Morgunblaðið - 28.09.1991, Blaðsíða 29

n>ei liaaMaTUJH ss :í''íoa<iha;)Uaj gkía.ihmhomom
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 1991
29
Viðbrögð hjálparfólks
við válegum atburðum
eftir Lárus H. Blöndal
Að undanförnu bafa orðið fjórir
stórbrunar hér á suðvesturhomi
landsins — verksmiðjuhús, fjós og
hlöður og blikksmiðja brunnu.
Slökkviliðsmenn hafa unnið fræki-
legt starf við að hemja og vinna bug
á eldinum. í síðastnefnda brunanum
lögðu t.d. reykkafarar sig í lífs-
hættu er þeir gengu inn í eldhafið
með þá einu vitneskju að gashylki
væru einhvers staðar þar inni. Hér
á eftir verður fjallað um fólk, sem
sinnir störfum í tengslum við válega
atburði, s.s. fólk i sjúkraflutningum
og slökkvistörfum, lögreglu og
hjálparsveitir (hér eftir kallað einu
nafni hjálparfólk). Markmiðið er að
varpa ljósi á sameiginleg viðbrögð
hjá þessu fólki við miklu álagi og á
hvem hátt hugsanlegt sé að draga
úr áhrifum sem slíkt álag kann að
hafa.
Saga úr daglega lífinu
Köllum hann Einar. Hann vann
sem sjúkraflutningamaður í nokkra
mánuði fyrir rúmum áratug. Þessa
mánuði reyndi Einar margt sem
hefur haft djúpstæð áhrif á líf hans.
í starfi sínu kynnist Einar mörgum
hliðum mannlífsins, flutti m.a.
sængurkonur, sjúka, slasaða og
látna. Hann kom á vettvang slysa,
sjájfsvíga, morða og eldsvoða.
í einum eldsvoðanum var aðkom-
an óhugguleg og lífshættuleg. Mik-
ill eldur, einn látinn, annar mjög
slasaður og fleiri þjáðir. í augum
Einars varð allt fjarrænt og óraun-
vemlegt. Hans eina hugsun var sú
að koma fórnarlömbunum sem fyrst
undir læknishendur. Einar brást
rétt við og var hrósað af samstarfs-
mönnum fyrir vaskíega framgöngu.
Vegna margra útkalla kom Einar
ekki heim fyrr en seint að loknu
starfí. Þá fyrst gerði hann sér grein
fyrir þeim harmleik sem hann hafði
orðið vitni að. Aðkoman og atburða-
rásin á slysstaðnum urðu honum
nú ljóslifandi í smáatriðum. Mikil
vanlíðan gerði vart við sig. Einar
varð kvíðinn, skalf allur og grét,
þrátt fyrir að hann reyndi hvað
hann gat til þess að halda þessum
viðbrögðum í skefjum. Þau voru ný
fyrir Einar og áfall fyrir ímynd hans
sem karlmanns. Nóttina eftir at-
burðinn byrjuðu martraðir að gera
vart við sig. Einar vaknaði upp ótta-
sleginn í svitabaði eftir að einstaka
atburðir frá eldsvoðanum sóttu á
hann. Þessi minningabrot og hugs-
anir tengdar harmleiknum trufluðu
hann líka í vöku. Vanlíðanin varði
í fleiri mánuði. Einar hafði mikla
þörf fyrir að tala um eldsvoðann og
honum varð mikill léttir af því að
geta talað um hann við konu sína.
I vinnunni var honum tekið, sem
fyrirmynd annarra nýrra starfs-
manna. Manns sem stóð sig vel í
starfí við erfiðar aðstæður, öðrum
starfsmönnum til eftirbreytni. Eng-
inn af starfsfélögunum vissi um líð-
an Einars eða af líðan hvers ann-
ars. A þessum tíma var því miður
ekki vettvangur fyrir umræður um
tilfinningalega líðan starfsmanna
eftir krefjandi útköll.
Hjálparstarf: Viðbrögð
og eftirköst
í samræmi við reynslu hjálparfólks
við sambærileg störf og aðstæður.
Þar kemur einnig fram, að stór hluti
hjálparfólks hefur m.a. upplifað
miklar geðshræringar, langvarandi
andlegt álag, mannskaða og jafnvel
lífshættu. A vettvangi á það auk
þess oft í erfiðleikum með að taka
ákvarðanir, meta áhættu, stjórna
aðgerðum, einbeita sér og hafa vald
yfir óttanum. Hjálparstörf hafa mik-
il áhrif á þá sem inna þau af hendi
og eru viðbrögð eins og Einar sýndi
eðlileg viðbrögð við miklu álagi.
