Morgunblaðið - 01.06.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. JÚNÍ 1991
Endurmenntun kenn-
ara í framhaldsskólum
eftir Sverri Pál
Erlendsson
Einhverjum kann að þykja borið
í bakkafullan læk að skrifa enn
einn pistil um misjöfn kjör mann-
fólksins á landi hér eftir búsetu
þess. Svo margar greinar hafa
birst í blöðum og tímaritum þar
sem þeir fjölmörgu, sem ekki búa
innan seilingar frá höfuðborgar-
svæðinu, hafa lýst aðstöðumunin-
um, jafnan fyrir opnum eyrum
þeirra sem við sömu kjör búa en
fyrir lokuðum leðurhlustum hinna
sem baða sig í velsæld borgarinnar
og þeirra tækifæra sem þvílíkur
þjónustukaupstaður veitir. í von
um að einhverntíma megi opna
einhveija glufu á hlustum ein-
hverra þeirra ráðamanna sem með
örlítilli hugsun og tiltölulega litlum
tilkostnaði gætu komið á svolitlu
jafnræði skal samt riðið á vaðið
og pistill skrifaður.
Enda þótt þessi orð verði
hugsanlega dæmd og sett í hrauk
með öðru því sem í borgríkinu
kallast landsbyggðarnudd eða
dreifbýliskjaftæði verður því ekki
neitað ef að er gáð að þeir sem
búa fjærst höfuðstaðnum hafa
lægst launin, lökust kjörin,
minnsta möguleika á að drýgja
tekjur sínar, greiða hæstan kostn-
að fýrir hita, raforku og matvæli,
eiga fæsta möguleika á dægra-
styttingu og þurfa undantekning-
arlítið að sækja dijúgan hluta af
þjónustu til Reykjavíkur með æm-
um tilkostnaði. Þó skal hér einung-
is dvalið við einn þátt: Möguleika
framhaldsskólakennara utan
Reykjavikur til endurmenntunar.
Endurmenntun
Einhvern veginn hefur kennurum
(og öðru starfsfólki ríkisins mörgu)
gengið bölvanlega að fá leiðréttingu
kjara sinna, sem hér fyrir hálfum
öðrum áratug voru ennþá býsna góð
en hafa nú um árabil verið slæm.
Náist einhvetjir áfangar í átt til leið-
réttingar eru þeir óðara af skafnir,
jafnvel með rógburði eða bráða-
birgðalögum. Eitt af því sem þó
hefur verið talið til kjarabóta er að
auka möguleika fólks til endur-
menntunar. Þegar litið er á það sem
í boði er á vegum Endurmenntunar-
nefndar Háskólans í þessu efni má
sjá að um margt má fræðast á vetr-
um samhliða starfi sínu. Allt er þetta
í sjálfu sér afskaplega gott að einu
frátöldu. Þessi námskeið eru ekki
ætluð öllum sem á þyrftu að halda.
Þegar litið er á dagskrá endur-
námskeiða Háskólans á tímabilinu
janúar til maí á þessu ári sést eftir-
farandi: Boðin eru 10 námskeið í
tölvunotkun og hugbúnaðargerð.
Þau standa til dæmis öll mánudags-
kvöld frá febrúar til apríl, sum taka
þetta þijá, fjóra og upp í sex virka
daga klukkan 8.30-12 eða 13-17
o.s.frv. Öll eru þau haldin í Reykja-
vík. í stjórnun, rekstri og lögfræði
eru 12 námskeið, til dæmis á
fimmtudegi eða mánudegi og þriðju-
degi, hálfan og eða heilan dag í senn,
og þarna er jafnvel 30 vikna nám-
skeið með 5 tímum í viku hverri.
Allt í Reykjavík. Eitt þessara nám-
skeiða stendur föstudag og laugar-
dag. Svipaða sögu er að segja um
tvö umhverfisnámskeið og fjögur
tölfræðileg. Fjögur námskeið í ritun
og framsögn eru á sama veg nokkra
daga í miðri viku, jafnvel hluta úr
tveimur vikum og 9 námskeið á veg-
um Heimspekideildar eru með
tveggja tíma kvöldfyrirlestrum einu
sinni í viku í 5 eða jafnvel 12 vikur.
Þetta eru bókmenntir, siðfræði,
sagnfræði og viðlíka greinar. Og
ekki eru þessi réttindi ókeypis. Til-
greint verð á námskeiði er frá 4.000
krónum og upp í 23.500 krónur.
