Morgunblaðið - 28.09.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28‘. SEPTEMBER 1991
Þjóðveldið og evrópski
byltingarandinn
eftirBjörn Bjarnason
Þegar ísland byggðist settust
hér að sjálfstæðir höfðingjar. Þeir
námu land og helguðu sér. Þetta
voru goðarnir og hefur þeim verið
lýst sem fullvalda, af því að enginn
var yfir þá settur og þeir voru all-
ir jafnir að lögum. Um 930 skipt-
ist ísland í 36 goðorð og þá ák-
váðu hinir fullvalda goðar að
stofna Alþingi, þar sem þeir komu
allir saman, sátu á miðpalli og fóru
með löggjafar- og dómsvald.
Bændum var skylt að fylgja ein-
hveijum goða, sem var á hinn bóg-
inn falin lögvernd einstaklinga inn-
an goðorðsins.
Goðamir hittust ekki á Alþingi
í því skyni að afsala sér fullveldi
sínu heldur til að styrkja það með
sameiginlegri aðild að ákvörðun-
um, er varðaði þá alla og landið í
heild. Vafalaust hafa ýmsir talið,
að með þátttöku í Alþingi hafi
þeim verið settar óeðlilegar skorð-
ur og sögumar geyma vissulega
margar frásagnir um þrætur og
illdeilur vegna ágreinings á þingi.
Grunnhugmyndin um nauðsyn
þess að hafa ein lög til að tryggja
friðinn var þó virt, svo sem best
er lýst, þegar Alþingi samþykkti
kristnitökuna árið 1000.
Þessir stjómarhættir ríktu í
landi okkar á þjóðveldisöld en í
upphafi hennar kölluðust goðorð
mannaforráð, veldi, en síðar ríki.
Þegar valdajafnvægið á milli ein-
stakra höfðingja raskaðist var frið-
urinn úti í landinu og að lokum
var kallað á Noregskonung til
hjálpar, svo sem gert var með
Gamla sáttmála frá 1262.
Upprifjun á þessum sögulegu
staðreyndum á vel við, þegar enn
er rætt um breytingamar eða bylt-
inguna, sem hefur verið og er að
gerast í Evrópu og við höfum ein-
stakt tækifæri til að tengjast með
samningum um evrópskt efna-
hagssvæði. Um nauðsyn þeirrar
samningsgerðar hefur verið sam-
staða milli allra stjórnmálaflokka
í landinu fyrir utan Kvennalistann.
Hins vegar er enn of snemmt að
segja fyrir um, hvort hún tekst.
Lýðræði og frjáls verslun
Hugmyndinni að baki Evrópu-
bandalaginu svipar mjög til þess,
sem íslensku goðamir töldu skyn-
samlegast með stofnun Alþingis
930. Fullvalda ríki stofna til sam-
taka í því skyni að styrkja sig með
samþjóðlegum ákvörðunum. Ætl-
unin er ekki að bijóta neinn á bak
aftur heldur setja sameiginlegar
reglur um ákveðna þætti ríkis-
starfseminnar og koma á fót dóm-
stólum til að gæta þess að reglun-
um sé fylgt. Til að útiloka, að
ástandið verði eins og hér á Sturl-
ungaöld em slegnir vamaglar inn-
an Evrópusamstarfsins.
Hugsjónin um sameinaða Evr-
ópu er gömul. Hún fékk byr undir
báða vængi eftir lok síðari heims-
styijaldarinnar. Þá vora uppi fram-
sýnir stjómmálamenn, sem sáu,
að með virðingu fyrir lýðræðisleg-
um stjórnarháttum og fijálsum
viðskiptum milli ríkja yrði með
bestum hætti spornað gegn stríðs-
hættu í Evrópu. 1949 var Evrópur-
áðið stofnað í því skyni að efla
virðingu fyrir lýðræði, mannrétt-
indum og rétti minnihlutahópa.
Sama ár var enn frekari öryggis-
ráðstöfun gerð með því að tengja
varnir Evrópu og Norður-Ameríku
saman í Atlantshafsbandalaginu.
