Morgunblaðið - 13.06.1989, Qupperneq 30

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. JÚNÍ 1989
|Hinsr0miní»Ial>l
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
StyrmirGunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁmiJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Gæðakröfur sjávar-
vörumarkaðanna
Lífríki sjávar gerir ísland
byggilegt. Auðlindir hafs-
ins eru öðru fremur undirstaða
velferðar og efnahagslegs sjálf-
stæðis landsmanna. Þær á að
nýta án þess að ganga á stofn-
stærð tegundanna. Það á að
taka þann afla, sem fiskifræðí-
legar niðurstöður standa til,
með sem minnstum tilkostnaði
og vinna í sem verðmætasta
vöru. I því efni þurfum við bet-
ur að gera hér eftir en hingað
til.
Fáar þjóðir flytja á erlendan
markað jafn stóran hluta þjóð-
arframleiðslu og Islendingar.
Þeir flytja og inn hátt hlutfall
nauðsynja sinna. Milliríkja-
verzlun vegur þvi þyngra í
lífskjörum okkar en flestra ann-
arra. Milliríkjaverzlun okkar er
að langstærstum hluta við V-
Evrópu og N-Ameríku. I þess-
um heimshlutum fara gæða-
og hollustukröfur til hvers kon-
ar matvæla mjög vaxandi, en
fiskmeti er meginhluti útflutn-
ings okkar. Harðnandi sam-
keppni ýtir og enn undir verð-
og gæðakröfur. Það er mergur-
inn málsins, ef grannt er gáð,
að íslenzkar sjávarvörur treysti
markaðsstöðu sína með ströngu
gæðaeftirliti.
Það er einkum tvennt í frétt-
um liðinnar viku sem beinir
hugum landsmanna að þessum
efnum:
í fyrsta lagi undirbúningur á
þingi Bandaríkjanna að nýrri
og strangari lögum um gæða-
og hollustueftirlit með fiskmeti,
bæði að því er varðar þeirra
eigin fisk sem og innflutta sjáv-
arvöru. A síðasta ári keyptu
Bandaríkjamenn fiskmeti frá
140 ríkjum fyrir fjármuni sem
svara til 170 milljarða íslenzkra
króna.
I annan stað sendi heilbrigð-
isfulltrúinn í Hull sendiherra
Islands í Lundúnum formiega
kvörtun vegna íslenzks fersk-
fisks. Þar segir að gæðum fisks
héðan fari hrakandi sem og til-
vikum fjölgandi þar sem hann
er dæmdur óhæfur til manneld-
is. „Ljóst er að orsök vanda-
málsins er ekki loftslag í Bret-
landi“, segir í kvörtunarbréfi
eftirlitsaðilans í Hull, „heldur
meðhöndlun og þrif fisksins og
hugsanlega hve gamall hann
er settur í skip“.
Skýringar kunna að vera fyr-
ir hendi á einstökum tilfellum,
þegar fiskur héðan var dæmdur
óhæfur til manneldis. En það
skiptir höfuðmáli að læra af
mistökum, sem hér um ræðir,
herða gæðakröfur og jafnvel
að stýra leyfum til útflutnings
í gámum fremur til þeirra sem
standa sig_ vel að þessu leyti,
eins og LÍU hefur sett fram
hugmyndir um.
Ef við ætlum að halda stöðu
okkar — og helzt styrkja hana
— á mikilvægum og kröfuhörð-
um sjávarvörumörkuðum V-
Evrópu og N-Ameríku verðum
við taka fullt tillit til þeirra
gæða- og hollustuviðhorfa
neytenda, sem munu einkenna
þennan markað í æ ríkara
mæli með hverju árinu sem
líður. Hér er alltof mikið í húfi
til að láta skeika að sköpuðu.
Borgara-
fundur um
„ekkna-
skatt“
að er sennilega einsdæmi
í skattaflóru heimsbyggð-
arinnar, þótt þar kenni margra
grasa, að missir maka leiði til
hækkandi skatttöku ríkisins; að
skattþyngd eftirlifandi ekkju
eða ekkils geti orðið helmingi
hærri af sömu eign; það er sama
skattstofni, en meðan hjónin
lifðu bæði.
