Morgunblaðið - 23.02.1990, Blaðsíða 11

MPRGUNBI^AÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. FEBRÚAR, 1990
11
Það er ekkí nóg að
hafa fallega rödd
- segir Basil Coleman leikstjóri hjá Islensku óperunni
og persónulegur vinur tónskáldsins Benjamins Brittens
í KVÖLD frumsýnir íslenska óperan tvö verk, óperuna Pagliacci
eftir Leoncavallo og Carmina Burana eftir Carl Orff. Uppsetningu
fyrra verksins stjórnar breskur leikstjóri, Basil Coleman, en hann
á að baki langan feril sem leikstjóri í sjónvarpi og leikhúsum jafnt
sem óperum. Ferill hans hófst fyrir rúmum fjörutíu árum þegar
hinn kunni leikstjóri Tyrone Guthrie bauð honum að gerast aðstoð-
armaður sinn við uppfærslu sina á Betlaraóperunni eftir Benjamin
Britten. Það var upphafið að frekara samstarfi þeirra Brittens og
vináttu sem varaði þar til Britten lést árið 1976.
Af hverju Tyrone Guthrie valdi
hann til samstarfs við sig í þessari
ákveðnu uppfærslu segist Basil
Coleman ekki eiga gott með að
svara. „Ég lærði leiklist í The
Central School of Speech and
Drama og síðar í The Old Vic Scho-
ol, en Guthrie stjórnaði Vic-leik-
húsinu í fjölda mörg ár og af ein-
hverjum ástæðum fékk hann dá-
læti á mér.“ Basil var búinn að
starfa í nokkur ár sem leikari áður
en Guthrie veitti honum hans
fyrsta tækifæri sem leikstjóri, en
hann hafði alltaf vonast til að geta
orðið bæði leikari og leikstjóri. „Ég
varð sífellt meira taugaóstyrkur á
sviðinu sem leikari og vissi að ég
myndi hafa meira sjálfstraust sem
leikstjóri. Ég varð því feginn þegar
útséð varð um að leikstjórnin yrði
ofan á.
Ég kynntist Benjamin Britten
síðan á meðan við vorum að setja
upp Betlaraóperuna og einnig vini
hans, Peter Pears, sem vann náið
með honum. Nokkru síðar hafði
Britten svo samband við mig og
bað mig um að leikstýra fyrstu
uppfærslunni á Búum til óperu á
Aldeburugh-hátíðinni og seinna
bað hann mig um að setja upp
fyrstu sýninguna á Billy Budd í
Covent Garden, sem var gríðarlega
stórt stökk fram á við fyrir mig.“
Basil hefur leikstýrt fyrstu upp-
færslum á alls fjórum óperum
Brittens, en hinar tvær eru Glor-
iana, sem sýnd var á Gala-hátí-
ðinni við krýningu drottningarnnar
í Covent Garden og „The Turn of
the_ Screw".
Ég spyr hann um samstarfið við
Britten og hvernig vináttu þeirra
hafi verið háttað.
„Það var stórkostlegt að vinna
með honum og Peter Pears. Þeir
voru báðir miklir listamenn og
samvinnan við þá mér mikils virði.
Þeir voru jafnframt góðir vinir
mínir og við áttum saman margar
skemmtilegar stundir í vinnunni
jafnt sem utan hennar. Eiginlega
sakna ég návistar þeirra ennþá,
en Peter er einnig látinn. Hann
dó fyrir þremur árum.“
Sú ópera Brittens sem Basil
hefur oftast sviðsett er Billy Budd,
sem hann hefur tvisvar fært upp
í London og einu sinni hjá Sarí
Francisco Opera, þar sem hann
setti einnig upp fyrstu sýninguna
á óperu Brittens, Jónsmessunætur-
draum'ar, í Bandaríkjunum og síðar
í Buenos Aires.
„Billy Budd verður líklega seint
hluti af fastri efnisskrá óperu-
húsanna. Það er of erfitt að sviðs-
setja hana. Hún er eingöngu sam-
in fyrir karlsöngvara og það eru
sjaldnast til staðar nógu margir
söngvarar hjá einu óperuhúsi til
að það sé hægt. En þetta er stór-
fenglegt verk. Mjög fallegt."