Vísir að Evrópubandalaginu varð
til með samstarfi Frakka og Þjóð-
veija um kola- og stálframleiðslu
en bandalagið var formlega stofn-
að með Rómarsáttmálanum,
stjómarskrá þess, frá 1957. Kjam-
inn í stefnu bandalagsins felst í
frelsi í viðskiptum, „fjórfrelsinu"
svonefnda, sem á að koma endan-
lega til framkvæmda með sameig-
inlegum markaði aðildarþjóðanna
12 frá og með 1. janúar 1993.
Kommúnistar og sósíalistar töldu
Rómarsáttmálann á sínum tíma
ögrun við stefnu sína í efnahags-
og atvinnumálum. Þeir hafa nú
fallið frá andstöðu sinni við Rómar-
sáttmálann.
Með samningunum um evrópska
efnahagssvæðið era aðildarríki
Fríverslunarbandalags Evrópu
(EFTA), en íslendingar gerðust
þátttakendur í því 1970, að tengj-
ast „fjórfrelsi" Evrópubandalags-
ins og hinum sameiginlega mark-
aði 340 milljóna manna, sem verð-
ur til 1. janúar 1993. Er eðlilegt
að þeir, sem eru andvígir fijáls-
ræði í viðskiptum, séu á móti þátt-
töku íslendinga í þessu samstarfi,
enda verður helst vart við andstöðu
við það meðal þeirra, sem hallast
hafa að haftabúskap eða forræðis-
hyggju í anda sósíalisma og kom-
múnisma.
Byltingarandi í Evrópu
Á dögunum átti ég þess kost í
fyrsta sinn að sækja þing Evrópu-
ráðsins í Strassborg, en þar hafa
íslendingar verið þátttakendur í
40 ár, eða síðan 1951. í ræðum á
þinginu líktu sumir ástandinu í
Evrópu við það, sem var að gerast
í álfunni 1848. Til atburðanna um
þær mundir má annars vegar rekja
upphaf sjálfstæðisbaráttu íslend-
inga og hins vegar rætur marxism-
ans.
Nú era þjóðirnar sem urðu
marxismanum að bráð að bijóta
af sér hlekki hans. Líta þær til
Evrópuráðsins vegna þess að aðild
að því er viðurkenning á, að mann-
réttindi og lýðræðislegir stjómar-
hættir hafi fest rætur. Ungveijar
og Tékkóslóvakar era þegar orðnir
aðilar að Evrópuráðinu. Á þinginu
núna var Eistlendingum, Lettum
og Litháum fagnað sem sérstökum
gestum og hafinn er undirbúningur
að inngöngu þeirra í ráðið. Sömu
sögu er að segja um Pólverja,
Rúmena, Búlgari og Albani.
Átökin í Júgóslavíu settu svip
sinn á umræður. Fengum við sem
sitjum í stjórnmálanefnd ráðsins
að hlusta á fulltrúa einstakra lýð-
velda í Júgóslavíu lýsa stefnu sinni
og markmiðum. Var síðan sam-
þykkt með nokkrum meirihluta á
þingi ráðsins, að skora á ríkis-
stjórnir aðildarríkjanna að kanna,
hvort ekki bæri að viðurkenna
sjálfstæði einstakra lýðvelda Júgó-
slavíu og horfast þannig í augu
við þá staðreynd, að samandsríkið
þar er orðið að engu. Jafnframt
ályktaði stjórnmálanefndin að
kannað skyldi, hvort ekki ætti um
tíma að minnsta kosti að slíta hin
sérstöku tengsl ráðsins við Júgó-
slavíu, sem felast í gestaaðild
landsins að ráðinu. Greiddi ég at-
kvæði með þessum tillögum og
lýsti stuðningi við stefnumótun af ‘
þessu tagi í ræðu á þinginu.
