Morgunblaðið - 10.12.1991, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1991
15
Trunt, trunt og
tröllin í Fellunum
Bókmenntir
Kjartan Árnason
Gunnar Harðarson, Magnús
Gestsson, Sigfús Bjartmarsson:
Tröllasögur. Skáldsagnir, 79 bls.
Bjartur 1991.
Hafi íslendingar skriðið útúr
moldarkofunum á stríðsárunum, þá
stigu þeir inní blokkina af fullum
þunga á 8. áratugnum þegar heilu
hamrabeltin höfðu risið úr gljúfrum
og gígum uppá því breiða holti sem
gengur uppúr Elliðaárdalnum og
heldur áleiðis inntil heiða. Á þessu
holti varð stór hluti Reykvíkinga,
gamalla og nýrra, bergnuminn í
heilu lagi og næstum í einni svipan.
Breiðholtið er táknið fyrir íslenskan
samtíma, fólksflutninga og hreppa-
flutninga, þjóðfélagslegt umrót.
Breiðholt, þetta lostafulla synda-
bæli, spillingarinnar Paradís. Sam-
kvæmt goðsögninni. Þótt slíkar
hugmyndir um þennan blett á
Reykjavíkurkortinu séu nú óðum
að úreldast, eimir enn eftir af þeirri
hugsun að staður þessi sé birtingar-
mynd „yfirstandandi veruleika”
(einsog stjórnmálamaðurinn sagði)
með öllum þeim kostum en kannski
einkum löstum sem honum fylgja.
Það er því ekki undarlegt að
nútíma tröllasögur gerist að all-
nokkrum hluta í Breiðholtinu. Mað-
ur finnur mest fyrir fjarskanum
milli nútímans og „þjóðsögulegs
tíma” þegar þjóðsaga gerist í Breið-
holti þarsem hið þjóðlega orðfæri
er einsog nátttröll undir sjö hæða
hamravegg. En það er líka í aðra
röndina fyndið af því alltíeinu renna
saman tvennir tímar, forneskja
þjóðsagnanna og nútíminn: Tröllið
í Fellahelli, Flagðið í Vesturbergi,
Gullið íFellahelIi, Rumurinn íFann-
afelli, Móðir mín í blokk, blokk eru
heiti nokkurra sagna í Tröllasögum
þeirra þremenninga Gunnars,
Magnúsar og Sigfúsar.
Þetta eru vanir menn, skáld og
rithöfundar og ágætlega heima í
þjóðlegum sagnaarfi. Sumsstaðar
er alþekktum þjóðsögum snúið uppá
nútímaaðstæður, Búkolla verður
japanskur sendibíll, lata stúlkan í
sögunni um Gilitrutt er nemi í ís-
lensku við háskólann og nennir
ekki að gera BA-ritgerðina sína;
fyfir djarflega framgöngu Sverris
Tómassonar leiðbeinanda síns,
kemst hún að því að tröllið heitir
Finnur Jónsson (en ekki Örnólfur,
Matthías — eða Gilitrutt), og um-
skiftingurinn alkunni (þessi 18
barna) reynist vera úr 'Álfheimum
27.
Aðaltrixið í sögunum er að skapa
andstæðu milli fornfálegs þjóð-
sagnastíls og nútímastaðhátta, orða
úr nútímamáli og allskyns nútíma-
hluta: tölva, forrita, bíla og vélar-
hluta. Þessi leikur gæti þegar best
lætur sýnt samtímann í nýju ljósi,
stillt okkur upp frammifyrir öllum
nátttröllum nútímans, en er hér of
galsafenginn til að maður freistist
til að skilja sögurnar táknrænum
skilningi enda leikurinn tæpast til
þess gerður. Það er þó helst hjá
Sigfúsi að maður fellur í slíka
freistni, einsog í fyrstu sögu hans
af Heildsalanum og hryssunni sem
hló sem reyndar hefst á nokkuð
snjáðum brandara um bilaðan kar-
borator, en síðar í sögunni klofnar
hafið í tvennt svo standa má þurrum
fótum á botni þess og tína fiska,
það flæðir þó að um síðir og hetjan
sleppur við illan leik til lands uppí
leggöngum hryssunnar, líktog Jón-
as sem raunar var í iðrum hvalsins.
Sigfús heldur sig ekki stranglega
við form þjóðsögunnar nema helst
í stíl og stöðluðu orðfæri og fyrir
vikið verða sögur hans heldur skáld-
legri en sögur Gunnars og Magnús-
ar. Sigfús er víða orðljótur einsog
stundum áður en að sama skapi
karlmannlegur á þjóðlega vísu.
Tröllasögur er fyrst og fremst
skemmtileg bók, sögurnar umfram
annað „kímnisögur” þótt þær kunni
að bregða sér í annað gervi. Tröllin
eru gjarna aumkunarverðir klunnar
og hetjurnar ekki síður spaugilegar
ef útí það er farið. En það sem ég
tel þó að geri þessa bók að því sem
hún er, eru einkum ágæt tök höf-
undanna á formúlu þjóðsögunnar,
stíl hennar og stöðluðu tungutaki.
Þannig geta þeir leyft sér að hlaupa
með arfinn útum víðan og snúa
honum uppá þær aðstæður sem
þeim lýst bestar.
Bókum
flugsögu
Islands
Út er komið hjá Erni og Örlygi
fyrsta bindið í þriggja bóka flokki
sem ber heitið Flugsaga íslands í
stríði og friði í samantekt Eggerts
Norðdahl.
I kynningu útgefanda segir m.a.:
„í bókinni eru um 200 ljósmyndir
af flugvélum, mönnum og mannvirkj-
um sem tengjast fluginu, þar af fjöld-
inn allur úr síðustu heimsstyijöld og
teknar voru hér á landi. Fæstar
þeirra hafa birst áður á prenti.
Verkið hefst með komu fyrstu
flugvélarinnar árið 1919. Rakin er
saga flugfélaganna og sagt frá stofn-
un fyrstu félaga flugáhugamanna en
sum þeirra eru starfandi enn í dag.
Sagt er frá upphafi millilandaflugs
og uppbyggingu flugvalla og hér á
landi auk einka- og atvinnuflugvéla.
Einnig er í verkinu að finna frásagn-
ir af frumheijum sem flugu yfír Atl-
antshafið. I Flugsögu Islands er í
fyrsta sinn rakin saga herflugs hér
og yfir höfunum í kringum landið á
árum síðari heimsstyijaldarinnar."
Margar þessara frásagna koma nú
í fyrsta sinn fyrir sjónir almennings.
Stór bók
fyrirböm
ÚT ER komin hjá Skjaldborg
hf. spjaldabók sem nefnist
Risabókin um mannslíka-
mann. Hún er rúmlega 60 sm
á hæð og 40 á breidd.
í bókinni er útskýrt afar
myndrænt hvernig mannslíkam-
inn starfar og er það gert á tákn-
rænan hátt svo auðskilið verði
hveiju barni.
Kaflaheiti hverrar opnu í bók-
inni eru eftirfarandi: Það sem
þú ert, Þú hreyfir þig svona, Af
hveiju dregurðu andann, Matur
og drykkur, Hvernig þú hugsar
og finnur til, Hvernig þú stækk-
ar.
Á bakhlið bókarinnar er
kvarði sem hjálpar til við að
mæla hæð og þyngd bamanna
og leiðbeiningar um hvernig
hægt er að prófa bragðskynið,
húðskynið, telja púlsinn og fylgj-
ast með því hvernig fæturnir
vaxa.
Bókina hefur þýtt Óttar Guð-
mundsson læknir.