Morgunblaðið - 29.11.1990, Blaðsíða 50

50___'__________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1990_
Þjónusta við erlend
skip í íslenskum höfnum
eftir Guðmund
Guðmundsson
Á síðustu misserum höfum við
orðið vitni að því að fiskvinnsla hér
á landi á orðið í vök að veijast
gagnvart útflutningi á ferskum
fiski. Hún er af mörgum ekki talin
samkeppnishæf lengur. Um það bil
21% af afla landsmanna er nú flutt
út sem ferskur fískur og með sama
áframhaldi verður allur afli lands-
manna fluttur út árið 1997. Þetta
orsakar að innlenda fiskvinnslu er
farið að vanta hráefni og er jafnvel
farin að kaupa, í gegnum Bretland,
físk frá Kanada. Samdráttur í físk-
vinnslu er vandamál fleiri atvinnu-
greina en vinnslunnar sjálfrar. Ein
þessara atvinnugreina er fram-
leiðsla iðnfyrirtækja á vélum og
tækjum fyrir sjávarútveg. Án físk-
vinnslu hér á landi á þessi tækja-
framleiðsla fyrir sjávarútveg sér
vart mikla lífsvon, þetta er því sam-
eiginlegt vandamál þessara atvinn-
ugreina. Fiskvinnslan er í raun að
lenda í svipaðri stöðu og sumar iðn-
greinar hafa verið að stríða við um
árabil, t.d. innlendar skipasmíðar,
þar sem menn eru famir að leita
til útlanda, þó atvinnugreinin sjálf
telji sig geta ótvírætt sýnt fram á
þjóðhagslega hagkvæmni.
Innlendir tækjaframleiðendur
hafa náð góðum árangri við útflutn-
ing á undanfömum ámm, einfald-
lega vegna þess að þeim hefur tek-
ist vel_ á kröfuhörðum heimamark-
aði. Árangur þessara fyrirtækja
sannar að hér er ekki um neinn
bílskúrsiðnað að ræða, þetta em
stærðir sem skipta þjóðarbúið máli.
Útflutningur þessi dróst hins vegar
vemlega saman á árinu 1989 frá
því sem áður var, vegna samdráttar
í sjávarútvegi í nálægum viðskipta-
löndum. Útflytjendur hafa því þurft
að sækja á ijarlægari markaði, þar
sem markaðssetning er áhættusam-
ari, erfíðari og dýrari.
Á sama tíma og þessar atvinnu-
greinar standa frammi fyrir þessum
erfíðleikum er ónýttur útflutnings-
markaður við bæjardymar hjá okk-
ur, sem gæti nýst þeim báðum.
Markaðssetning á þessum markaði
er mjög ódýr, nánast eitt penna-
strik. Þessi markaður er erlend skip,
sem eru að veiðum fyrir utan fisk-
veiðilögsögu íslands.
Þjónusta við erlend skip
Ýmsar þjóðir stunda árstíða-
bundnar veiðar fyrir utan fískveiði-
lögsöguna. Þjónusta við þau erlendu
skip, sem þessar veiðar stunda, fer
nú fram í nágrannalöndum okkar
og virðast vera töluverð viðskipti.
íslensk iðnfyrirtæki hafa oft reynt
það á undanfömum ámm að vara
þeirra er flutt t.d. til Færeyja, þar
sem hún er seld erlendum útgerðum
vegna þess að sérstaklega er óskað
eftir viðkomandi vöm. Ætla má að
í mörgum tilfellum myndu þessi
skip snúa sér hingað ef hindranir
væm ekki í veginum. Margt bendir
því til að um töluverð viðskipti geti
verið að ræða s.s.: viðgerðir og
endurbætur á skipum, búnað og
tæki um borð, viðgerðir og kaup á
veiðarfæmm, kost, vatn, ís, læknis-
þjónustu, áhafnaskipti (sem þýðir
viðskipti við hótel og flugfélög),
hafnargjöld, olíu og olíuvömr, vara-
hluti, almenna verslun, skemmtun
og menningu.
Það sem íslensk fyrirtæki geta
keypt af erlendum skipum er afli
þeirra, þar sem hann færi annað
hvort í vinnslu, á fiskmarkað eða í
bræðslu eftir tegund afla, verði og
gæðum hveiju sinni.
Hér er því um mikilvægt tæki-
færi fyrir fískvinnslu í landinu að
ræða, ekki síður en fyrir iðnaðar-
fyrirtæki, ferðaþjónustu, verslun og
bæjarfélög og er því sameiginlegt
hagsmunamál þessara aðila.
Hvaða hindranir eru í
veginum?