Grunnþáttur í starfi og stefnu
Evrópuráðsins er að viðurkenna
sjálfsákvörðunarrétt þjóða. Foryst-
umenn í fyrrum leppríkjum Sov-
étríkjanna líta síður en svo á aðild
að Evrópubandalaginu sem tak-
mörkun á þessum rétti þjóða sinna
eða fullveldi ríkja sinna. Þvert á
móti telja þeir aðildina eina helstu
forsenduna fyrir því, að þjóðfélög
þeirra geti þróast með eðlilegum
hætti. Krafa margra er sú, að
Evrópubandalagið slaki á við
ákvarðanir um frekari samruna
aðildarrþjóðanna. Innan banda-
lagsins mega þeir sín, hins vegar
mikils sem segja, að frekari samr-
uni ríkjanna innan þess sé besta
tryggingin fyrir því, að bandalagið
hafi styrk til að taka við nýjum
aðildarríkjum úr Mið- og
Austur-Evrópu.
Þegar um þessi mál er rætt á
evrópskum forsendum hljóta allir
að fyllast fögnuði yfir hinu ein-
stæða tækifæri, sem kann að gef-
ast til að sameina Evrópu undir
merkjum lýðræðis og fijálsra við-
skipta. Minnt er á þá staðreynd,
að lýðræðisríki í Evrópu hafí aldrei
stofnað til ófriðar í álfunni. Má
með sanni segja, að byltingarandi
ríki í Evrópu um þessar mundir
og eftirvænting eftir því að breyt-
ingarnar hafi gott eitt í för með
sér að lokum, þótt leiðin verði erf-
ið fyrir marga.
Hræðslutríóið
Satt að segja var það eins og
að stíga inn allt aðra veröld eða
veröld sem var, að fá við heimkom-
una frá Strassborg í hendur Morg-
unblaðið með greinum eftir þau
þijú, Hannes Jónsson, Guðmund
Björn Bjarnason
„Hugmyndinni að baki
Evrópubandalaginu
svipar mjög til þess,
sem íslensku goðarnir
töldu skynsamlegast
með stofnun Alþingis
930. Fullvalda ríki
stofna til samtaka i því
skyni að styrkja sig
með samþjóðlegum
ákvörðunum. Ætlunin
er ekki að brjóta neinn
á bak aftur heldur setja
sameiginlegar reglur
um ákveðna þætti ríkis-
starfseminnar og koma
á fót dómstólum til að
gæta þess að reglunum
sé fylgt.“
Jónas Kristjánsson og Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur, sem öll töldu
sig þurfa að setja ofan í við mig
í nafni hinna nýstofnuðu samtaka,
er kalla sig því furðulega nafni
Samstaða um óháð ísland. Til-
gangur þeirra er að beijast gegn
þátttöku íslands í Evrópusamstarf-
inu og þó sérstaklega aðild íslands
að evrópska efnahagssvæðinu svo
að ekki sé minnst á Evrópubanda-
lagið.
Andstöðu sína við Evrópusam-
starfíð rökstyðja þau hvert með
sínum hætti. Meðal annars er vitn-
að óspart í ákvæði hins ógerða
samnings um evrópska efnahags-
svæðið. Ef meðferð þeirra á þeim
texta er í samræmi við útúrsnún-
HAPPAÞRENNA HÁSKÓLANS
hejw virmingirm
ingana á greinum mínum gef ég
ekki mikið fyrir slíkar textaskýr-
ingar. Þó fínnst mér kasta tólfun-
um, þegar Hannes Jónsson tekur
sér fyrir hendur að tala fyrir hönd
látinna forystumanna Sjálfstæðis-
flokksins og hampa stofnskrá
flokksins.
Kvennalistinn hefur skipað sér
í svipaðan flokk og þeir, er skynj-
uðu ekki anda sögunnar og bylt-
inganna um miðja síðustu öld. Ingi-
björg Sólrún hefur þó gefíð til
kynna eða beinlínis sagt, að þau
mál sem flokknum eru eða hafa
verið kær eins og andstaða gegn
álveri yrðu að víkja, ef þau stæðu
í vegi fyrir aðstöðu til valda.