Það gefur augaleið að til þess að
geta sótt námskeið af þessu tagi á
miðjum degi eða í miðri viku þurfa
þátttakendur að fá leyfi úr vinnu
sinni. Nokkuð torhlaupið er burt úr
kennslu, einkum þar sem ekki eru
starfandi forfallakennarar - og satt
að segja þekki ég ekki dæmi slíks í
framhaldsskólum. Hins vegar má
vera að hagræða megi stundaskrá
eða semja við samstarfsmenn sína
um tilfærslur til þess að komast frá
dag og dag. Enda þótt einhveijir
atvinnurekendur í svokölluðum
einkageira telji það auranna virði
að kosta starfsfólk sitt til endur-
menntunar eru skólar, svo dæmi sé
tekið, með tómari fjárhirslur en svo
að unnt sé að stinga að kennurum
aurum til að standa straum af nám-
skeiðakostnaði. En umfram allt er
ljóst að frumskilyrði til að geta nýtt
sér endurmenntun Háskólans er að
þátttakendur búi í Reykjavík eða
næsta nágrenni kaupstaðarins.
Þú Reykjavík
Háskólinn sem stendur við Suð-
urgötuna í Reykjavík ber nafn ís-
lands og á að veita þjónustu miklu
fleirum en þeim einum sem búa í
næsta nágrenni við hann. Ekki er
samt að sjá á endurmenntunardag-
skránni að utanbæjarmenn séu
taldir þurfa á svoleiðis nokkru að
halda, eða þá hitt að þeir séu ekk-
ert of góðir að koma til Ijallsins
óhræranlega. Tökum dæmi:
Sá sem ætlar á tölvunámskeiðið
sem stendur öll mánudagskvöld í
febrúar, mars og apríl þarf í fyrsta
Iagi að greiða 23.599 námskeiðs-
gjald. Búi hann á Akureyri þarf
hann að auki að punga út 133.200
í fiugfargjald fram og til baka einu
sinni á viku þes'sar tólf vikur, eða
alls 156.700. Búi hann í Neskaup-
stað kosta flugferðimar einar
182.160 (og nú er alls ekki víst
að flogið sé til Norðfjarðar á mánu-
dögum og þriðjudögum svo kostn-
aðurinn gæti orðið miklu meiri).
Þá er heildarkostnaðurinn kominn
yfir tvö hundruð þúsund krónur.
Og bíðum við, þetta er ekki allt
búið. Einhvers staðar yrði þátttak-
andinn að fleygja sér yfir nótt í
hverri ferð. Tolf nætur með morg-
unverð í herbergi á Hótel Esju
kosta 44.400. Það má vera býsna
gott tölvunámskeið sem er þess
virði að leggja út fyrir því tvö-
hundruð til tvöhundruð og fimmtíu
þúsund krónur. Svipaður kostnað-
ur væri við að afla sér frekari fróð-
leiks um siðfræði eða sögu og
menningu Grikkja. Sá dreifbýlis-
kennari þarf að hafa há laun sem
á að geta veitt sér þessa upp-
fræðslu auk þess að sleppa tólf
kennsludögum og framfleyta sér
og fjölskyldu sinni.
ísland er stórt
Þessi dæmi um námskeiðakostn-
að eru vissulega af tröllslegra tag-
inu en þau sýna glögglega að þeim
sem búa utan Reykjavíkurhéraðs
er alls ekki ætlað að sækja nám-
skeið Háskóla íslands. Er nokkur
furða þótt við köllum skólann
stundum Háskóla Reykjavíkur?
Nú má segja að einfalt ráð til
úrbóta væri að Háskóli íslands
héldi eitthvað af námskeiðum sín-
um utan Reykjavíkur. Það hlýtur
að vera hægt að halda námskeið
líka fyrir norðan, austan og vestan
og haga þeim þannig að fólk geti
sótt þau án verulegs vinnutaps og
ferðakostnaðar.
Annað ma nefna: Háskóli ís-
lands er ekki eini háskólinn á ís-
landi. Kennaraháskóli íslands hef-
ur um árabil haft námskeið fyrir
grunnskólakennara og iðulega
utan Reykjavíkur. Það hefur þótt
takast ágætlega. Auk þess má
minna á að einnig er til Háskólinn
á Akureyri og þótt hann sé ungur,
lítill og nokkuð sérhæfður er ekki
útilokað að hann geti átt aðild að
námskeiðahaldi eða jafnvel staðið
fyrir því einn og óstuddur. En
hvemig væri til dæmis að Háskól-
inn í Reykjavík biyti odd af oflæti
sínu, viðurkenndi tilvist Haskólans
á Akureyri og hefði samstarf við
hann þannig að þeir gætu annast
námskeið hvor fyrir annan og hvor
með öðrum fyrir sunnan og fyrir
norðan? Það væri skref í áttina út
á land. Og hvemig væri að allir
háskólarnir þrír sameinuðust síðan
krafta sína og hefðu í boði vand-
aða og viðamikla dagskrá nám-
skeiða fyrir kennara á öllum skóla-
stigum víðs vegar um land? Fleiri
háskólar gætu síðar dregist inn í
myndina, meðal annarra Sam-
vinnuháskólinn og Listaháskólinn.
