Morgunblaðið - 12.05.1991, Blaðsíða 19

MQRCUNBLAtÐJDi SJUWWJBAlGIfficM.] iMAÍ;
Framkvæmdastjóri SÞ hefur í raun
orðið að treysta á tiltölulega lítinn
hóp þjóða. Til friðargæslu er hægt
að senda óvopnaða eftirlitsmenn til
eftirlits með að vopnahlés- eða frið-
arskilmálar aðila séu haldnir eða þá
léttvopnaðar friðargæslusveitir.
Nýja sveitin UNIKOM er eftirlits-
sveit og er safnað í hana reyndum
friðargæslumönnum frá hinum
sveitunum og aðstoðarfólki til hinna
ýmsu starfa. Til dæmis stóð að
minnsta kosti til að þrír íslendingar
sem þar hafa starfað við samskipta-
tækni færu til Kúveit, þeir Dagur
Vilhjálmsson frá UNTSO, Sigurður
Sigurbjarnarson frá UNIFIL og
Hlynur Ingimarsson frá UNDOF, en
ekki veit ég hvort þeir eru þangað
komnir. Til viðbótar bjóðast svo 37
aðildarþjóðir samtakanna til að
leggja til herlið. Það starfar undir
stjórn aðalritara Sameinuðu þjóð-
anna og tekur fyrirmæli frá honum,
en hver þjóð ber ábyrgð á aga og
launagreiðslum síns hers. Hermenn-
irnir klæðast búningum síns heima-
hers, en það er þeim sameiginlegt
að bera bláa húfu eða hjálm með
merki Sameinuðu þjóðanna og bláan
klút um hálsinn. Og þeir bera fána
SÞ. Á upphandlegg bera friðar-
gæslumennirnir merki með nafni og
fána síns lands.
Að hemja hættulegar
deilur á atómöld
Friðargæslusveitirnar eru alltaf
skipaðar hermönnum frá hlutlausum
þjóðum og aldrei af viðkomandi
svæði. Margir kunna að furða sig á
því að óvinaþjóðir eða hópar biðji
um og sætti sig við það að Samein-
uðuþjóðaliðið grípi þannig inn í deil-
ur þeirra. En raunin er sú að þær
biðja um það. Peres de Cuellar, fram-
kvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna,
segir að friðargæsla hafi reynst eitt
af árangursríkustu afrekum samtak-
anna. „Þetta liggur líklegast í eðli
alþjóðasamskipta á okkar dögum.
Þar eru nú margir árekstrar sem
hvorugur aðilinn getur vonast til
þess að vinna, en friðsamleg lausn
ekki höndlanleg. Friðargæsla býður
fram ódýra undankomu með reisn,“
segir hann. Og bætir við að þetta
sé tæki til þess að lialda hættulegum
deilum í skefjum á atómöld. Það eigi
að halda yfirspenntu ástandi í skefj-
um og frá því að verða að hömlulaus-
um stríðsátökum. Sem tækni til þess
að hafa stjórn á deilum sé slík friðar-
gæsla mikilvægasta framlag alþjóð-
asamfélagsins síðan í heimsstyijöld-
inni síðari.
Það sem skiptir hér sköpum er
að ekki er stofnað til friðargæslu á
végum Sameinuðu þjóðanna nema
fyrir Iiggi samþykki beggja deiluað-
ila, þeir verða báðir að vilja eða að
minnsta kosti samþykkja íhlutun
alþjóðlegs hers í deilu þeirra. Hún
verður að vera samþykkt af Oryggis-
ráðinu til sex mánaða og verður
stöðugt að endurnýjast. Þannig varð
Saddam Hussein engur síður en
Kúveitstjórnin að samþykkja friðar-
gæsluna á landamærunum.
Önnur grunnregla er sú að við
friðargæslu SÞ má ekki beita valdi
eða skotvopnum nema í algeru lág-
marki. I raun hefur meira en helm-
ingurinn af friðargæslu SÞ, þ.e. fjór-
ar af sjö þeirra sveita sem nú eru
að störfum, verið óvopnaðar eftirlits-
sveitir, þar sem beiting vopna kemur
ekki til. Þó er friðargæslan vopnuð
við tvenns konar aðstæður. í fyrsta
lagi þegar henni er ætlað að hafa
virka stjórn á landsvæði og halda
deiluaðilum í burtu frá því (svo sem
liðið á Sinai, í Gólanhæðum, Suður-
Líbanon og loks á Kýpur). í öðru
lagi þegar lög og reglur í landinu
eru í kaldakoli og hlutverk friðar-
gíEslunnar að koma á eðlilegu
ástandi (eins og var t.d. í Kongo og
varð á Kýpur). Janvel þá er beiting
vopna í lágmarki og oftast aðeins
leyfð í sjálfsvörn. Skipun til her-
mannanna er að þeir megi aðeins
skjóta sem síðasta úrræði. Þessi
regla getur reynst erfið viðkomandi
friðarsveit þegar hermennirnir
standa gegn vopnuðum átökum.
