Morgunblaðið - 23.05.1991, Síða 22

H>5i JAI/í HUJJACJUTSlf/ir*J CflŒAvJÖMUOHOM
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 1991
VAXTAHÆKKANIR OG AHRIF ÞEIRRA
Jóhanna
Sigurðardóttir
félagsmálaráðherra:
Láglaunafólk
fær vaxta-
hækkunina
að fullu til
baka með
vaxtabótum
JÓHANNA Sigurðardóttir fé-
lagsmálaráðherra segir að
hækkun vaxta á húsnæðislánum
i 4,9% hafi verið valkostur á
móti niðurskurði ríkisútgjalda,
sem bitnað hefðu á öðrum svið-
um velferðarþjóðfélagsins, eða
skattahækkunum. Hún segir
skýrslur, meðal annars frá sér-
fræðingum fyrrverandi fjár-
málaráðherra og fyrrverandi
forsætisráðherra, sýna að nauð-
synlegt hafi verið að hækka
vextina til að forða Byggingar-
sjóði ríkisns frá gjaldþroti. Hún
segir jafnframt að fólk með lág
og meðal laun fái hækkunina
bætta með vaxtabótum. Af þeim
600 milljonum króna sem vaxta-
hækkunin skili Byggingarsjóðn-
um fari 200-300 milljónir til baka
í formi vaxtabóta.
Jóhanna sagði í
samtali við Morg-
unblaðið í gær, að
fyrir þá sem ekki
fá vaxtahækkun-
ina aftur í formi
vaxtabóta þýði
hækkunin, miðað
við meðallán, 10
til 20 þúsund
krónur á ári. „Þessi vaxtahækkup
sem kemur núna til framkvæmda
á að gefa af sér um 600 milljónir
króna, þar af munu 200-300 millj-
ónir að fara aftur í formi vaxta-
bóta,“ sagði hún.
„Það hefur verið mikill þrýsting-
ur á mig sem félagsmálaráðherra
i þessi fjögur ár að hækka vextina
á lánum frá Byggingarsjóði ríkis-
ins,“ sagði Jóhanna. „Ég hef ekki
talið stætt á því að gera þær breyt-
ingar ‘fyrr en við værum komin
með vaxtabótakerfi sem tæki högg-
ið af láglaunahópunum, það er fólki
með lágar og meðal tekjur, og
vaxtabótakerfið er með þeim hætti
að þeir sem eru með lágar og með-
al tekjur fá að fullu endurgreidda
þessa vaxtahækkun."
Hún sagði lengi hafa legið fyrir
að þessi vaxtahækkun væri nauð-
synleg. „Ég bendi’ þar á þijár
skýrslur úr síðustu ríkisstjóm, þar
sem meðal annars sérfræðingar og
aðstoðarmenn bæði fyrrverandi
fjármálaráðherra og fyrrverandi
forsætisráðherra lögðu til vaxta-
hækkun, sem yrði í 5% ef lánakerf-
inu frá 1986 yrði lokað, annars
yrði hækkunin að vera í 5,5%. Ég
bendi á nýlega skýrslu Seðlabank-
ans, þar sem talið er nauðsynlegt
að vextirnir verði 5,5-6%. Ég tel
því að óhjákvæmilegt hafi verið að
gera þetta og það hafi reyndar
engum átt að koma á óvart.
Varðandi það að breyta vöxtum
á lánum frá 1984 þá em í skulda-
bréfum þeirra aðila sem fengið
hafa lán á þessum kjömm ákvæði
sem kveða á um breytilega vexti,
þannig að þeir aðilar sem fengið
hafa þessi lán hafa getað búist við
því að vextir gætu tekið breyting-
um.“
Jóhanna sagði að með þessari
aðgerð væri jafnframt verið að hlífa
því fólki sem er með greiðsluerfið-
Ieikalán, það búi við óbreytta vexti,
3,5%, einnig þeir sem hafi fengið
sérstök lán til einstaklinga með
sérþarfir, öryrkjar og aldraðir, þeir
haldi áfram 2% vöxtum.