Núverandi ríkisstjórn hóf
árið 1989 með hækkun heildar-
skattheimtu á fólk og fyrirtæki
í landinu um sjö milljarða
króna. Milljörðunum var meðal
annars dreift inn í Verð vöru
og þjónustu með tilheyrandi
hærra verðlagi en lægri kaup-
mætti. En trúlega er furðuleg-
asta fyrirbæri skattastefnu
stjórnarinnar „ekknaskattur-
inn“ svonefndi, sem felur í sér
hrópandi misrétti gagnvart
ekkjum, ekklum og einstakling-
um.
Þessi einstæða skattheimta
er tilefni borgarafundar, sem
efnt verður til að Hótel Borg í
kvöld klukkan 20.30 síðdegis.
Það segir sitt um þennan
skatt, að hann er orðinn að eins
konar tákni fyrir ríkisstjórnina,
sem enn situr að nafninu til, í
andstöðu þriggja af hveijum
fjórum aðspurðra í skoðana-
könnun, með líf sitt í höndum
þingflokks, sem er „horfinn",
samkvæmt sömu könnun.
Stórstígar framfe
meðferð kransæðí
Rætt við prófessor Eugene Braunwald hjartalækni frá Bost(
Dagana 8. og 9. júní sl. var haldið 12. þing norrænna hjartalækna
á Hótel Sögu og i Háskólabíói. Þingið sóttu á 6. hundrað hjarta-
lækna, en þetta er í fyrsta sinn sem norrænir hjartalæknar þinga
hérlendis. Að þinginu stóð Hjartasjúkdómafélag íslenskra lækna. Til
þingsins var boðið fimm heimsþekktum hjartalæknum, sem héldu
gestafyrirlestra. Þekktastur er prófessor Eugene Braunwald, hjarta-
læknir frá Boston í Bandaríkjunum. Prófessor Braunwald er fyrrum
forstöðumaður Bandarísku heilbrigðismálastofiiunarinnar og frum-
kvöðull í þróun hjartaþræðinga. Hann'er prófessor í lyflækningum
við Iæknaskóla Harvard-háskóla og yfírmaður lyflækningadeilda
Brigham and Womens- og Beth Israel-sjúkrahúsanna í Boston.
Prófessor Eugene Braunwald er
heimsþekktur fyrir víðfemar rann-
sóknir sínar og ritgerðasmíðar.
Hann er einn af ritstjórum Harri-
sons- kennslubókarinnar í lyflækn-
ingum og höfundur bókarinnar
Heart Disease — A Textbook Of
Cardiovascular Medicine. í seinni
tíð hefur hann einkum beint sjónum
að kransæðasjúkdómum og hjarta-
drepi.
Til kransæðasjúkdóma teljast
fjórir hjartasjúkdómar: hjartaöng,
skyndilegur hjartadauði, hjartadrep
og langvinnur blóðþurrðarsjúk-
dómur hjarta. Grunnur sjúkdóm-
anna er misvægi á milli þarfar
hjartavöðvans fyrir súrefni og
framboðs þess. í flestum tilfellum
má rekja slíkt misvægi til ónógs
blóðflæðis er hlýst af æðaþrenging-
um vegna kölkunar kransæða hjart-
ans. Hversu hratt skerðing verður
á blóðflæði kransæðanna og hversu
útbreidd og alvarleg blóðþurrðin
verður greinir svo á milli fyrr-
nefndra fjögurra hjartasjúkdóma.
Hinir þrír fyrsttöldu flokkar krans-
æðasjúkdóma eru bráðasjúkdómar
og teljast til þess, sem í daglegu
•tali er gjaman nefnt hjartaáfall.
Æðakölkun er sá grunnur, sem
segja má að kransæðasjúkdómar
standi á, en hún finnst í einhverri
mynd hjá flestum yfir tvítugt. Petta
er æðasjúkdómur, sem rekur mikil-
vægi sitt til þess hversu gjarn hann
er að leggjast á kransæðar hjart-
ans, slagæðar heila og ósæðina.
Kölkun kransæðanna er rót megin-
hjartasjúkdómanna, nefnilega
kransæðasjúkdóma. Æðakölkun er
algengasta dánarorsök á Vestur-
löndum og kransæðasjúkdómar
eiga þar stærstan hlut að máli.
Árið 1983 dóu 515 íslendingar
(31,2% dánarmeina) úr kransæða-
sjúkdómum og 161 úr heilablóðfalli
(9,7% dánarmeina). Hvort tveggja
má rekja til æðakölkunar, eða um
41% dánarmeina. Á sama ári létust
394 úr krabbameini (23,8% dánar-
meina) eða nærri helmingi færri.