Greinileg tengsl eru á milli reynslu
hjálparfólks af válegum atburðum
og þeirrar upplifunar að vera út-
brunninn í starfí. Það dregur úr
gæðum hins daglega lífs og hætta
eykst á því, að viðkomandi verði frá
vinnu vegna veikinda eða láti af
störfum. Sú viðtekna skoðun, að
fólk í hjálparstörfum sé einstakling-
ar sem „ekkert bítur á“ stenst þar
af leiðandi ekki. í einni rannsókn
kom m.a. fram að allt að 97% lög-
reglumanna töldu sig hafa gagn af
sálfræðilegri hjálp eða stuðningi
eftir að hafa tekist á við válega
atburði.
Viðbrögð fólks í hjálparstarfi á
slysstað eru oft frábrugðin þeim
viðbrögðum sem það upplifir eftir
á. Einar fann t.d. ekki fyrir neinum
sérstökum viðbrögðum á slysstaðn-
um og í nokkra tíma á eftir. Hann
hugsaði bara um það að inna sín
verk samviskusamlega af hendi. Ef
fólk eygir möguleika á því að geta
hafist strax handa á vettvangi og
látið til sín taka dregur það m.a.
úr kvíða og spennu. Með því móti
getur fólk beint athyglinni betur að
viðfangsefninu, án þess að láta það
eða önnur truflandi áreiti hafa veru-
leg áhrif á sig.
Þeir sem sinna hjálparstörfum
hafa mikla þörf fyrir að tala um
erfiða reynslu af válegum atburðum,
oft aftur og aftur. Þá hafa þeir
sterka tilhneigingu til að endurupp-
lifa atvik eða hluta af atburðarás.
Tvö minnisbrot sóttu einkum á Ein-
ar bæði í vöku og draumi, þ.e. sér-
kennileg brunalykt af hínum látna
og ásýnd andlits hans. Minningarn-
ar geta einnig sótt að fólki sem
hugsanir, hljóð, snerting, hreyfing,
breytt þyngdarskyn eða sem nokk-
urs konar innri kvikmynd, einar sér
eða fleiri saman. Alls kyns áreiti
sem beint eða óbeint minna á váleg-
an atburð geta kallað fram slík
minnisbrot, en oftast birtast þau af
sjálfu sér. Samfara því gera
hræðsluköst, kvíði og einbeitingar-
erfiðleikar gjarnan vart við sig.
Önnur algeng eftirköst eru auk-
inn kvíði og áhyggjur af sínum nán-
ustu. Vegna reynslu sinnar á hjálp-
arfólk erfiðara en ella að telja sér
trú um að ekkert komi fyrir sig eða
sína. Þannig er því farið hjá Einari.
Hann gengur ekki lengur að mörg-
um þáttum lífsins gefnum og finnur
til meiri gleði en áður yfir því sem
honum er gefið.
Leiðir til úrlausna
Til að ráða betur við erfiðar að-
stæður og það álag sem oft fylgir
hjálparstörfum er m.a. eftirfarandi
mikilvægt:
Við þjálfun eða menntun hjálpar-
fólks sé lögð áhersla á að það þekki
„Fólk sem vinnur undir
miklu álagi þarf oft að
borga fyrir það í sárs-
aukafullum eftirköst-
um, sem dregið get ver-
ulega úr gæðum hins
daglega lífs. Fyrir það
fyrsta er mikilvægt að
vita að slík eftirköst eru
ekkert einkamál hvers
og eins.“
helstu tilfinninga- og líkamlegu við-
brögð sín og fórnarlamba og viti,
hvernig best sé að bregðast við
þeim. Þetta á bæði við á vettvangi
válegra atburða og eftir að þeir eru
yfirstaðnir. Þá þurfa öll hlutverk
hjálparaðila og valdsvið hvers og
eins að vera öllum ljós.
Að dugnaður og færni í starfi er
ekki það sama og að láta hvergi
bilbug á sér finna. Það er styrkur,
en ekki veikleiki að geta talað um
Lárus H. Blöndal
reynslu sína og miðlað af henni til
annaira.
Að hjálparfólk fái þjálfun í að
styðja hvert annað eftir erfið atvik
á þann hátt að það gefi sér tíma
til að hlusta, skilja og að veita til-
finningum sínum útrás.
Að stuðningur heima fyrir sé fyr-
ir hendi þannig að hjálparfólk geti
talað um sína erfiðu reynslu við
maka sinn og aðra nákomna. Slíkt
eykur skilning aðstandenda og dreg-
ur úr þeirri tilfinningu hjálparleysis
sem þeir upplifa oft. Þama ætti
þagnarskyldan ekki að vera hindr-
un.