„Það vita auðvitað allir að stefndi
í gjaldþrot Byggingarsjóðs ríkisins
og þær leiðir sem vom til vom
vaxtahækkun eða að auka ríkis-
framlag, sem hefði þá þýtt niður-
skurð, kannski á öðrum sviðum
velferðarþjóðfélagsins, eða skatta-
hækkun sem hefði þá kannski kom-
ið á þá sem ekki em með lán úr
Byggingarsjóðnum. Það er talið
eðlilegra að þeir sem hafa haft
þessa niðurgreiddu vexti taki þátt
í að ná jafnvægi á sjóðnum, enda
hafa margir af þessum hópum, sem
nú fá þessa vaxtahækkun, notið
lengi niðurgreiðslu vaxtanna,"
sagði Jóhanna Sigurðardóttir.
Sigurður
B. Stefánsson:
SIGURÐUR B. Stefánsson fram-
kvæmdasljóri Verðbréfamark-
aðar Islandsbanka segir að
tregða fyrrverandi stjórnvalda
til að hækka vexti af ríkisverð-
bréfum hafi tafið fyrir nauðsyn-
legri leiðréttingu á fjármagns-
markaði vegna minnkunar fram-
boðs og aukinnar eftirspurnar
eftir fjármagni, sem hafi verið
að þróast síðan fyrra sumar.
Hann segir að vaxtahækkanirn-
ar leiði til lægri verðbólgu og
kveðst telja þessar aðgerðir nú
þær fyrstu í sögunni, sem hér á
landi séu beinlínis gerðar í þeim
tilgangi að lækka verðbólgu. Þá
segir hann ákveðið réttlæti vera
fólgið í því, að vaxtahækkanir
nái til allra íbúðalána, en ekki
einungis til þeirra sem taka lán
i húsbréfakerfi.
Sigurður sagði í
samtali við Morg-
unblaðið í gær að
vextir hafí verið
að hækka frá því
síðla sumars í
fyrra, vegna þess
að dregið hafi
mikið úr framboði
á sparifé, en eftir-
spum eftir lánsfé hafí töluvert auk-
ist. „Þetta kallar þá fram vaxta-
hækkun og það hefur tafíð svoh'tið
fyrir þeirri leiðréttingu sem þurfti
að verða vegna þessarar minnkun-
ar á framboði spariíjár að fyrrver-
andi stjórnvöld vildu ekki horfast
í augu við þetta og stíga skref til
þess að hækka vexti á ríkisvíxlum
og spariskírteinum,“ sagði hann.
Sigurður sagði að í fyrra hafi
líklega verið metár hvað varðar
aukningu sparifjár og líklegt sé
núna að framboð á nýju sparifé á
þessu ári verði mun minna, kannski
ekki nema rúmlega helmingur af
því sem var í fyrra.
Hann kvað erfítt að segja fyrir
um það nú, hvort þessi hækkun sem
núna hefur orðið muni nægja til
að stuðla að jafnvægi milli fram-
boðs og eftirspumar á fjármála-
markaðnum. Ef ekki verði töluverð
aukning á sparifjármyndun síðari
hluta þessa árs eigi vextir jafnvel
eftir að hækka meira.
Sigurður var spurður hvaða áhrif
vaxtahækkanimar hefðu á verð-
bólgu. „Sumir stjórnmálamenn
halda því fram, alveg blákalt fyrir
augum og eyrum alþjóðar, að
vaxtahækkun leiði til verðbólgu.