Basil hefur einnig leikstýrt Billy
Budd fyrir BBC-sjónvarpsstöðina,
en sú upptaka var talin marka
tímamót á upptökum á óperum
fyrir sjónvarp og færði Basil
BAFTA-verðlaunin. „Það sem
gerði þessa upptöku öðruvísi var
að við fórum ekki með sjónvarp-
stökuvélarnar í leikhúsið og tókum
upp sviðsuppfærslu,_ heldur tókum
hana upp í stúdíói. Ódýrasta leiðin
er að fara með myndavélarnar í
leikhúsið og ég er hræddur um að
hún sé oftast farin nú orðið því
sjónvarpið hefur ekki lengur efni
á öðru. En mér finnst það eigi að
taka óperur upp í stúdíói rétt eins
og annað sjónvarpsefni. Það hent-
ar forminu best, og betur en að
gera það utanhúss, því það er of
raunsætt fyrir það, en óperuformið
er í eðli sínu óraunsætt. Með Billy
Budd held ég að okkur hafi_ tekist
að ná rétta jafnvæginu. Óperan
hafði reyndar líka þann kost að
hún gerist á 19. aldar orustuskipi
og sviðsetningin kom vel út í sjón-
varpi.“
Éins og áður sagði hefur Basil
fengist við ýmislegt annað en óper-
ur, hann hefur leikstýrt í hef-
bundnum leikhúsum og óperum og
leikritum fyrir sjónvarp, sem og
heimildarmyndum. Ég þarf ekki
að spyija Basil við hvern af þessum
miðlum hann kýs helst að starfa,
hann kemur að þeirri spurningu
sjálfur.
„Fólk spyr mig alltaf að því
hvað af þessu mér falli best að
starfa við; hvort ég taki leikhús
fram yfir sjónvarp, eða öfugt, og
hvort ég vilji heldur vinna við leik-
rit eða óperur. Ég segi alltaf að
mér líki vel við þetta allt. Ég tek
ekkert fram yfir annað. Mér finnst
þetta allt áhugavert og þetta hjálp-
ar hvert öðru.“
Þú segist ekki geta gert upp á
milli leikhússins og óperunnar, en
þessi tvö listform hljóta þó að
krefjast mismunandi starfsaðferða
af leikstjóranum?
„Að sjálfsögðu. í óperunni koma
augnablik þar sem þú getur ekki
látið söngvara snúa baki í áhorf-
Morgunblaðið/Þorkell
Basil Coleman
endur, því þá getur hann ekki
fylgst með stjórnandanum og fleira
slíkt. Það má heldur ekki láta
söngvarana hreyfa sig þannig að
það verði of áberandi að þeir eru
að horfa á hljómsveitarstjórann,
en um leið verður maður að gera
þeim það mögulegt. Og fleira i
þessum dúr. í leikhúsinii er þetta
öðruvísi því leikarinn byggir ekki
allt sitt á röddinni og má því stund-
um snúa baki í áhorfendur."
Nú hafa söngvarar ekki alltaf
leikhæfileika?
„Nei, það hafa þeir ekki.“
Hvað gerirðu við slíka söngvara?
„Þú kennir þeim eins vel og þú
mögulega getur. Færir leikstjórar
fá þá til að líta eins sannfærandi
út og hægt er með því að krefjast
ekki of mikils af þeim og svo fram-
vegis. En það hefur margt breyst
í óperunni síðustu árin. Hér áður
fyrr áttu söngvarar að nota stórar
hreyfingar, en nú eru þær orðnar
næstum eins agaðar og hjá hefð-
bundnum leikara. Sem betur fer!
Um leið hafa söngvarar orðið að
gera sér grein fyrir að það er ekki
nóg að hafa failega_ rödd, það er
krafist miklu meira. Ég held reynd-
ar að þar hafi sjónvarpið haft sín
áhrif. Söngvarar hafa séð sjálfa
sig ofleika á skjánum og gert sér
grein fyrir hve fáránlegt það er.“
Þegar ég bið hann um að segja
álit sitt á alþjóðlegum söngstjörn-
um í óperuheiminum, sem ferðast
á milli þekktustu óperuhúsanna
svo lítill tími gefst yfirleitt til æf-
inga' stynur hann. „Æ, það er
hræðilegt. Ég held þó við séum
að mestu komin yfir þá tíma þegar
óperusöngvarar ferðuðust jafnvel
um með eigin búninga, sem vildi
til að þeim líkaði, og voru í þeim
sama í hvaða uppfærslu þeir voru
að syngja.
Og þegar einhver kemur á æf-
ingu tveimur dögum fyrir sýningu,
hvernig á hann að fara að því að
falla inn í nýja uppfærslu miðað
við þá sem hann söng áður. Ég
er ekki hrifinn af þannig óperusýn-
ingum því mér finnst að uppfærsla
óperu þurfi að vera gerð í sam-
vinna allra. Rétt eins og í hefð-
bundnu leikhúsi, þar sem allir
vinna saman að sköpun sýningar-
innar. Ég held það sé ekki svo
mikið um það núna að söngvarar
ferðist á milli óperuhúsa og vona
að það sé að leggjast niður, þó
góðir söngvarar verði auðvitað allt-
af eftirsóttir."
Ég spyr Basil hvað hafi fengið
hann til að koma til íslands og
hann segir: „Ég var beðinn um að
koma!