Hér virðist ekkert vanta annað en
áhuga og samstarfsvilja auk skipu-
lags og svo náttúrulega einhveija
peninga, en það er annar hand-
leggur.
Hvernig sem að því verður stað-
ið verður að koma því til leiðar að
öllum kennurum, hvar sem þeir
búa, verði kleift að stunda end-
urnám og upprifjun í greinum sín-
um. Enda þótt við sem búum úti
á landi séum oft stór í okkur emm
við ekki svo miklu fremri borgarbú-
um að við þurfum ekki að kynna
okkur nýjungar í fræðum okkar.
Slíkt má hins vegar álykta þegar
skoðað er fyrirkomulag vetr-
arnámskeiða á vegum Endur-
menntunarnefndar Háskóla ís-
lands í Reykjavík.
Sumarnám
Um árabil hafa námsgreinafélög
kennara reynt að halda uppi sum-
amámskeiðum fyrir félaga sína,
nú síðast í samráði við Endur-
menntunamefnd. Þetta hafa jafn-
an verið um það bil vikulöng nám-
skeið og þarna hafa kennarar var-
ið hluta af sumarleyfi sínu til að
fylgjast með nýjungum og endur-
menntast í grein sinni. Stöku sinn-
um hefur viðlíka námskeiðum verið
komið fyrir á löngum helgum að
vetri. Þetta námskeiðahald hefur
verið afar gagnlegt en ekki alltaf
gengið árekstralaust að koma því
við. Ég minnist varla námskeiðs
án rekistefnu út af námskeiðsstað,
farareyri eða dvalarkostnaði.
Auk þess að þurfa að punga út
fé sínu í fríi sínu til þess að geta
betur stundað starf sitt er jafnan
Sverrir Páll Erlendsson
„Er það ekki hastar-
iegt, að minnsta kosti
furðulegt að það skuli
jafnvei auðveldara að
fá fyrirgreiðslu til að
sækja námskeið í út-
iöndum en að fá fjár-
hagslegan stuðning til
að gera slíkt hið sama
hér innanlands?“
ætlast til að framhaldsskóla-
kennarar sem búa utan Reykjavík-
ur fari þangað og veri á meðan
námskeið stendur. Kennarar sem
fara þessara og annarra erinda til
Reykjavíkur verða að sjá sér sjálf-
ir fyrir fæði og húsnæði. Oft virð-
ist sem ætlast sé til þess að þeir
leggist upp á ættingja sína eða
vini syðra. Þeir sem ekki eiga slík
vensl eða vilja ekki vera uppá-
þrengjandi verða því að leigja sér
herbergi. Fyrr er komið fram hvað
það kostar að halla höfði í Reykja-
vík.
Nú eru flestir þeir sem ég þekki
og hafa tekið þátt í námskeiðum
af þessu tagi á einu máli um það
að þau ætti síst af öllu að halda í
Reykjavík - og ég vi! að fenginni
reynslu bæta því við að þau ættu
ekki heldur að vera á Akureyri.
Staðreynd er að námskeið sem
haldið er í þvílíku þéttbýli er mun
gagnminna og ómarkvissara en sé
það haldið í friðsælu dreifbýli þar
sem allir eru býsna langt frá heim-
aslóð.
Tökum sem dæmi vikunámskeið
í Reykjavík. Reykvíkingur á því
^námskeiðier meira og minna bund-
inn af öðru en námskeiðinu, hann
þarf að fara í póstinn, í bankann,
kaupa í matinn, sækja bam á
gæsluvöll og er síðan við full
heimilisstörf frá miðjum degi fram
á kvöld. Utanbæjarmaður þarf að
sinna ýmsum erindum, fara í búðir
og á skrifstofur, heimsækja kunn-
ingja og svo framvegis. Allt vegna
þess að þetta er í Reykjavík. Sams
konar námskeið, til dæmis á
Varmalandi í Borgarfirði, er miklu
drýgra og gagnlegra að öllu leyti.