Island væri þá vissulega eina landið
í heiminum sem það Iögmál gilti
um,“ sagði hann. „Alls staðar ann-
ars staðar í veröldinni beita stjórn-
völd vaxtahækkunum til þess að
bremsa af eyðslu sem hefur farið
af stað í þjóðfélaginu eða of mikil
umsvif, þau beita vaxtahækkunum
til þess að stöðva slíka hluti, til
þess að lækka verðbólgu en ekki
til þess að hækka hana. Ég held
jafnvel að þessar vaxtahækkanir
sem nýja ríkisstjórnin hefur gripið
til núna séu þær fyrstu í sögunni,
að minnsta kosti svo langt aftur
sem ég man, þar sem beinlínis hef-
ur verið gripið til vaxtahækkana
til þess að draga úr þenslu eins og
reyndar er gert alls staðar annars
staðar í heiminum."
Hann var spurður álits á vaxta-
hækkun húsnæðislána, hvort eðli-
legt gæti talist að hans mati að
hækka vextina af lánum frá fyrri
tíð, eða má telja það siðlausa að-
gerð? „Ég held að þetta sé alfarið
í samræmi við skilmála í viðkom-
andi skuldabréfum og þess vegna
auðvitað löglegt og alls ekki sið-
laust,“ sagði Sigurður.
„Ég veit ekki betur en að þetta
sé í skilmálum allra þessara skulda-
bréfa. Þessi breyting er gerð, ef
ég skil rétt, til þess að draga úr
þessum mikla mismun sem er milli
þeirra sem njóta lána úr gamla
kerfínu og þeirra sem eru að taka
lán í húsbréfakerfinu þar sem
byggt er á markaðsvöxtum. Mér
finnst ákveðið réttlæti í því að allir
þurfí að taka á sig vaxtahækkun
þegar vextir hækka vegna þess að
ekki er jafnvægi á milli framboðs
og eftirspurnar eftir sparifé. Mér
fyndist óréttlátara ef einhver hópur
væri stikkfrí og slyppi undan þeirri
hækkun, það er að segja þegar það
er þegar skráð inn í skilmála bréf-
anna að húsnæðismálastjórn geti
breytt vöxtunum, þannig að allir
hljóta að hafa verið undir það bún-
ir,“ sagði Sigurður B. Stefánsson.
Gunnar Helgi
Hálfdánarson:
Ovíst að allar
vaxtahækk-
anir séu þeg-
ar komnar
fram
GUNNAR Helgi Hálfdánarson,
forstjóri Landsbréfa hf., segir
að líkja megi vaxtahækkunum
nú við vatnsfall sem brýtur af
sér klakabönd. Hann segir að
nauðsynlegt hefði verið að
hækka vextina fyrr til þess að
hamla gegn eyðslu síðustu mán-
uði. Hann segir jafnframt óvíst
hve skjótt áhrif þessara vaxta-
hækkana muni skila sér í aukn-
um sparnaði og meiri sölu spa-
riskírteina ríkissjóðs, þar sem
enn sé ekki vitað um hugsanleg
sértilboð ríkissjóðs til stærri
kaupenda eins og lífeyrissjóða
og enn eigi eftir að ákveða útl-
ánsvexti banka, þannig á áhrif á
lántökur séu einnig óljós.
