Morgunblaðið - 22.12.1988, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1988
Saga Þorlákshaftiar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Skúli Helgason:
SAGA ÞORLÁKSHAFNAR til
loka áraskipaútgerðar I.-III.
Bókaútg. Óm og Orlygur hf. 1988.
Þetta þriggja binda verk er geysi-
mikið að umfangi og efni, samtals
Qórtán hundruð síður! Hvert bindi
ber sinn undirtitil: Byggð og búend-
ur, Veiðistöð og verslun og At-
burðir og örlög. Höfundur kveðst
hafa unnið að verkinu í þrjá ára-
tugi. »Tekið skal fram,« segir í
formála, »að.hér verður engin heild-
arsaga rakin, heldur aðeins brugðið
upp svipmyndum úr sögu margra
alda, þó að sjálfsögðu mest síðari
tíma.« Svipmyndasafn? Kannski
lýsir það verkinu best? Aðfangaleið-
ir höfundar hafa vitanlega verið
fleiri en nöfnum tjáir að nefna.
Mikið telur hann sig t.d. hafa þegið
af Þórði Sigurðssyni fræðimanni
sem bjó á Tannastöðum í Ölfusi á
fyrri hluta þessarar aldar. Þórður
var kunnugur í Þorlákshöfn því þar
hafði hann róið margar vertíðir; var
HEILDSÖLU-
MARKAÐUR
Allt nýjar vörur
fyrir fiillorðna
jafnt sem böm
Lcaugavegi 22a,
gengid inn
unt porlid
Dæmi um yerð:
Mjög gott verð
Buxurkr. 1.470,-
Karlmannaírakkar kr. 3.000,-
Skyrtur kr. 900,-
Úlpurkr. 1.500,-
og margt, margt fleira.
Sjón er
sögu ríkari!
þar að auki með fróðustu mönnum
sinnar tíðar um fyrri alda menn og
ættir og minnugur vel. Höfundur
vitnar til Páls Eggerts Ólasonar
sem sagði: »Engin saga verður ann-
að en ágrip.« Það má til sanns veg-
ar færa. En um þetta mikla rit má
líka segja að það sé bæði saga og
safnrit; svo margháttaður fróðleik-
ur er þama saman dreginn: sagn-
fræðilegar staðreyndir — þjóð-
sagnaefni og allt þar á milli. Til að
mynda er birt þama talsvert af
frumgögnum. Ef nefna skal eitt-
hvað sem undirrituðum þykir sér-
lega forvitnilegt bendi ég á upp-
skrift bús í Herdísarvík frá árinu
1878. Þess var þá jafnan krafist
varðandi þvílíkan gjöming að hvað-
eina væri skrifað upp, stórt og
smátt, og ýtmstu nákvæmni gætt.
Þess er þama getið hvemig húsa-
skipan var háttað, hvaða áhöld og
verkfæri vom til; og' bókaeign er
auðvitað tíunduð: »Tvær biblíur, 2
sálmabækur, 1 grallari og Mynsters
hugleiðingar; Njála, 4 Passíusálmar
og ýmislegt bókamsl.« Hvorki hefur
það verið guðsorð né fomrit sem
kallað var msl í þá daga; líkast til
þýddir reyfarar. Þarna var einnig
til »ýmislegt kaðalmsl«, og em þar
með upptaldar eignir sem ekki vom
nefndar sínum réttu nöfnum. Til
vom »4 pottar heilir og 1 bilaður«
og hafa vafalaust fyrirfundist heim-
ili með minni pottaeign.
Þriðja bindið er reyndar
skemmtilegast en þar em sagnir
ýmsar tengdar Þorlákshöfn. Er þar
fylgt þeirri gömlu hefð að byggt er
á munnlegum heimildum sem síðar
em treystar með skjalfestum gögn-
um þegar því verður við komið.
Kveðskapur er líka birtur þama,
gamlar formannavísur svo dæmi sé
tekið.
Skúli Helgason
Þegar öllu er á botninn hvolft
nær saga þessi yfir talsvert víðara
svið en Þorlákshöfn eina. Því margt
hvað hefur þama almennt þjóð-
fræðigildi þótt það tengist umrædd-
um stað að nafninu til.