Allir þátttakendur geta varið öllum
tíma sínum í viðfangsefnið. Vinnu-
dagurinn verður lengri og drýgri
og meira að segja kvöldin nýtast,
ef ekki við verkefnavinnu og undir-
búning næsta dags þá til samveru,
skrafs og ráðagerða. Eitt megin-
gagnið af svona námskeiðum er
vissulega samveran, að hitta fólk
sem vinnur sömu störf þótt annars
staðar sé, að bera saman bækur,
miðla af reynslu og þar fram eftir
götunum. Þrátt fyrir þetta kostar
sífellt japl og fuður að fá nám-
skeið út fyrir höfuðstaðinn.
Góðir staðir
Ákjósanlegir námskeiðsstaðir
eru íjölmargir vítt og breitt um
land. Nefna- má að haldin hafa
verið afar góð námskeið fyrir fram-
haldsskólakennara á Laugarvatni,
Varmalandi og Löngumýri. Að
auki má nefna Húnavelli, Stóru
Tjamir, Laugar í Reykjadal, Eiðar
í Eiðaþingá og Skóga undir Eyja-
fjöllum. Ennfremur má nefna að
Húsmæðraskólinn á Varmalandi,
Reykjaskóli í Hrútafírði og Reyk-
holtsskóli hafa verið eða eru að
leggjast af sem reglulegir skólar
og ætti að vera hægurinn hjá fyrir
ríkið að semja við sjálft sig um
aðstöðu til námskeiðahalds þar án
verulegs kostnaðar. Með þessu yrði
meginokinu af námskeiðahaldi lyft
af Reykjavík og námskeiðin yrðu
mun gagnlegri og betri.
Nú verður að telja eðlilegt og
sjálfsagt að ríkið beri kostnað af
endurhæfíngu starfsmanna sinna.
Til þess er leikurinn gerður að
þeir verði betri starfsmenn og skili
ríkulegri árangri. Því miður virðist
afar takmarkaður skilningur á
þessu í hinum háu ráðuneytum
mennta- og fjármála. Þegar þjarka
þarf við fjárveitendur um styrki til
þessarar endurmenntunar er engu
líkara en þeir líti á námskeið sem
óþarfa skemmtun og vitleysu. Því-
líkri skammsýni verður að eyða og
umfram allt, hvort sem námskeið
eru að sumri eða vetri, verður að
gera öllum sem þau ættu að sækja
jafnhátt undir höfði, hvar sem þeir
kunna að búa á landinu og þjóna
ríki sínu. Og eitt enn: Er það ekki
hastarlegt, að minnsta kosti furðu-
legt að það skuli jafnvel auðveld-
ara að fá fyrirgreiðslu til að sækja
námskeið í útlöndum en að fá fjár-
hagslegan stuðning til að gera slíkt
hið sama hér innanlands?
Einfalt mál eða flókið
Einfalt ætti að vera að skipu-
leggja námskeið, hvort sem þau
eru stutt eða löng, að sumri eða
vetri, í líkingu við það sem hér
hefur verið lýst. Lítt bólar hins
vegar á vilja annarra en þátttak-
endanria til að koma þessu til leið-
ar. Endurmenntun fýrir alla kenn-
ara, hvar sem þeir búa, á að vera
sjálfsagðari en svo að þurfí eftir-
gangsmuni og endalaust síma-
þvarg og deilur um staði og pen-
inga til að koma þeim í fram-
kvæmd.
Norðlenskir íslenskukennarar
beittu alkunnri frekju í ársbyijun
1990 til að draga norður yfir fjöll
námskeið af sama tagi og haldið
var sunnlenskum kennurum
nokkrum vikum fyrr. Þetta var
prýðisnámskeið, haldið á Löngu-
mýri í Skagafírði og varð engum
meint af þótt gerði stórhríð og
vegir tepptust. Við eigum hins
vegar ekki að þurfa að ganga fram
með offorsi í hvert sinn sem við
fáum viðlíka þjónustu. Það er ekki
hægt að þola endalaust að við fáum
hana ekki fyrr en þeir sem ráða
syðra eru orðnir dauðleiðir á bölv-
uðu pexinu og frekjunni í þessum
landsbyggðarlýð.
Höfundur er menntaskólakennari
á Akureyri.

íbúóar- og sumarhús byggó af traustum aðilum.
Leitaðu upplýsinga og fáöu sendan bækling.
S.G. Einingahús hf.
Selfossi, sími 98-22277