lag-
anna, á þeirri forsendu að hún
væri ósvífín árás á samningsrétt
verkalýðsfélaganna. Send var
kæra til Alþjóðavinnumálstofnun-
arinnar, þar sem talið var að með
bráðabirgðalögunum væri verið
að afnema réttinn til ftjálsrar
samningsgerðar á sviði kjara-
mála. Jafnframt hefðu verið ógilt
ákvæði í gildandi kjarasamning-
um' um endurskoðun launaliða,
ef verðlag færi úr böndunum og
ef aðrir hópar hækkuðu í launum
umfram þá kjarasamninga sem
þegar höfðu verið gerðir.
Ríkisstjóm Þorsteins Pálssonar
setti aftur bráðabirgðalög 26.
ágúst, þar sem launahækkunum
og búvöruverðhækkunum, sem
áttu að taka gildi 1. september
samkvæmt fyrri bráðabirgðalög-
unum var frestað, og jafnframt
var sett á verðstöðvun út septem-
ber. Var ríkisstjómin með þessu
að vinna sér tíma til að undirbúa
efnahagsaðgerðir en þegar til
kom náði hún ekki um þær sam-
komulagi og fór frá.
Ríkisstjóm Steingríms Her-
mannssonar tók við í september-
lok, en að henni standa Fram-
sóknarflokkur, Alþýðubandalag
og Alþýðuflokkur. í stjómar-
myndunarviðræðunum var eitt
lykilatriðið að sett yrði á verð-
stöðvun fram á næsta ár, og einn-
ig að laun yrðu fryst. Tekist var
á um hvað lengi launafrystingin
ætti að standa, og varð niðurstað-
an 15. febrúar.
Ný bráðabirgðalög
sett í september
Sett voru ný bráðabirgðalög
27. sepbember. Þessi lög voru í
mörgum köflum, þar á meðal um
Atvinnutryggingasjóð útflutn-
ingsgreinanna, en einn kafli
þeirra fíallaði um breytingar á
bráðabirgðalögunum frá 20. maí.
Þar var frysting kjarasamninga
færð fram til 15. febrúar, og
ákvæði um launahækkanir breytt
þannig að aðeins kom ein hækk-
un, 1,25%, þann 1. febrúar í stað
launahækkana í september, des-
ember og mars.
Hinni umdeildu 4. grein bráða-
birgðalaganna var breytt í sam-
ræmi við þetta, og hljóðaði þá svo:
„Með þeim breytingum á kaup-
gjaldsákvæðum kjarasamninga,
sem kveðið er á um í lögum þess-
um, framlengjast allir gildandi
og síðast gildandi kjarasamning-
ar til 15. febrúar 1989. Heimilt
skal að segja upp kjarasamning-
um frá 15. febrúar 1989 með
þeim uppsagnarfresti sem um þá
gildir.
Verkbönn, verkföll, þar með
taldar samúðarvinnustöðvanir,
eða aðrar aðgerðir sem ætlað er
að knýja fram aðra skipan kjara-
mála en lög þessi mæla fyrir um,
era óheimilar."
Þegar Alþingi kom saman í
október lagði ríkisstjómin fram
staðfestingarfrumvarp vegna
beggja þessara bráðabirgðalaga,
þótt þau fyrri hefðu verið sett í
tíð fyrri ríkisstjómar. Framvörpin
voru fyrst lögð fram í efri deild,
þar sem ríkisstjómin hafði meiri-
hluta, 11 á móti 10.
Nokkrar breytingatillögur
komu fram við frumvörpin, en
Sjálfstæðisflokkurinn stóð ekki
að neinum breytingatillögum við
bráðabirgðalögin sem flokkurinn
átti þátt í að setja 20. maí, þrátt
fyrir síðari breytingar. En frá
hinum stjómarandstöðuflokkun-
um, Borgaraflokki og Kvenna-
lista, komu fram nokkrar breyt-
ingatillögur, m.a. við 4. greinina.
Flokkamir lögðu þar báðir til, að
í fyrri málsgreinin hljóðaði svo:
„Með þeim breytingum á kaup-
gjaldsákvæðum kjarasamninga,
sem kveðið er á um í lögum þess-
um, framlengjast allir gildandi,
og síðast gildandi kjarasamning-
ar fram til gildistöku þessara
laga. Frá því er lög þessi taka
gildi er heimilt að segja upp kjara-
samningum með þeim uppsagnar-
fresti sem um þá gildir." Borgara-
flokkurinn lagði síðan til að seinni
málsgreinin félli brott. Þetta þýð-
ir m.ö.o. að um leið og bráða-
birgðalögin hljóti staðfestingu
Alþingis, sé þeim félögum sem
þá eiga lausa kjarasamninga
fijálst að semja.
í umræðum um bráðabigðalög-
in í efri deild, sl. þriðjudag, lýsti
Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra því yfir, að ríkis-
stjómin hefði fjallað um breyting-
artillögu varðandi 4. grein lag-
anna frá 20. maí.
„í viðræðum við fulltrúa laun-
þega og athugun á stöðu atvinn-
ulífsins upp á síðkastið, hefur sú
hugmynd komið fram að rétt
væri að fella niður 2. málsgrein
4. greinar frumvarpsins, þ.e. að
endurreisa rétt til samninga frá
t.d. næstu áramótum. Þetta var
rætt í ríkisstjóminni í morgun og
menn á einu máli um að þetta
bæri að gera. Hins vegar liggja
þegar fyrir breytingartillögur við
þessa grein frá stjómarandstöð-
unni og ég sé því ekki ástæðu til
að vera að flytja enn aðra breyt-
ingartillögu, en taldi rétt að láta
það koma fram hér þegar, að
ríkisstjómin telur skynsamlegast
að fella niður 2. málsgrein 4.
greinar framvarpsins." sagði
Steingrímur á Alþingi.