Geta lent í þeirri óþægilegu aðstöðu
að þurfa að verða að bíða meðan
skotið er á þá. Enda geta friðarsveit-
ir orðið fyrir árásum og 300 þeirra
hafa farist við störf sín.
n
-——
■
fí, ■PT *
-JlI m&bdÆ
sK •• jH .. 1 m
í varðstöð friðargæslusveita SÞ í Gólanhæðum.
Morgunblaðið/E.Pá.
unum vorið 1986, eftir að hafa starf-
að heima á íslandi frá 1973, var
ætlunin að hann tæki við fram-
kvæmdastjórn liðsins í Suður-Líban-
on, en vegna niðurskurðar á fjárveit-
ingum þar fór hann í önnur störf í
aðalstörfunum í New York, endur-
skipulagði m.a. símakerfí og póst-
þjónustu samtakanna. Og 1990 var
hann svo sendur til Bagdad sem
framkvæmdastjóri friðargæslunnar
sem komið var upp í lok átta ára
styijaldar írana og íraka og var þar
þegar Hussein réðist inn í Kúveit.
Raunar lengur, hafði með höndum
það erfiða og viðkvæma starf að
flytja friðargæsluliðið og starfsfólk
SÞ úr landi áður en úrslitafrestur
öryggisráðsins rann út um miðjan
janúar. Komst út þaðan 11. janúar.
Þá var hann skipaður framkvæmda-
stjóri friðargæsluliðsins í Gólanhæð-
um. í þessu starfi nýtur Steinar
Berg Björnsson mikillar virðingar,
bæði hjá sýrlenskum stjórnvöldum
og hjá Friðargæsluliðinu. Þess varð
ég mjög vör í dvöl minni í Damask-
us, þar sem eru höfuðstöðvar þess,
og naut ómælt góðs af landa mínum,
sem ekki var ónýtt þegar fá þurfti
í snatri alls kyns erfið leyfi hjá Sýr-
lendingum.
Norðurlöndin fjögur hafa lagt
mikið til friðargæslu SÞ. íslendingar
hafa ekkert lagt þar fram. Enda
höfum við ekkert herlið fram að
bjóða. Þó hafa nokkrir Islendingar
verið þar starfsmenn, aðallega við
fjarskiptatækni, og eru enn. Ég
ræddi þetta við Steinar Berg, hvort
og hvernig við gætum hugsanlega
lagt okkar lóð á vogarskálar. Hann
sagði að við gætum vel lagt okkar
lið til friðargæslu, til dæmis með því
að- leggja til eina flugvél með áhöfn
til flutninga hjá einhveiju liðinu, til
dæmis hinu nýja liði í Kúveit, þar
sem 37 þjóðir hafa boðist til að
leggja í púkkið. Flugvélin yrði þá
merkt Islandi alveg eins og herlið
Bláhúfanna eru merkt sínum lönd-
um. Samkvæmt reynslu hans í írak,
þar sem liðið hafði á að skipa einni
slíkri flugvél með þriggja manna
áhöfn, kvað hann slíkt framlag
ómetanlegt. Og það gæti jafnframt
vakið athygli á Islandi sem áhuga-
þjóð um frið í heiminum, þjóð sem
eitthvað vill til vinna. Mætti nota til
þess einhveija þægilega vél, Fokker-
vélar eru t.d. notaðar á svæðinu.
Ætti ríkisstjórninni ekki að verða
skotaskuld úr því að leigja slíka vél
Þá félaga frá UNTSO, Raol Soto major frá Chile
og Guldahl kaptein frá Noregi, hitti ég á varðstöð
í Sólarhæðum, þar sem standa vörð í 2 vikur í
senn 2 friðagæsluliðar, sinn frá hverri þjóð.
Á miðri götu í Nikosíu á Kýpur stendur þessi hermaður úr friðar-
gæslusveitum SÞ við vopnahléslínuna sem búin er að skera sund-
ur borgina og eyjuna allar götur síðan 1964.
Þetta eru bara
Miðausturlönd
Friðargæslusveitir
SÞ hafa stundum
verið kallaðar
slökkvilið heimsins.