Myndir setja ekki mikinn svip á
ritið. En þeim mun merkilegri em
þær sem þar em birtar. Til dæmis
em þama myndir af kynjakvistum
ýmsum sem kunnir vom um síðustu
aldamót, Símoni Dalaskáldi, Eyjólfi
ljóstolli og fleiri slíkum, auk bænda-
fólks og embaettismanna sem við
sögu koma. Em þær, margar hveij-
ar, undraskýrar. Þá em þama all-
margar myndir af skipshöfnum,
aðallega frá aldamótum.
Er ekki ofmælt að með saman-
tekt þessa rits hafi Skúli Helgason
unnið stórmikið starf og merkilegt
sem skipi honum á bekk með okkar
bestu fræðimönnum.
Hugurinn fiillur af
leyndardómum...
Békmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Herbjörg Wassmo: Húsið með
blindu glersvölunum.
íslensk þýðing: Hannes Sigfús-
son.
Útg. Mál og menning 1988.
Húsið með blindu glersvölunum
er fyrsta verkið í þríbók höfundar
um stúlkuna Þóm, seni í upphafi
ferðar er telpukom sem býr með
móður sinni og stjúpa á lítilli eyju
við Norður-Noreg. Hinar tvær
seinni em Det stumme Rommet og
Hudlös himmel og Herbjörg
Wassmo hlaut Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs fyrir verkið eftir
að þriðja bókin kom út.
Móðir Þóm, Ingiríður, hefur átt
telpuna með þýskum hermanni sem
var í hemámsliði Þjóðveija á
stríðsámnum. Hlutskipti móðurinn-
ar er því harkaleg fyrirlitning sem
yfírfærist á telpuna. Móðirin hefur
aldrei treyst sér til að horfast í
augu við fortíð sína og það er ekki
fyrr en Rakel frænka hennar út-
skýrir fyrir henni liðnar stundir, að
henni tekst að setja ýmsa atburði
í samhengi í ungum huga sínum.
Samt hefur nú móðirin náð sér
í Henrik fyrir eiginmann, en það
átti sínar ástæður á sínum tíma.
Henrik er mesta dusilmenni og
lydda, ekki sér hann fyrir fjölskyld-
unni, svo að móðirin verður að vinna
hörðum höndum. Einatt em þau
Henrik og telpan ein heima á kvöld-
in og hún ung þegar stjúpinn fer
að misnota hana kynferðislega.
Stúlkan bregst við eins og dæmi-
gert er með böm sem em svívirt á
þennan hátt, hún þegir þunnu
hljóði, full andstyggðar og sektar-
kenndar.
Líf hennar er samt ekki samfelld
martröð, henni auðnast að nota
ímyndunarafl bamsins til að kom-
ast í alls konar drauma og ímyndun-
arheim, sem gerir henni lífið bæri-
Herbjörg Wassmo
legra og á stundum gott. Sam-
skipti hennar við frænkuna Rakel
og mann hennar Stmon opna henni
nýja sýn, að ekki sé nú talað um,
þegar mállaus piltur Friðrik kemur
í litla bæinn og hún eignast vináttu
hans. Vináttusambandi þeirra er
lýst einkar ljúflega og lifandi. Und-
ir lokin verður það hlutskipti Þóm
að bjarga Henrik frá bana, en
kannski þarf hún. ekki að óttast
neitt í bráð, því að hann er hand-
tekinn fyrir íkveikju og fluttur á
brott. Höfundur hefur afar næmt
auga fyrir tilfinningum telpunnar
og lýsir þeim af mikilli nærfæmi.
Þetta er mögnuð saga, með und-
iröldu heitra tilfínninga. Allt er sagt
á lágu nótunum, lesandi verður að
lesa milli lína, því að hér er oft
talað hljótt. Telpan, Þóra, verður
mjög skýr persóna og fjöldamargar
persónur sögunnar listavel gerðar.
Hannes Sigfússon hefur unnið þýð-
inguna af kunnáttusemi og vand-
virkni eins og vænta mátti. En
fullmikið af prentvillum er í bók-
inni, sem skrifast á reikning útgáf-
unnar, sem að öðm leyti er hin
hugnanlegasta.