Steingrímur skýrði þessa af-
stöðu síðar, m.a. með því að
verkalýðshreyfingin hefði sakað
stjómvöld um mannréttindabrot,
með því að afnema verkfallsrétt-
inn tímabundið, og í viðtali á Stöð
2 síðar um kvöldið kom í ljós, að
Steingrímur lagði þann skilning
í þessa breytingartillögu að
verkalýðsfélögum, með lausa
samninga fyrir 15. febrúar, væri
ftjálst að ganga til samninga, og
þess vegna notast við verkföll til
að knýja þá fram, en þeir samn-
ingar tækju ekki gildi fyrr en
eftir 15. febrúar.
Ásmundur Stefánsson forseti
ASÍ, benti hins vegar á, að sam-
kvæmt vinnulögum væri óheimilt
að fara í verkföll meðan samning-
ar væru í gildi, og á meðan fyrri
málsgrein 4. greinar væri í gildi,
væra allir samningar í gildi, að
minnsta kosti til 15. febrúar, og
þar með mætti hvort eð væri
ekki fara í verkföll fyrir þann
tíma.
í umræðum á Alþingi sl. mið-
vikudag kom fram hjá Halldóri
Blöndal þingmanni Sjálfstæðis-
flokksins, að seinni málsgrein 4.
greinar bráðabirgðalagannahefði
eingöngu verið sett til frekari
áréttingar á fyrri málsgreinininni
en engu breytti um efni þeirra
þótt hún félli brott.
Á þingflokksfundi á miðviku-
dagskvöld ákvað Sjálfstæðis-
flokkurinn síðan að styðja breyt-
ingartillögur Borgaraflokks og
Kvennalista við 4. grein stað-
festingarfrumvarpsins, þótt
flokkurinn væri þar með í raun,
að greiða atkvæði gegn lögum
sem hann stóð að því að setja.
Einnig var ákveðið að greiða at-
kvæði gegn staðfestingarfram-
varpinu í heild.
Frumvarpið var síðan staðfest
í efri deild, með 11 atkvæðum
stjómarþingmanna, en 10 stjóm-
arandstæðingar voru á móti. Allir
viðstaddir þingmenn greiddu at-
kvæði með tillögunni um að fella
seinni málsgrein 4. greinar frum-
varpins niður, en breytingartillag-
an við fyrri málsgreinina var felld
með atkvæðum stjórnarliða.
Breyttar forsendur og
nauðsynlegt að eyða
óvissu
Þegar Morgunblaðið spurði
Þorsteinn Pálsson formaður Sjálf-
stæðisflokksins hvort það væri
eðlilegt að flokkurinn stæði á
þennan hátt gegn lögum sem
hann hefði sjálfur sett, sagði hann
að forsætisráðherra og ríkis-
stjómin hefði staðið þannig að
málum varðandi frumvarpið, að
komið hefði upp veraleg óvissa,
og henni hefði ekki verið hægt
að eyða, með öðra móti en taka
þessa afstöðu. Og fyrst stjómar-
flokkamir hefðu ekki getað fallist
á hana í efri deild væri sú óvissa
enn ríkjandi í neðri deild.
„Önnur ástæða fyrir þessari
afstöðu er sú, að aðstæður era
allar breyttar. Þetta ákvæði var
sett sem þáttur af hliðarráðstöf-
unum með gengisbreytingu í
þágu sjávarútvegsins og útflut-
ingsiðnaðarins. Nú hefur þessi
ríkisstjóm lýst því yfir, gagn-
stætt því sem var stefna fyrri
stjómar, að hún ætli ekki að gera
neinar ráðstafanir til að bæta
stöðu þessara greina, og alls ekki
að breyta gengi, og þess vegna
eru ekki sömu forsendur fyrir
hliðarráðstöfunum og þegar lögin
voru sett. Þessar tvær ástæður
liggja til grundvallar okkar af-
stöðu nú,“ sagði Þorsteinn Páls-
son.
Staðfestingarfrumvörpin um
bráðabirgðalögin fara nú til neðri
deildar, þar sem stjóm og stjóm-
arandstaða hafa jafnmarga þing-
menn, eða 21 hvor. Framvörpin
falla á jöfnum atkvæðum og hef-
ur Steingrímur Hermannsson lýst
því yfir, að stjómin muni segja
af sér ef það gerist. Fulltrúar
stjómarandstöðunnar segja það
liggja í augum uppi, að stjómin
verði að ganga til móts við sjónar-
mið stjómarandstæðinga um
samningsréttinn, sem tekist var
á um í efri deild, vilji hún ekki
eiga það á hættu að frumvarpið
falli.
Stjómarandstaðan hefur einn-
ig sameinast um breytingartillögu
við bráðabirgðalögin frá 27. sept-
ember, um Atvinnutryggingasjóð,
þar sem gert er ráð fyrir að hann
verði deild í Byggðastofnun en
ekki sjálfstæður sjóður. Fulltrúar
stjómarandstöðunnar telur einnig
að ríkisstjómin verði að fallast á
þessa breytingu, ætli hún að
koma í veg fyrir að stjómarand-
staðan greiði atkvæði gegn frum-
varpinu í heild og felli þannig
stjómina.