Gunnar Helgi
sagði í samtali við
Morgunblaðið í
gær að óvíst sé að
allar vaxtahækk-
anir séu þegar
komnar fram, til
dæmis eigi sértil-
boð ríkissjóðs
gagnvart lífeyris-
sjóðum og öðrum stærri kaupend-
um alveg eftir að koma í Ijós. í
fyrra hafi ríkissjóður boðið stórum
kaupendum allt að um 1% hærri
vexti á sérsamningum heldur en
almenningi var boðið. „Spurningin
er hvað ríkissjóður ætlar sér í þeim
efnum í kapphlaupinu um spariféð,
þannig að það er ekki víst að vaxta-
hækkanimar séu allar komnar
fram, eins ber að minna á það að
útlánsvextir banka eru ennþá ór-
áðnir, líklegt talið að þeir muni
hækka um 1,5% og jafnvel talsvert
meira.“
Hann sagði að til þess að hamla
gegn auknum innflutningi síðustu
mánuði hefðu vextir þurft að
hækka meira þegar síðastliðið
haust. „Nú eru hins vegar vorleys-
ingar á fjármagnsmarkaðnum og
áin ryðst fram með braki og brest-
um með fullum þunga og þess
vegna eru þessar hækkanir örar
og miklar núna, því að ef vextir
hefðu hækkað fyrr, þá hefði þetta
eyðslumunstur kannski ekki farið
eins af stað. Það er ekki nóg með
að menn eyði sparifé sínu, heldur
taka þeir líka lán til þess að kaupa
fjárfestingarvörur eins og bíla og
fleira, þannig að þeir hætta ekki
aðeins að vera sparifjáreigendur,
þeir breytast líka í lántakendur í
einni andrá.“
Gunnar Helgi sagði alveg ljóst
að verulega þröngt verði á fjár-
magnsmarkaði og vextir áfram
háir núna í sumar á meðan aðilar
eru að taka þessi breyttu viðhorf
inn í áætlanir sínar og reyna að
koma sér út úr fyrri ákvörðunum
um útgjöld. „Ætli verulegra áhrifa
fari ekki að gæta síðla árs og komi
fram strax á nýju ári, en ég á ekki
von á neinum skyndiáhrifum,"
sagði hann. Hann sagði jafnframt
að það yki á óvissu um hve lengi
vextir haldast háir, að þessar
vaxtahækkanir gætu leitt til þess
að fyrirtæki og sveitarfélög leiti í
ríkari mæli eftir erlendum lánum,
það gæti síðan unnið gegn frekari
hækkun vaxta og stuðlað að lækk-
un þeirra á ný.
Gunnar Helgi var spurður um
áhrif hækkunar ávöxtunarkröfu
húsbréfa í 8,8%. Hann kvaðst vissu-
lega binda vonir við að hækkunin
auki sölu bréfanna, en því væri
ekki að neita að stærstu kaupend-
umir, lífeyrissjóðirnir, hafi verið í
biðstöðu og verði það kannski
áfram vegna fyrri reynslu af sértil-
boðum ríkissjóðs, sem hafi truflað
verulega- verðbréfamarkaðinn á
síðasta ári. „Á þeim tíma var óhóf-
lega rausnarlega boðið og það telj-
um við að byggi undir væntingar
þessara aðila í dag. Hitt er annað
mál að 8,8% vextir á tíu ára bréf-
um, eins og er meðalbinditími hús-
bréfa, em orðin gífurlega hagstæð
kjör. Þessir vextir hafa nálgast það
mjög að ná hámarki sem verður
lengi minnst á fjármagnsmarkaðn-
um og býður þeim sem kaupa þessi
bréf að hagnast mjög, fá verulegan
gengishagnað, þegar vextir falla
aftur.“
Hann sagði ólíklegt að þessir háu
vextir á húsbréfum haldist lengi.
„Ég get nefnt sem dæmi að í Evr-
ópska myntkerfínu bera 10 ára
ríkisskuldabréf að meðaltali 5,5%
raunvexti, þannig að þessir háu
raunvextir munu ekki haldast lengi
hér í hagkerfi sem er sífellt að
verða opnara og í vaxandi mæli
að styðjast við evrópskar viðmiðan-
ir í efnahagsmálum. íslenskt hag-
kerfi mun á þessu sviði eins og
öðmm leitast við að nálgast það
sem gengur og gerist í okkar við-
skiptalöndum," sagði Gunnar Helgi
Hálfdánarson.
Guðmundur Hauks-
son framkvæmda-
sljóri Kaupþings:
Vaxtahækk-
anir draga úr
verðbólgu og
koma í veg
fyrir þensiu
GUÐMUNDUR Hauksson fram-
kvæmdastjóri Kaupþings hf.
segir vaxtahækkanir þær sem
ríkisstjórnin hefur ákveðið
tvímælalaust vera réttlætanleg-
ar, enda dragi þær úr verðbólgu
og komi í veg fyrir þenslu. Hann
segir mikla þénslu vera á fjár-
magnsmarkaði núna, sem nauð-
synlegt sé að draga úr.
