Morgunblaðið - 22.12.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, PIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1988
Saga Þorlákshafiiar
Bókmenntir
ErlendurJónsson
Skíili Helgason:
SAGA ÞORLÁKSHAFNAR til
loka áraskipaútgerðar I.-III.
Bókaúig. Öra og Orlygur hf. 1988.
Þetta þriggja binda verk er geysi-
mikið að umfangi og efni, samtals
fjórtán hundruð síður! Hvert bindi
ber sinn undirtitil: Byggð og búend-
ur, Veiðistöð og verslun og At-
burðir og örlög. Höfundur kveðst
hafa unnið að verkinu í þrjá ára-
tugi. »Tekið skal fram,« segir í
formála, »að.hér verður engin heild-
arsaga rakin, heldur aðeins brugðið
upp svipmyndum úr sögu margra
alda, þó að sjálfsögðu mest síðari
tíma.« Svipmyndasafn? Kannski
lýsir það verkinu best? Aðfangaleið-
ir höfundar hafa vitanlega verið
fleiri en nöfnum tjáir að nefna.
Mikið telur hann sig t.d. hafa þegið
af Þórði Sigurðssyni fræðimanni
sem bjó á Tannastöðum í Ölfusi á
fyrri hluta þessarar aldar. Þórður
var kunnugur í Þorlákshöfn því þar
hafði hann róið margar vertíðir; var
HEILDSOLU-
MARKAÐUR
Laugavegi 22a,
gengió inn
umportió
Allt nýjar vörar
fyrir fullorðna
jafht sem börn
Mjög gott verð
Dæmi um verð:
Buxurkr. 1.470,-
Karlmannafrakkar kr. 3.000,-
Skyrtur kr. 900,-
Úlpurkr. 1.500,-
og margt, margt fleira.
Sjón er
sögu ríkari!
þar að auki með fróðustu mönnum
sinnar tíðar um fyrri alda menn og
ættir og minnugur vel. Höfundur
vitnar til Páls Eggerts Ólasonar
sem sagði: »Engin saga verður ann-
að en ágrip.« Það má til sanns veg-
ar færa. En um þetta mikla rit má
líka segja að það sé bæði saga og
safnrit; svo margháttaður fróðleik-
ur er þarna saman dreginn: sagn-
fræðilegar staðreyndir — þjóð-
sagnaefhi og allt þar á milli. Til að
mynda er birt þarna talsvert af
frúmgögnum. Ef nefna skal eitt-
hvað sem undirrituðum þykir sér-
lega forvitnilegt bendi ég á upp-
skrift bús í Herdísarvík frá árinu
1878. Þess var þá jafnan krafist
varðandi þvflíkan gjörning að hvað-
eina væri skrifað upp, stórt og
smátt, og ýtrustu nákvæmni gætt.
Þess er þarna getið hvernig húsa-
skipan var háttað, hvaða áhöld og
verkfæri voru til; og' bókaeign er
auðvitað tíunduð: »Tvær biblíur, 2
sálmabækur, 1 grallari og Mynsters
hugleiðingar; Njála, 4 Passíusálmar
ogýmislegt bókarusl.« Hvorki hefur
það verið guðsorð né fornrit sem
kallað var rusl í þá daga; líkast til
þýddir reyfarar. Þarna var einnig
til »ýmislegt kaðalrusk, og eru þar
með upptaldar eignir sem ekki voru
nefndar sínum réttu nöfnum. Til
voru »4 pottar heilir og 1 bilaður«
og hafa vafalaust fyrirfundist heim-
ili með minni pottaeign.
Þriðja bindið er reyndar
skemmtilegast en þar eru sagnir
ýmsar tengdar Þorlákshöfn. Er þar
fylgt þeirri gömlu hefð að byggt er
á munnlegum heimildum sem síðar
eru treystar með skjalfestum gögn-
um þegar því verður við komið.
Kveðskapur er líka birtur þarna,
gamlar formannavísur svo dæmi sé
tekið.
Skúli Helgason
Þegar öllu er á botninn hvolft
nær saga þessi yfir talsvert víðara
svið en Þorlákshöfh eina. Því margt
hvað hefur þarna almennt þjóð-
fræðigildi þótt það tengist umrædd-
um stað að nafninu til.