í gildi em hér á landi tæplega
70 ára gömul lög, sem heita „Lög
um rétt til fiskveiða í landhelgi" (1.
nr. 33/1922). Samkvæmt þessum
lögum hafa íslenskir ríkisborgarar
einir heimild til að reka fiskveiðar
og vinnslu í íslenskri landhelgi og
á landi og skv. lögunum má aðeins
stunda veiðarnar með skipum í eigu
íslenskra ríkisborgara. Erlendum
fiskimönnum, er reka kynnu físk-
veiðar utan landhelgi, er heimilt að
leita skjóls við strendur landsins til
að bjarga sér undan óveðri. Þá er
einnig í þessum lögum lagt bann
við því að útlendingar hafíst við hér
við land eða í landhelgi til að stunda
þaðan fískveiðar utan landhelgi.
Vandamálið er tvíþætt. í fyrsta
lagi að ákvæðið, sem skv. orðanna
Fyrirþásemspá
í verð og gæði
hljóðan bannar útlendingum „ein-
göngu" að hafast hér við til að
stunda héðan fiskveiðar og verkun
afla, utan landhelgi, hafa yfirvöld
sjávarútvegsmála túlkað svo, að
það feli einnig í sér bann við að
þau geti sótt hingað til lands eftir
þjónustu. Túlkun ráðuneytisins er
byggð á veikum gmnni, því hvergi
er minnst á það í lögunum að út-
lendingum sé bannað að sækja hér
þjónustu.
Lögin em skýr hvað seinna atrið-
ið varðar, að erlendum skipum er
ekki heimilt að landa eða verka
afla innan landhelgi eða í höfnum.
Þetta ákvæði laganna þarf að end-
urskoða því ólíklegt er að erlend
skip komi hingað til lands nema að
þau komi þeim afla, sem er um
borð hveiju sinni, í verðmæti.
Lögin þarf að orða skýrár svo
taki af öll tvímæli um hvort bannað
er að þjónusta erlend skip eða ekki.
Það er algjörlega ófært að yfirvöld
sjávarútvegsmála geti túlkað þessi
lög eftir hentistefnu á hveijum
tíma.
Til undirstrikunar á hversu úrelt
lögin em, þá fjalla þau um rétt til
veiða innan „landhelgi" og kveða
aðeins á um að útlendingum sé
bannað að hafast við við land eða
í landhelgi til að stunda veiðar utan
landhelgi. Landhelgi íslands er að-
eins 12 mílur sbr. lög nr. 41/1979,
en efnahagslögsagan (fiskveiðilög-
sagan) er hins vegar 200 mílur.
Túlkun sjávarútvegsyfírvalda á lög-
unum miðar við aö þau gildi um
fískveiðilögsöguna, en löggjafar-
valdið virðist ekki hafa séð ástæðu
til að breyta þeim við útfærslu físk-
veiðilögsögunnar, enda eflaust
reiknað með að þau væru óþörf
eftir útfærsluna.
Rök fyrir breytingu laganna
Hafa þarf í huga að lögin vom
sett þegar landhelgi og fískveiðilög-
saga íslands var aðeins 4 sjómílur.
Aðstæður em því allt aðrar nú, og
mikilvægustu nytjastofnar okkar
halda sig að mestu innan núverandi
fískveiðilögsögu: Upphaflegur til-
gangur laganna var að gera erlend-
um veiðiskipum erfítt fyrir með
veiðar úr okkar fiskistofnum, sem
þeir áttu auðveldan aðgang að á
þeim tíma. Þrátt fyrir þetta mark-
mið laganna, sóttu erlend skip
mikla þjónustu tjl innlendra hafna
fyrr á tímum. Eftir útfærslu físk-
veiðilögsögunnar í 200 mílur kemur
upp ný staða, þar sem semja þarf
um skiptingu .þeirra stofna s.s.
karfa, loðnu og rækju, sem tíma-
bundið leita út fyrir lögsöguna og
eru þar með nýttir af fleiri þjóðum.
Til þess að styrkja samningsstöðu
sína gagnvart þessum þjóðum
(Grænlendingum, Norðmönnum,
Færeyingum og fl.) virðist sjávarút-
vegsráðuneytið farið að túlka lögin
á áðurgreindan hátt. Ef túlkun ráð-
uneytisins er rétt, hvers vegna töldu
stjórnvöld ekki ástæðu til að fram-
fylgja lögunum hér áður fyrr, þegar
allir fískistofnar okkar voru í hættu
vegna veiða útlendinga?