Það hefur ekki
reynst svo lítils virði
í hinum flóknu og
ólgandi deilum í Mið-
austurlöndum. Þar á
maður oft erfitt með
að átta sig á aðstæð-
um og atburðarás,
sem er mun flóknari
þegar á svæðið er
komið heldur en þeg-
ar setið er heima í
stofu með einfaldaða
mynd á skjánum, þar
sem kastljósinu er
venjulega varpað á
einn þátt vandans í einu. Ágætur
maður sem býr á svæðinu og þekkir
flækjumar til margra ára, sagði mér
eftirfarandi dæmisögu þegar ég var
að spyrja hann: Froskur var að synda
í Súesskurðinum. Þá kom sporðdreki
á bakkann í Egyptalandi og sagði:
Leifðu mér að setjast á bakið á þér
og syntu með mig yfir! Froskurinn
svaraði um hæl: Nei, það geri ég
ekki. Þú stingur mig, ég dey og við
sökkvum báðir! Sporðdrekinn sagði
að slíka vitleysu mundi hann ekki
gera. Þeir lögðu af stað, sporðdrek-
inn á bakinu á froskinum. í miðjum
skurði stingur sporðdrekinn hann í
bakið og þeir byija að sökkva. Af
hveiju gerðirðu þetta? spurði frosk-
urinn. Nú dmkknum við báðir. Og
sporðdrekinn átti svar við því: Þetta
eru bara Miðausturlönd!
Þótt maður þykist fylgjast sæmi-
lega með fréttum verð ég að játa
að það kom óþægilega á óvart að
standa allt í einu á miðri götu í
Nikosíu á Kýpur andspænis þessum
vegg sem klýfur borgina miðja, svo
og alla eyjuna og skynja enn hið lif-
andi hatur milli Grikkjanna öðmm
megin við vegginn og vopnahlés
svæði Sameinuðu þjóðanna og hins
vegar Tyrkjanna handan þess, án
þess að upp úr logaði svo lengi. En
þarna stóð hermaðurinn með hinn
bláa hjálm Sameinuðu þjóðanna uppi
í varðtuminum sínum á miðri göt-
unni og glitti í tyrkneska fánann
handan mjóa auða vopnahlésbeltis-
ins. Á þessum 27 árum hafa 2.000
slíkir hermenn frá Ástralíu, Aust-
urríki, Kanada, Danmörku, Finn-
landi, írlandi, Svíþjóð og Bretlandi
staðið á milli á 180 km langri vopna-
hléslínu sem bæði þjóðarbrotin sam-
þykktu og tekist að halda öllu í skefj-
um og eðlilegu ástandi beggja meg-
in á eyjunni. „Ég hefi látið í ljós þá
ósk að ég yrði síðasti hershöfðinginn
hér,“ segir núverandi hershöfðingi
liðsins, Austurríkismaðurinn Clive
Milner. Hann kveðst enn eftir
þriggja ára starf vera bjartsýnn á
að megi takast að leysa varanlega
úr deilunni. Nú í augnablikinu eru
þeir í UNICYP að senda fimm
reynda yfirmenn og 110 óbreytta frá
sér sem sjálfboðaliða til Kúveit. Hinn
gamalreyndi hershöfðingi Gunther
Greindl, sem verður fyrirliði þar,
hefur verið yfir friðargæsluliðinu á
Kýpur í Líbanon og í Gólan. Hann
hafði komið fram með þá hugmynd
að koma upp Sameinuðu þjóða há-
skólanámi fyrir friðargæslurann-
sóknir. Og Milner hershöfðingi tekur
undir það. Reynsla Sameinuðu þjóð-
anna á sviði friðargæslu og að stilla
til friðar virðist vera farin að skila
sér.
Islendingar leggi til flugvél
Yfir hveiju friðargæsluliði er hers-
höfðingi og næstur honum yfirmað-
ur starfsliðsins úr hernum. Þriðji
maðurinn í æðstu stjórn er svo fram-
kvæmdastjóri friðargæslustarfsins á
staðnum. Því ábyrgðarstarfi í Gólan-
hæðum gegnir landi okkar, Steinar
Berg Björnsson. Þegar hann kom
aftur til starfa hjá Sameinuðu þjóð-
af Flugleiðum eða einhveijum öðrum
og manna hana okkar ágætu flug-
mönnum. Ef vilji er fyrir hendi.
Þegar ég ræddi við félaga hans,
Adolf Radauer hershöfðingja, um
hið mikla og ósérhlífna framlag
lands hans Austurríkis til friðar-
gæslu, en Austurríkismenn hafa allt
frá því þeir gengu í Sameinuðu þjóð-
irnar 1955 sent sína ungu menn til
friðargæslu á mörgum stöðum með
ærnum kostnaði, þá sagði hann að
þeir litu svo á að með þessu séu
þeir að koma í veg fyrir stríð í heim-
inum og þá um leið í þeirra eigin
heimshluta og við þeirra landamæri.
Þótt Austurríkismenn séu hlutlaus
þjóð hafi þeir strax tekið þá afstöðu
andstætt við sumar aðrar hlutlausar
þjóðir, að þeir ættu að stuðla af
fremsta megni að friðargæslu á al-
þjóðlegum grunni. Að finna lausnir
áður en stríð skellur á. Ef hægt er
að forða því að deilur verði að átök-
um þarna í Miðausturlöndum þá séu
þeir jafnframt að forða því að slíkt
bál breiðist út um heimsbyggðina.