Myndir setja ekki mikinn svip á
ritið. En þeim mun merkilegri eru
þær sem þar eru birtar. Til dæmis
eru þarna myndir af kynjakvistum
ýmsum sem kunnir voru um síðustu
aldamót, Símoni Dalaskáldi, Eyjólfi
ljóstolli og fleiri slíkum, auk bænda-
fólks ög embættismanna sem við
sögu koma. Eru þær, margar hveij-
ar, undraskýrar. Þá eru þarna all-
margar myndir af skipshöfnum,
aðallega frá aldamótum.
Er ekki ofmælt að með saman-
tekt þessa rits hafi Skúli Helgason
unnið stórmikið starf og merkilegt
sem skipi honum á bekk með okkar
bestu fræðimönnum.
Hugurinn fiillur af
leyndardómum..,
Bokmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Herbjörg Wassmo: Húsið með
blindu glersvölunum.
íslensk þýðing: Hannes Sigfus-
son.
Útg. Mál og menning 1988.
Húsið með blindu glersvölunum
er fyrsta verkið í þríbók höfundar
um stúlkuna Þóru, seni í upphafi
ferðar er telpukorn sem býr með
móður sinni og stjúpa á lítilli eyju
við Norður-Noreg. Hinar tvær
seinni eru Det stumme Rommet og
Iiudlös himmel og Herbjörg
Wassmo hlaut Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs fyrir verkið eftir
að þriðja bókin kom út.
Móðir Þóru, Ingiríður, hefur átt
telpuna með þýskum hermanni sem
var í hernámsliði Þjóðverja á
stríðsárunum. Hlutskipti móðurinn-
ar er því harkaleg fyrirlitning sem
yfirfærist á telpuna. Móðirin hefur
aldrei treyst sér til að horfast í
augu við fortíð sína og það er ekki
fyrr en Rakel frænka hennar út-
skýrir fyrir henni liðnar stundir, að
henni tekst að setja ýmsa atburði
í samhengi í ungum nuga sínum.
Samt hefur nú móðirin náð sér
í Henrik fyrir eiginmann, en það
átti sínar ástæður á sínum tíma.
Henrik er mesta dusilmenni og
lydda, ekki sér hann fyrir fjölskyld-
unni, svo að móðirin verður að vinna
hörðum höndum. Einatt eru þau
Henrik og telpan ein heima á kvöld-
in og hún ung þegar stjúpinn fer
að misnota hana kynferðislega.
Stúlkan bregst við eins og dæmi-
gert er með börn sem eru svívirt á
þennan hátt, hún þegir þunnu
hljóði, full andstyggðar og sektar-
kenndar.
Líf hennar er samt ekki samfelld
martröð, henni auðnast að nota
ímyndunarafl barnsins til að kom-
ast í alls konar drauma og ímyndun-
arheim, sem gerir henni lífið bæri-
Herbjörg Wassmo
legra og á stundum gott. Sam-
skipti hennar vjð frænkuna Rakel
og mann hennar Símon opna henni
nýja sýn, að ekki sé nú talað um,
þegar mállaus piltur Friðrik kemur
í litla bæinn og hún eignast vináttu
hans. Vináttusambandi þeirra er
lýst einkar ljúflega og lifandi. Und-
ir Iokin verður það hlutskipti Þóru
að bjarga Henrik frá bana, en
kannski þarf hún- ekki að óttast
neitt í bráð, því að hann er hand-
tekinn fyrir íkveikju og fluttur á
brott. Höfundur hefur afar næmt
auga fyrir tilfinningum telpunnar
og lýsir þeim af mikilli nærfærni.
Þetta er mögnuð saga, með und-
iröldu heitra tilfinninga. Allt er sagt
á lágu nótunum, lesandi verður að
lesa milli lína, því að hér er oft
talað hljótt. Telpan, Þóra, verður
mjög skýr persóna og fjöldamargar
persónur sögunnar listavel gerðar.
Hannes Sigfússon hefur unnið þýð-
inguna af kunnáttusemi og vand-
virkni eins og vænta mátti. En
fullmikið af prentvillum er í bók-
inni, sem skrifast á reikning útgáf-
unnar, sem að öðru leyti er hin
hugnanlegasta.