Morgunblaðið - 16.03.1989, Page 14

14
C8e; SHAM .31 HUOAaUTMMn GlgAJaVtUOflOM
MÖRGUNBLAÐÍÐ FIMMTUDAGUR 16. MARZ 1989
ESAB
RAFSUÐUVÉLAR
vír og fylgihlutir
= HÉÐINN =
VÉLAVERSLUN SÍMI 624260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA - LAGER
1
ermm^aríjiiib
RITSAFN H.C. ANDERSENS er þrjár
innbundnar bækur í vandaðri öskju.
RITSAFN H.C. ANDERSENS er sígild eign
sem fylgir eigandanum alla ævi.
c
ÆSKAN
Haustbrúður eftir Þórunni Sigurðardóttur: María Sigurðar<
Jóhann Sigurðarson (Níels Fuhrmann amtmaður yfir Islandi).
MYRKVIÐIR
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Þjóðleikhúsið.
H AU STBRÚÐUR.
Höfundur og leikstjóri:
Þórunn Sigurðardóttir.
Tónlist: Jón Nordal.
Leikmynd og búningar:
Karl Aspelund.
Lýsing: Björn Bergsteinn
Guðmundsson.
Saga Appoloníu Schwartzkopf
og Níelsar Fuhrmanns amtmanns
hefur löngum verið mönnum hug-
leikin. Dauða Appoloníu bar að
með þeim hætti sem enn er ekki
ljós, en Grímsstaðaannáll 1724
segir um það ár:
„Á þessu sumri deyði Appol-
onía Svartkopp á Bessastöðum,
en hvemig hún dó veit eg ei: Það
var sú kvinna sem amtmaður
Fuhrmann ekta átti, en var sagt
að ei hefði viljað, mæðgur tvær
voru á Bessastöðum, danskar, sú
yngri vildi eiga hann.“
Um Appoloníu skrifaði Guð-
mundur Danlelsson skáldsöguna
Hrafnhettu (1958).
Þórunn Sigurðardóttir leitar
fanga í þessari gömlu örlagasögu
og nefnir leikrit sitt Haustbrúður.
Þetta er ekkert nýtt eins og hún
segir sjálf, höfundar „hafa alltaf
sótt efnivið I fortíðina til þess að
reyna að finna rætur sinnar sam-
tíðar". Og Þórunn er líka að
skírskota til samtímans með því
að sýna „þá fjötra sem þjóðfélag-
ið hneppir einstaklingana I, bæði
að því er varðar kynhlutverk og
embættisstöðu".
Mestu máli hlýtur að skipta
hvemig Þórunni hefur tekist að
skrifa leikrit og gera því skil á
sviði með leikstjóm sinni. Hér
verður ekki einblínt á hlut Appol-
oníu í jafnréttisbaráttunni eða það
hvemig metorðasýki hrekur burt
mannlegar tilfínningar og veldur
því að menn lifa í raun aðeins
hálfu lífi. Margt gerir þó höfund-
urinn vel hvað þessa rýni varðar.
Hin miklu átök sem eiga sér
stað hjá þeim Níels Fuhrmann og
Appoloníu Schwartzkopf, inra
með þeim sjálfum og á milli þeirra,
eru þungamiðja leikritsins. Þó-
runni Sigurðardóttur auðnast að
sýna okkur inn í hugskot þeirra,
gera tilfínningar þeirra mannleg-
ar og ljósar.
Þómnn verður þó ekki sökuð
um að leggja ekki rækt við fleiri
persónur. Katharina Holm, ráðs-
kona amtmannsins, og dóttir
hennar, Karen, eru meðal þeirra
sem hafa sterkt svipmót. Meðal
annarra slíkra eru Kristján Se-
hested aðmíráll, Komel íus Wulf
landfógeti og Guðrún, stjúpdóttir
amtmanns. Þar sem margar per-
sónur koma við sögu, ekki síst í
sögulegu leikverki, verða þær að
sjálfsögðu ekki allar jafneftirtekt-
arverðar. Leikritahöfundar ættu
að spyrja sjálfa sig þeirrar spum-
ingar hvort nauðsynlegt sé að
fylla sviðið lifandi og dauðum
skuggamyndum, hvort fáar per-
sónur geti ekki komið merking-
unni til skila. Þórunn gæti haft
gagn af að velta þessu fyrir sér
og vissulega margir fleiri höfund-
ar.
