Morgunblaðið - 10.12.1991, Blaðsíða 1

80 SIÐUR B/C
STOFNAÐ 1913
282. tbl. 79. árg.
ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1991
Prentsmiðja Morgunblaðsins
Leiðtogar Rússlands, Úkraínu og Hvíta-Rússlands lýsa yfir stofnun samveldis:
Gorbatsjov segir yfirlýsingnna
ólöglega og neitar að fara frá
Rússar gera erlendum sendimönnum
grein fyrir endalokum Sovétríkjanna
- Gorbatsjov vill kalla fulltrúaþing-
ið saman og íhugar þjóðaratkvæði
Moskvu, Mínsk, Kíev, Washington, London. Reuter, The Daily Telegraph.
MIKHAIL S. Gorbatsjov Sovétforseti berst nú fyrir pólitísku lífi sínu
eftir að leiðtogar þriggja lýðvelda, Rússlands, Ukraínu og Hvíta-Rúss-
lands, undirrituðu á sunnudag samkomulag um stofnun nýs samveld-
is er byggjast mun á lýðræði og markaðskerfi. Þeir lýstu jafnframt
yfir, að Sovétríkin, „landfræðilega og í skilningi alþjóðalaga”, væru
ekki lengur til. I yfirlýsingu Gorbatsjovs sem lesin var í sjónvarpi í
gærkvöldi sagðist hann vilja kalla saman fulltrúaþing Sovétríkjanna,
æðstu löggjafarstofnun ríkjasambandsins, til að fjalla um ákvörðun
leiðtoganna þriggja og eldri tillögur Gorbatsjovs sjálfs um nýtt ríkja-
samband. „Þrír lýðveldisleiðtogar geta ekki ákveðið örlög fjölþjóð-
legs ríkis,” sagði Gorbatsjov og bætti við að þjóðaratkvæði um fram-
tíð ríkjasambandsins kæmi til greina. Leiðtogar á Vesturlöndum
hafa látið í Ijós áhyggjur um að upplausn Sovétríkjanna geti endað
með innbyrðis átökum þar sem kjarnavopnum yrði beitt. Borís Jelts-
ín Rússlandsforseti ræddi í síma við George Bush Bandaríkjaforseta
í gær og sagði að tryggt yrði að kjarnavopnin yrðu í öruggum hönd-
um. Ukraínumenn vilja koma á sameiginlegri yfirsljórn sovésku
kjarnavopnanna.
Gorbatsjov sagði í yfirlýsingu sinni
að samveldið hefði verið stofnað án
þess að almenningur eða kjörnir full-
trúar fengju þar nokkru um ráðið.
Forsetinn sagði þó ýmislegt jákvætt
í samningi leiðtoganna, einkum væri
mikilvægt að Úkraína tæki þátt í
samstarfinu og varnarstefna yrði
sameiginleg, en hann fordæmdi
ákvæðið um að Sovétríkin gömlu
væru ekki lengur við lýði. ■
Borís Jeltsín Rússlandsforseti
ræddi í gær við Gorbatsjov og Núrs-
últan Nazarbajev, forseta Kazakh-
stans, fyrir hönd samveldisleiðtog-
anna þriggja og kynnti rússneski
forsetinn þar samveldisstofnunina.
Andrúmsloft er sagt hafa verið kalt
á þeim fundi og óljóst hvort Jeltsín
samþykkti hugmyndir Gorbatsjovs
um næstu aðgerðir. Leoníd Kravt-
sjúk, forseti Úkraínu, sagði á blaða-
mannafundi í gær að Gorbatsjov
myndi reyna ýmislegt til að berjast
gegn nýja samveldinu en myndi ekki
hafa erindi sem erfiði. „Það verður
engin þjóðaratkvæðagreiðsla í Úkra-
ínu því að landið er sjálfstætt ríki.”
Kravtsjúk kvaðst sannfærður um að
Sovétleiðtoginn myndi eingöngu
beita lýðræðislegum aðferðum í bar-
áttu sinni. Talsmaður Gorbatsjovs,
Alexander Likhotal, sagði ekkert
hæft í orðrómi þess efnis að leiðtog-
inn hygðist segja af sér embætti.
Andrej Kozyrev, utanríkisráðherra
Rússlands, kallaði fulltrúa erlendra
ríkja á sinn fund í Moskvu í gær til
að kynna þeim nýja samveldissamn-
inginn. Stefán 1. Stefánsson sendi-
ráðsritari er sat fundinn sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að ráðherrann
teldi stofnsamning Sóvétríkjanna frá
1922 fallinn úr gildi. „Kozyrev sagði
að aðsetur þeirra stofnana sem fjalla
myndu um sameiginlega málaflokka
samveldisríkjanna yrði í Mínsk í
Hvíta-Rússlandi og nefndi sérstak-
lega að þar yrðu líklega teknir upp
svipaðir starfshættir og hjá Evrópu-
bandalaginu og stofnunum þess í
Brussel. Yrði erlendum ríkjum fijálst
að koma sér upp sendiráðum í Minsk.
Gorbatsjov væri enn sem fyrr yfir-
maður sovéska heraflans og ættu
leiðtogar samveldisríkjanna eftir að
koma sér saman um endanlega skip-
an varnarmálanna og reyndar fjölda
annarra mála. Hann sagði að emb-
ætti Sovétforseta legðist af en Gorb-
atsjov myndi þó áfram gegna mikil-
vægu hlutverki sem talsmaður þeirra
umbóta sem hann hefði sjálfur hrint
af stað.”