Kvennalistinn er þannig að mörgu
leyti í svipuðum sporam og Alþýðu-
bandalagið var, á meðan menn
reyndu þar að halda í gömul stefn-
umál. Nú treysta forystumenn Al-
þýðubandalagsins sér ekki einu
sinni til að ræða um fortíð flokks-
ins, hvað þá kannast við gömlu
stefnuna.
í Morgunblaðsgrein sinni gagn-
rýnir Ingibjörg Sólrún mig einkum
fyrir að setja ekki á prent eitt-
hvað, sem hún vildi, að ég hefði
sagt! Úr því að ég hef þá skoðun,
að skynsamlegt sé fyrir okkur Is-
lendinga að nýta nú tækifærið til
að semja um evrópska efnahags-
svæðið, en hef ekki útlistað opin-
berlega skoðanir mínar á samn-
ingi, sem ekki hefur verið gerður,
er sagt að mig skorti sjálfstætt
mat og leggi lítið til umræðna um
efnahagssvæðið. Hvers vegna birt-
ast þá þijár greinar á tveimur vik-
um í Morgunblaðinu til að svara
því, sem ég hef sagt?
Oftar en einu sinni hef ég lýst
opinberlega, að mig skorti rök fyr-
ir að mæla með aðild íslands að
Evrópubandalaginu. Þótt samning-
arnir um evrópska efnahagssvæðið
nái yfír mikið af því, sem við þyrft-
um að semja um, ef aðild að banda-
laginu yrði á dagskrá, skiptir það,
sem á vantar, sköpum um aðild
eða ekki aðild. Ingibjörg Sólrún
virðist ekki átta sig á þessum mun
á samningunum um evrópska efna-
hagssvæðið (EES) annars vegar
og aðild að Evrópubandalaginu
(EB) hins vegar. Hún segir meðal
annars í grein sinni, er birtist
föstudaginn 20. september: „En
Björn vill grípa tækifærið, og það
er varla hægt að draga aðra álykt-
un af hans eigin orðum en þá að
hann sé í raun fylgjandi aðild ís-
lands að EB, og telji það jafnvel
betri kost en EES.“ Til að eyða
öllu hugarangri Ingibjargar Sólr-
únar um þetta efni er mér ljúft
að fullvissa hana um, að ég ætla
ekki að liggja á því, ef sú tíð kem-
ur, að ég sannfærist um gildi þess
fyrir okkur íslendinga að sækja
um aðild að Evrópubandalaginu.
Gamli sáttmáli
Andstæðingum þátttöku íslend-
inga í Evrópusamstarfinu er tamt
að vísa til Gamla sáttmála og segja,
að þátttaka í evrópska efnahags-
samstarfínu sé sambærileg við það
sem gerðist er íslendingar gengu
Noregskonungi á hönd vegna inn-
byrðis ágreinings. Ef hið hæfílega
jafnvægi, sem goðarnir leituðust
við að treysta sín á milli með yfír-
ríkjastofnuninni Alþingi, hefði
haldist, hefðu þeir ekki þurft að
leita á náðir Noregskonungs.
Að mínu mati er út í hött að
bera samning íslendinga á jafn-
réttisgrandvelli við vinveittar ná-
grannaþjóðir sínar um sameigin-
legan, fijálsan markað með eftir-
litsstofnun og dómstóli til að fylgja
samningnum eftir við Gamla sátt-
mála. Miklu nær er að líkja slíkum
samningi við það, þegar goðarnir
ákváðu að ganga til Álþingis 930.
Ef við nýtum ekki tækifærið núna
kunnum við hins vegar síðar að
neyðast til að gera ígildi Gamla
sáttmála, þegar við höfum sopið
seyðið af því að taka ekki eðlilegan
þátt í samstarfi helstu viðskipta-
þjóða okkar.
Ilöfundur er þingmaðuc
Sjálfstæðisflokksins í Reykja vík.