Að þeir reynslumeiri beri ábyrgð
á að sinna’ byrjendum. Þeir þurfa
sérstaklega að miðia eigin reynslu
og viðbrögðum við vá í hjálparstarf-
inu, bæði þegar þeir hófu störf og
sem reynslumeiri. Mikilvægt er að
auka eftimienntun þeirra reynslu-
meiri svo að þeir standi jafnfætis
þeim yngri hvað menntun varðar.
Að læra slökunaraðferðir, s.s.
djúpslökun eða íhugun. Þá er góð
líkamsþjálfun hentug leið til þess
að draga úr spennu og auka al-
menna vellíðan.
Lokaorð
Fólk sem vinnur undir miklu álagi
þarf oft að borga fyrir það í sársauk-
afullum eftirköstum, sem dregið
geta veralega úr gæðum hins dag-
lega lífs. Fyrir það fyrsta er mikil-ir.
vægt að vita að slík eftirköst eru
ekkert einkamál hvers og eins.
Margir einstaklingar eins og Einar
hafa án efa verið einir með sína
vanlíðan og m.a. leitað skýringa á
henni í eiginn „veikleika“. í öðru
lagi gefur vitneskja um sammann-
lega reynslu hugmynd um hvernig
hægt er að bregðast við á fyrir-
byggjandi hátt. Þá verður fólk betur
í stakk búið til þess að mæta slíku
álagi og líkur á sársaukafullum eft-
irköstum minnkar. Starfskraftar og
þekking þeirra nýtast þá betur og
lengur — og síðast en ekki síst að
gæði hins daglega lífs aukast.
Höfundur er sálfrædingur og
starfur sjálfstætt.
Síðan er liðinn rúmur áratugur.
Þessi tiltekni harmleikur og önnur
atvik í starfi Einars sem sjúkraflutn-
ingamanns hefur enn truflandi áhrif
á líf hans, sérstaklega þegar hann
er undir miklu álagi. Sjúkraflutning-
ar eiga margt sameiginlegt með t.d.
störfum lögreglu, hjálparsveita og
starfa innan heilbrigðiskerfisins.
Viðfangsefnið er fólk, sem oftar en
ekki tengist skuggahliðum lífsins —
neyð, þjáningu og sorg. Mjög mikil-
vægt er fyrir fólk í þessum störfum
að geta hjálpað öðrum, og það er
sársaukafullt, ef það tekst ekki.
Samkvæmt niðurstöðum erlendra
rannsókna er þessi prfiða reynsla
Einars, sem sjúkraflutningamanns,
Kork-o*Plast
É
Sænsk gæðavara
KORK-gólfflisar
með vinyl-plast-áferð
Kork*o*Plast:
í 10 gerðum
Veggkork
í 8 geröum.
Ávallt til
á lager
Aðrar korkvörutegundir á lager:
Undirtagskork i þramur þykktum
Korkvélapakkningar i tveimur þykktum
Gufubaðstofukork
Voggtöflu-korkplötur i þramur þykktum
Kork-parkelt venjulegt, i tveimur þykktum
Einkaumboö á íslandi:
gv Þ. ÞOBGRÍMSSON & CO
Ármúla 29 • Reykjavik • Sími 38640
NISSAN OG SUBARU
SÖLUFCRB UM
SHÆFELLSNES OG VESTURLAND
Sýnum nokkra af okkar glæsilegustu bílum!
NISSAN TERRANO 3.0 V6,
fjögurra dyra glæsilegur jeppi.
SUBARU LEGACY 1.8 GL,
16 ventla skutbíll 4x4. Einn reyndasti
og farsælasti fjórhjóladrifni bílinn.
NISSAN SUNNY SLX 1.6,
ló ventla 4x4. Nýr og spennandi,
rúmgó&ur og fallegur, enda byggður
á langri reynslu.
NISSAN SUNNY SLX 1.6,
16 ventla 4x4. Frábær kostur á
einstöku verði og hlaðinn aukahlutum
til þægindaauka.
Sýnum á eftirtöldum stöðum:
Lauaardaqinn 28. september
Ólafsvík, bensínstöðinni kl. 10-12.
Hellissandi, bensínstöðinni kl. 13-15.
Grundarfirbi, bensínstöðinni kl. 16-19.
Sunnudaqurinn 29. september
Búðardal, bensínstöð Olís kl. 12 -13.30.
Stykkishólmi, bensínstöðinni kl. 15 -18.
Einnig sýning að Sævarhöfða 2,
laugardag og sunnudag,
fró kl 14 til 17.
Ingvar
Helgason ht
Sævarhöföa 2
sími 91-674000