Guðmundur sagði
í samtali við
Morgunblaðið í
gær að það væri
auðvitað ljóst að
vaxtahækkanir
hafi áhrif til
sparnaðar, dragi
úr eyðslu og menn
hafí meiri akk af
því að spara heldur en verið hafi.
„Ég held að þetta eigi við í okkar
þjóðfélagi eins og alls staðar ann-
ars staðar,“ sagði hann.
„Menn hafa margir verið annarr-
ar skoðunar og álitið að þetta
muni ýta undir verðbólgu, en þetta
mun vafalaust hafa sömu áhrif hér
og annars staðar, sem eru þau að
draga einmitt úr verðbólgu og
koma í veg fyrir þenslu, þannig að
ég held að þessar aðgerðir séu
tvímælalaust réttlætanlegar enda
er mikil þensla á ijármagnsmark-
aðnum sem þarf að draga úr. Það
er aftur á móti önnur saga af
hvetju sú þensla er, sem er auðvit-
að fyrst og fremst vegna fjárþarfar
ríkissjóðs og vegna húsbréfakerfis-
ins líka. Þetta mun vafalaust verða
til þess að skapa meira jafnvægi í
fjármálum," sagði Guðmundur.
Hann var spurður hvort vaxta-
hækkun á húsnæðislánum hefði
bein áhrif á fjármagnsmarkaðinn.
Hann kvaðst ekki sjá í fljótu bragði
að svo væri. „Þetta eru skuldbind-
ingar sem fólk er búið að taka á
sig, við þekkjum dæmi erlendis þar
sem þetta hefur verið gert, til dæm-
is í Bretlandi, þar sem uppistaðan
af lánum vegna húsnæðismála er
með breytilegum vöxtum. Þar er
þetta beinlínis notað af stjórnvöld-
um sem stjórntæki við að hafa
áhrif á efnahagslífið . á hveijum
tíma, vegna þess að þetta kemur
auðvitað beint við buddu almenn-
ings, svona hækkanir, eða lækkan-
ir, og hefur þá áhrif á það hvort
fólk hefur úr meiru eða minna að
moða. Að vísu verður að koma inn
í þá mynd að skattareglurnar hafa
áhrif þar á, þannig að þetta kemur
ekki eins við alla, þetta kemur
minna við þá sem lægri hafa laun-
in. En, þetta er tvímælalaust að-
ferð til að hafa áhrif á stjórn efna-
hagsmála,“ sagði Guðmundur
Hauksson.
Vilhjálmur Bjarna-
son, Fjárfest-
ingar félaginu:
Ahrifin fyrst
og fremst á
eftirspurn
eftir lánum
VILHJÁLMUR Bjarnason for-
stöðumaður verðbréfamarkaðar
Fjárfestingarfélagsins segir
vaxtahækkanirnar fyrst og
fremst munu hafa áhrif á eftir-
spurn eftir lánsfé, hins vegar
kveðst hann viss um að hækkan-
imar hafi ekki áhrif á sölu
skuldabréfa ríkisins, þar sem
lífeyrissjóðirnir hafi einfaldlega
ekki peninga til að kaupa meira.
Ég er handviss um
það, að það selst
ekki mikið meira
af bréfum," sagði
Vilhjálmur í sam-
tali við Morgun-
blaðið í gær. „Hins
vegar er spurning
um hvort einhveij-
ir hætta ekki að
taka lán. Eftir þvi sem mér er sagt
af lífeyrissjóðum hafa þeir verið
að kaupa húsbréf og annað
þvíumlíkt og þeir bara eiga ekki
meiri peninga. Einu áhrifin sem
þetta gæti haft er á eftirspurn eft-
ir lánum.“
Fyrsta sinn
sem vextir
eru hækkaðir
beinlínis til
þess að lækka
verðbólgu