Ráðuneytið telur að þessi túlkun
hafí borið árangur hvað varðar
karfastofninn milli íslands og
Grænlands, sem fískifræðingar
telja að megi veiða um 70-80 þús.
tonn af á ári. Grænlendingar hafa
framselt til Evrópubandalagsins
veiðiheimildir upp á um 40 þús.
tonn á ári af þessum stofni. EB-
löndunum tekst aðeins að ná um 5
þús. tonnum, að sögn sjávarútvegs-
ráðuneytisins, á meðan þeir fá ekki
aðstöðu til útgerðar hér á landi.
Fái þeir aðstöðu hér á fkndi minnki
íslenski karfaaflinn að sama skapi.
Þessi túlkun ráðuneytisins er hæp-
in. íslenski karfaaflinn hefur verið
um 90 þús. tonn og allur sá afli
er veiddur innan fískveiðilögsögu
íslands. Veiðar á karfa utan lögsög-
unnar við austurströnd Grænlands
ALLT HRilNT
FYRIR JOLIN
Nú er rétti tíminn að koma með allan
jólaþvott til okkar. Jóladúkar, skyrtur,
gardínur og allt annað sem þarf að vera
hreint um jólin.
Láttu okkur létta undir með þér og sjá
um þvottinn.
FÖNN VILL HAFA ALLT Á
HREINU!
Skeifunni 11 |
Símar: 82220, 82221 og 34045 >
Guðmundur Guðmundsson
„ Að breyta þessum lög-
um eða í það minnsta
túlkun sjávarútvegs-
ráðuneytisins á þeim,
er einf öld leið fyrir
okkur til að auka út-
fiutningstekjur okkar.
Þessi erlendu skip eru
þarna úti hvort sem
okkur líkar betur eða
verr.“
eru einfaldlega mjög erfiðar og
hæpið að þar næðist meiri afli þrátt
fyrir að þau skip fengju þjónustu
hér á landi. Ýmislegt fleira má
benda á, sem styður það að lögun-
um skuli breytt efnislega og þau
gerð skýrari:
— Þessi lög og túlkun sjávarút-
vegsráðuneytisins samrýmist á eng-
an hátt nútíma viðskiptaháttum.
Það skýtur skökku við að nú eftir
útfærslu efnahagslögsögunnar, og
á tímum fríverslunar og afnáms
hafta, séu þessi lög túlkuð til hins
ýtrasta. Utanríkisráðuneytið hefur
bent á að umrædd lög þarfnist end-
urskoðunar og tímabært sé að af-
létta barininu, ekki síst vegna vænt-
anlegra samninga EFTA og EB.
— Að breyta þessum lögum eða
í það minnsta túlkun sjávarútvegs-
ráðuneytisins á þeim, er einföld leið
fyrir okkur til að auka útflutnings-
tekjur okkar. Þessi erlendu skip eru
þarna úti hvort sem okkur líkar
betur eða verr og í mörgum tilfellum
eru þau ekki að sækja i stofna, sem
við nýtum okkur. í þeim tilfellum
þar sem um stofna er að ræða sem
við nýtum, þá hlýtur að vera betra
fyrir okkur að fá þann afla inn til
íslenskrar vinnslu og fískmarkaða,
en að eftirláta nágrannaþjóðum
okkar hann. Grænlendingar landa
rækju hér 6 mánuði á ári og Sovét-
menn af og til á undanþágu og
ekki er séð nema að það komi sér
vel fyrir innlendar rækjuverksmiðj-
ur.
— Innlendar fískvinnslustöðvar
skortir nú hráefni og svo er komið
að þær eru famar að leita eftir því
erlendis. Eðlilegt er við síkar að-
stæður að þær hafí leyfi til að kaupa
afla af erlendum skipum og koma
honum í verð hér innanlands annað-
hvort með vinnslu, bræðslu eða með
sölu á íslenskum fískmörkuðum.
— Ef erlend skip ætla að fá und-
anþágu til að koma til hafnar geta
þau aðeins sótt um það á skrifstofu-
tíma ráðuneytisins. Auk þess sem
það að þurfa að sækja um sérstakt
leyfi, er óeðlilegt og orsakar að
erlend skip leita annað.
— íslenskum skipasmíðastöðv-
um er heimilt að taka að sér sér-
stök verkefni fyrir erlenda útgerð-
armenn, án þess að sækja um leyfí
eins og fordæmi eru fyrir. Hins
vegar er þeim ekki heimilt að þjón-
usta erlend skip, sem leita til þeirra
ef þau koma beint af veiðum. Ef
þau fara hins vegar í heimahöfn
fyrst, er þeim velkomið að koma
til viðgerða.
Danir, Norðmenn og Færeyingar
hafa samið við Sovétmenn um við-