Reyndar var það hljómsveitar-
stjórinn, Robin Stapleton, sem bað
mig, en hann ætlaði að koma líka
en varð að hætta við á síðustu
stundu þar sem aðstoðarmaður
hans veiktist og hann fékk sig
þess vegna ekki lausan frá Covent
Garden."
Og hvað skyldi hann svo hafa
vitað um íslensku óperuna?
„Aðeins það sem Robin gat sagt
mér; að hér væru mjög góðir
söngvarar, að það væri frábært
að vinna með fólkinu hérna og að
ég ætti eftir að njóta þess að vera
hér. Og hann hafði rétt fyrir sér,
ég nýt þess.“
Og það er auðheyrt að hann
dáist að dugnaði og elju þeirra sem
vinna í íslensku óperunni. „Þau
vinna svo mörg störf hérna, veistu
það! Ópera með meiri fjárráð hefði
þrisvar sinnum fleira starfsfólk.
En það er líka þetta sem gerir það
ánægjulegt að starfa hér. Það
snertir mann, og er i raun mikil-
vægt, að í kórnum skuli vera fólk
sem vinnur allskonar störf á dag-
inn, en kemur síðan hingað á
kvöldin af því þeim finnst það
skemmtilegt. Og það hlýtur að
gefa lífi þeirra meiri fullnægju að
taka þátt í flutningi svona margra
frábærra verka. Ég held það hljóti
að gera persónuleika þeirra sér-
stakari, að þau eru ekki„bara“
söngvarar."
Viðtal: Margrét Elísabet
Ólafsdóttir.
hugsunarefni en sýningin sjálf og
að manni langi meira til að taka
þátt í þeirri umræðu en að fjalla
wn myndirnar sjálfar!
Ég er þannig fullkomlega sam-
mála Elsu Marie Bukdahl er hún
segir: „Ófáir ungir myndlistarmenn
okkar tíma hafa tekið sem lögeggj-
an skjá- og myndveröld níunda ára-
tugarins. Nú einbeita þeir sér oft
að því að grípa nærveruna, áþreif-
anleikann og yfirsýnina, einmitt
þau atriði, sem hefur verið drepið
á dreif með linnulausum straumi
upplýsingaþjóðfélagsins af loft-
kenndum myndum og óhlutbundnu
merkjamáli og táknum. En þeir
hafa einnig fullan hug á að herða
reglur um myndgerð og freista þess
mjög að skapa nýjar, því að einung-
is það listaverk — höggmynd eða
málverk — sem er skýrt og marg-
slungið, sem grípur sjónina — það
listaverk eitt nær fram að ganga í
samfélagi, sem þegar er uppfullt
af myndum og merkjum. Og ein-
vörðungu slíkt listaverk getur skap-
að rúm, þar sem vaxa fram nýjar
merkingar og viðhorfin skýrast."
Það er svo skoðenda sýningarinn-
ar, að ákvarða hvort þessi skorin-
orði framdráttur gangi upp í verk-
unum á sýningunni.
Eins og staðið er að framkvæmd-
inni er óliklegt að hún nái að vinna
sig upp og er því hinn langi sýning-
artími hér í fámenninu umhugsun-
arefni. Hitt er svo annað mál að
jafnan er forvitnilegt að kynnast
verkum og hugsunargangi ungs
fólks og hefði hér mátt nota tímann
til umfangsmeiri kynningar t.d.
tveggja sýninga.
HINN EINI OG SANNI
BIIÐSHOFÐA 10
HÆ-
TAKIÐ EFTIR
hjá okkur eru rosalega
flottar vörur á æóislega
gáðu verói.
Opnunartími
Föstudaga kl. 13-19
Laugardaga kl. 10-16
Aöra daga kl. 13-18
Fjöldi fyrirtækja - gíf urlegt vöruúrval
STEINAR - Hljómplötur - kassettur ★ SAUMALIST - Alls konar efni ★ KARNABÆR -
Tískufatnaður herra og dömu ★ SKÆÐI — Skófatnaður ★ BOGART/GARBO - Tískufatnaður
★ BLÓMALIST - Blóm og gjafavörur ★ HUMMEL - Sportvörur alls konar ★ STÚDÍÓ -
Fatnaður ★ SAMBANDIÐ - Fatnaður á alla fjölskylduna ★ MÆRA - Snyrtivörur - skartgripir
★ VINNUFATABÚDIN - Fatnaður ★ THEODÓRA - Kventískufatnaður ★ PARTÝ - Tísku-
vörur ★ SPARTA - íþróttavörur ★ BOMBEY - Barnafatnaður ★ Verzl. KAREN - Barna-
fatnaður, undirföt o. fl. ★ SMÁSKÓRINN - Barnaskór