Annað sem Þórunn, í senn höf-
undur og leikstjóri, hefði þurft að
gaumgæfa fyrir frumsýningu er
lengd leikrits. Ég er viss um að
hún hefði ekki náð síðri árangri
með mun styttri sýningu. En
henni til hróss skal það tekið fram
að áhorfandi (að minnsta kosti
undirritaður) fylgdist af áhuga
með framvindunni, algjörlega inn-
antóm og spennulaus atriði kann
ég ekki að nefna.
Haustbrúður nýtur þess ekki
síst að vel hefur verið skipað í
hlutverk.
Jóhann Sigurðarson er glæsi-
legur Fuhrmann og hefur sterk
tök á hlutverkinu frá upphafínu
til enda. Hann er fulltrúi karl-
mennsku, gáfna og réttsýni, en
veikur undir niðri, eiginlega
mannleysa þegar betur er að gáð.
María Sigurðardóttir leikur
Appoloníu af ósvikinni tilfínningu
og skilningi á þessari ógæfusömu
persónu. Það er reisn yfír Maríu
I hlutverkinu, en mest þótti mér
hún innilokuð í eymd Bessastaða
þegar öll sund eru lokuð, ekkert
framundan nema dauðinn.
Bríet Héðinsdóttir lék á marga
strengi í hlutverki ráðskonunnar,
Katharinu Holm, og á alla vel.
FVá hendi höfundar er ráðskonan
ein besta persónugerð verksins,
kannski sú besta.
Rúrik Haraldsson bætti í per-
sónusafn sitt eftirminnilegu hlut-
verki með túlkun Kristjáns Se-
hesteds aðmíráls. Aðmírállinn er
að vísu sígild manngerð og löngu
kunn úr sögum og öðrum leikrit-
um, en vekur engu að síður kátínu
áhorfenda.
Onnur sígild persóna er Komel-
íus Wulf landfógeti sem Gísli
Halldórsson fór létt með að gera
lifandi og vekja samúð áhorfenda.
Guðný Ragnarsdóttir í hlut-
verki Karenar Holm, dóttur ráðs-
konunnar, tókst með áreynslulitl-
um hætti að laða fram persónu
sem aðrir stjóma, en er einkar
geðfelld.
Það mætti að sjálfsögðu nefna
fleiri. Jón Símon Gunnarsson
gerði vicelögmanninum ágæt skil,
Bryndís Pétursdóttir sýndi okkur
glögglega innræti Marie Fu-
hrmann, móður amtmannsins.
Sigurður Siguijónsson bjó til eina
af sínum kostulegu myndum með
túlkun Þorgríms vinnumanns.
Unnur Ösp Stefánsdóttir var blátt
áfram og eðlileg stjúpdóttir amt-
manns.
Þórarinn Eyfjörð gerði sitt til
að gæða lífí Hans Holm, son ráðs-
konunnar, göfugmenni sem því
miður er veigalítil persóna frá
hendi höfundar. Svo er um fleiri
persónur sem eru eins og eftir
gamalkunnri uppskrift.
Leikmynd og búninga sér Karl
Aspelund um og lýsingu Bjöm
Bergsteinn Guðmundsson. Sam-
vinna þeirra sætir engum tíðind-
um, en tala má um að þeir hafí
komist mjög þokkalega frá verk-
efninu. Ég hefði þó kosið eilítið
frumlegri leikmynd, en hlutar
hennar voru gerðir af hugkvæmni.
Tónlist Jóns Nordals verkaði
líkt og undirtónn við harmræn
örlög verksins, þrengdi sér aldrei
að marki inn á sviðið og það held
ég að hafi verið rétt leið.
Hin sagnfræðilega upprifjun,
baráttan milli kynjanna, þjóðfé-
lagsskilningurinn er ekki það
markverðasta í leikriti Þórunnar
Sigurðardóttur. Það er leikur til-
fínninganna sem hefur mest gildi,
ástin og fjarlægðin milli tveggja
persóna sem eru dæmdar til að
farast.