Núrsúltan Nazarbajev gaf í skyn,
að hann og leiðtogar fleiri lýðvelda
væru ekki tilbúnir til að samþykkja
neitt, sem bæri keim af nýjum
„panslafisma” eða „afturhvarfi til
miðaldanna” eins og hann sagði.
Levon Ter-Petrosjan, forseti Armen-
íu, sagði landsmenn styðja frum-
kvæði slavnesku leiðtoganna þriggja
og íhuguðu Armenar alvarlega að
gerast aðilar að samveldinu.
Sjá einnig fréttir á bls. 32-33.
Reuter
Leiðtogar Ukraínu, Hvíta-Rússlands og Rússlands hittust á sveitasetri skammt frá
Brest í Hvíta-Rússlandi á sunnudag til að undirrita samninginn um nýja samveldið.
Á innfelldu myndinni sést talsmaður Míkhaíls Gorbatsjovs, Andrej Graítsjev, sem
sagði til umræðu að Sovétforsetinn yrði forseti nýja samveldisins. Síðar virtist þó
sem Gorbatsjov væri fráhverfur þeirri hugmynd.
Leiðtogafundur EB í Maastricht:
Eining um sameiginlegan
gjaldmiðil fyrir aldamót
Maastricht. Reuter.
- Fjármálaráðherrar Evrópu-
bandalagsins (EB) náðu í gær
samkomulagi um að einn gjald-
miðill yrði tekinn upp innan
bandalagsins fyrir lok aldarinn-
ar. „Við höfum skuldbundið okk-
ur til þessa og það verður ekki
aftur snúið,” sagði Jan Musitelli,
talsmaður Francois Mitterrands
Frakklandsforseta, eftir að þetta
hafði verið tilkynnt.
Henning Christophersen, sem fer
Lítur á Mínsk-samninginn
sem persónulegt frumkvæði
- segir talsmaður forseta Sovétríkjanna
ALEXANDER Likhotal, talsmaður forseta Sovétríkjanna, sagði í
samtali við Morgunblaðið í gær að Mikiiail Gorbatsjov liti á sam-
komulagið í Mínsk sem frumkvæði nokkurra manna fremur en orð-
inn hlut. Ekki hefðu heldur sést þess nein merki í gær að reynt
væri að framfylgja samkomulaginu, t.d. með því að stöðva starf
sovéskra embættismanna.
Likhotal var spurður hvort
hann teldi að Leóníd Kravtsjúk,
forseti Úkraínu, og Staníslav
Shúshkevítsj, forseti Hvíta-Rúss-
lands, væru sáttir við ákvörðun
sem hann sagði Gorbatsjov og
Jeltsín hafa tekið sameiginlega,
þ.e. að þing lýðveldanna skuli
fjalla um samveldissamninginn
nýja. „Þeir gáfu Jeltsín umboð til
að flytja sitt mál þannig að þeir
verða að una þessu,” sagði Likhot-
al. Hann sagðist ekki vita hvenær
þingunum yrði sendur texti sam-
komulagsins, „ætli Jeltsín verði
ekki að ákveða það”.
Andrej Vesselovskíj, starfs-
maður utanríkisráðuneytis Úkra-
ínu, sagði í samtali við Morgun-
blaðið að persónuleg skoðun sín
væri sú að vildi Gorbatsjov halda
virðingu sinni þá hlyti hann að
segja af sér núna. „Geri hann það
ekki, neyðist hann til að afsala
sér embættinu innan nokkurra
vikna.”
Vesselovskíj var spurður álits á
ummælum James Bakers, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna, sem
sagði um helgina að hætta væri
á því að kjarnorkuvopnum yrði
beitt í borgarastyrjöld í Sovétríkj-
unum. „Það er einkennilegt að
jafn háttsettur og reyndur maður
skuli afhjúpa svo mikla heimsku.
Hann ætti að heimsækja Úkraínu
og þá sæi hann að þetta er ekki
mögulegt. Við erum Evrópumenn
í bestu merkingu þess orðs. íbúar
Hvíta-Rússlands eru líka mjög
hæglátir og Rússar eru stoltir af
forseta sínum, Jeltsín, og fylgja
honum að málum.”
með efnahagsmál innan fram-
kvæmdastjórnar EB, sagðist telja
þetta vera stórt skref í átt að endan-
legri mótun bandalagsins.
í samkomulagi ráðherranna felst
að þau aðildarríki, þar sem ástand
efnahagsmála stenst ákveðnar
stöðugleikakröfur, geta tekið upp
sameiginlegan gjaldmiðil þegar árið
1997 en í síðasta lagi 1. janúar
1999. Nokkur styrr hefur staðið um
hinn peningalega samruna EB og
hafa til að mynda Þjóðveijar neitað
að gefa markið upp á bátinn nema
stór skref verði samtímis tekin í
átt til pólitískrar sameiningar. Þá
hafa Bretar haft uppi efasemdir um
sameiginlegan gjaldmiðil. Christop-
hersen sagði Breta enn hafa ýmsa
fyrirvara sem teknir yrðu upp á
fundinum í dag.
Hollendingar, sem nú fara með
forystuna innan EB, lögðu í gær
til að orðið „sambandsríki” yrði fellt
úr drögunum að sáttmála um póli-
tíska og peningalega einingu EB.
Er þetta gert til að koma til móts
við kröfur Breta setn hafa neitað
að samþykkja þetta orðalag, en í
því telja þeir felast að auka eigi til
muna miðstjórnarvald EB í Brussel.
Sjá frétt á bls. 33.