Faraldsfræðilegar rannsóknir
hafa sýnt fram á áhættuþætti æða-
kölkunar og þá um leið kransæða-
sjúkdóma. Hinir stærstu eru hátt
gildi kólesteróls í blóði, háþrýsting-
ur, sígarettureykingar og sykur-
sýki. Einnig eru nefndir aðrir veiga-
minni þættir s.s. _ hreyfingarleysi,
streita og offita. íslendingar hafa
löngum neytt fitu- og eggja-
hvíturíkrar fæðu og er talið að fita
sé um 43% af orkumagnijslenskrar
fæðu. Blóðkólesteról íslendinga
þykir einnig hátt, en íslendingar
munu neyta meiri mettaðrar fitu
en flestar aðrar þjóðir, en hlutur
hennar er um 19,8% af orkumagni
fæðunnar.
í gestaerindi prófessor Eugene
Braunwald kom fram, að þegar
árið 1911 birtu tveir rússneskir
fræðimenn greinargerð þar sem hið
fyrsta sinni var leitt getum að því,
að blóðtappi í kransæðum hjartans
væri undanfari hjartadreps og
þeirra sjúkdómseinkenna þess, sem
menn þekktu frá fyrri tíma. Um
var að ræða sjúklinga, sem lifðu í
nokkra daga eftir hjartaáfall.
„Þýski meinafræðingurinn Rudolf
Virchow hafði lýst blóðsega í krans-
æðum þegar um 1870, en það var
ekki fyrr en síðar að menn áttuðu
sig á tengslum þessarar athugunar
Virchows við hjartadrep. Síðan var -
það á 5. tug aidarinnar, sem far-
aldsfræðilegar rannsóknir sýndu
fram á samband kransæðasjúk-
dóma og ákveðinna áhættuþátta.
Veittu menn því þá eftirtekt, að
dánartíðni meðal Norðmanna af
völdum kransæðasjúkdóma minnk-
aði á árum síðari heimsstyijaldar-
innar en jókst síðan á ný þegar
tveimur árum eftir stríðslok. I kjöl-
far þessa urðu ljós áhrif ýmissa
fylgifiska velmegunar til aukinnar
tíðni kransæðasjúkdóma. Og í dag
er það svo, að áhættuþættir krans-
æðasjúkdóma hafa fengið fastan
sess í læknisfræðinni. Hins vegar
er eitt að sýna fram á tengsl sjúk-
dóma og áhættuþátta með faralds-
fræðilegum aðferðum og annað að
sanna að draga megi úr dánartíðni
af völdum viðkomandi sjúkdóma
með því að draga úr vægi þessara
þátta. Rétt er þó að taka hér fram,
að dánartíðni af völdum kransæða-
sjúkdóma hefur minnkað um nálega
Vinnuskóli Reykjavíkur færir út kvíarnar;
180 unglingar græða
upp Nesjavelli
Um 180 ungmenni vinna nú við
landgræðslu á Nesjavöllum á
vegum Reykjavíkurborgar.
Unglingamir era nemar í Vinnu-
skóla Reykjavíkur. Sigurður
Lyngdal, „yfirkennari“ Vinnu-
skólans eins og hann orðar það
sjálfur, sagði í samtali við Morg-
unblaðið að helstu verk nemenda
sinna væru að sá í uppblásin
svæði sem þarna væri nóg af og
helst væri það lúpína. Þá skera
þau til börð og hreinsa til.
„Landið þama er illa farið,“ sagði
Sigurður, „og þegar borgin keypti
jörðina var ljóst að átak þyrfti að
gera. Þetta var eitthvað fyrir
Vinnuskólann. Hér eru einkum tveir
aldurshópar, nemendur í 7. og 8.
bekk grunnskóla. Þeir yngri vinna
hálfan daginn en þeir eldri allan
daginn, en þetta eru krakkar sem
em fæddir 1974 og 1975,“ sagði
Sigurður enn fremur.
Alls eru um 1750 unglingar í
Vinnuskóla Reykjavíkur og eru þeir
dreifðir um allar jarðir við hin ýmsu
störf. Það em 180 á Nesjavöllum
sem fyrr segir, 150 í Heiðmörk og
svo eru vinnuhópar um allt sem
setja svip sinn á höfuðborgarsvæð-
ið.
Morgunblaðið/Þorkell
Sigurður Lyngdal, yfirkennari, segir einum leiðbeinandanum til.