Morgunblaðið - 25.01.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 1992
biöjumst VÍS
velvirðingar
á þeim leiðu mistökum sem áttu sér
stað hjá Pósti og síma þegar bera átti
út litlar gjafaöskjur af Vespré
Silhouettes dömubindum. I stað þess
að öskjurnar væru bornar heim til
viðtakenda, eins og samið var um,
fengu um 5% þeirra tilkynningu þess
efnis að pakki biði þeirra á pósthús-
inu.
Við biðjumst enn og aftur velvirð-
ingar á þessum leiðu mistökum og
biðjum þær konur sem urðu fyrir
óþægindum af þessum sökum að
hafa samband við okkur sem fyrst í
síma 681555.
<rVespté
SI LHOU ETTES
G/obusf
Lágmúla 5-108 Reykjavík
Fimmhundruð ára
saga nvja heimsins
eftir Ingólf
Guðbrandsson
Nú er þess minnst báðum megin
Atlantshafsins að 500 ár eru liðin
frá fundi Ameríku hið seinna sinnið.
Bæði íslendingar og Norðmenn
eigna sér Leif Eiríksson heppna og
heiðurinn af landafundi hans í Norð-
ur-Ameríku fyrir nærri 1000 árum,
en sú saga komst aldrei í hámæli
og féll í gröf gleymskunnar. Öðru
máli gegndi um fund Kólumbusar
árið 1492, að fréttin flaug um heims-
byggðina, enda Gutenberg búinn að
finna upp prentlistina, og Ameríka
byggðist Evrópumönnum, sem
ruddu burt hinum rauðbrúnu frum-
byggjum, indíánum og sérstæðri
menningu þeirra. Enginn einstakur
atburður mannkynssögunnar hefur
breytt heimsmyndinni jafnmikið og
landafundur Kólumbusar, sem ætl-
aði að sanna þá kenningu, að hægt
væri að komast austur með því að
sigla í vestur. Ferðinni var heitið til
Indlands, og þar taldi hann sig hafa
tekið land, er hann kastaði akkerum
við San Salvador í fyrstu ferð sinni,
en Santo Domingo fékk nafnið Hi-
spaniola og eyjarnar kallast enn
Vestur-Indíur.
Sonur vefarans í Genua
Kólumbus var þráhyggjumaður,
sem eyddi blóma ævinnar í árang-
urslausar tilraunir við að sannfæra
konunga Portúgals, Spánar og Eng-
lands um réttmæti „vísindalegrar,
landfræðilegrar niðurstöðu" sinnar
um að hægt væri að komast austur
til Indlands með því að sigla í vestur-
átt, en þá var sjóleiðin til Indlands
enn ófundin þótt bæði Diaz og Vasco
da Gama hefðu komist fyrir suður-
odda Afríku nokkru fyrr.
ítalir voru engin siglingaþjóð í
samanburði við Portúgali, sem urðu
forystuþjóð á hafinu, eftir að prins
Hinrik stofnaði siglingaskólann árið
1415 og gjörbreytti skipasmíði og
siglingatækninni. Kólumbus varð
ekki spámaður í föðurlandi sínu fyrr
en eftir dauða sinn fremur en títt
er um mikilmenni. Hann var fæddur
í Genúa árið 1451 og vart af barns-
Taino-indíánarnir voru fyrstu frumbyggjarnir, sem Kólumbus komst
í kynni við.
aldri, þegar hann lagðist í siglingar
sem vikapiltur um borð í kaupförum
um Miðjarðarhafið. Þannig kynntist
hann sjónum og siglingum, en lærði
kaupmennsku og vefaralist af föður
sínum. Um 10 ára skeið dvaldist
hann í Portúgal, eftir að verða skip-
reika, og hefur að líkindum forfram-
ast þar í siglingalistinni, en Portúg-
alar voru allra sægarpa snjallastir.
Hann gekk að eiga portúgalska
konu, bjó um skeið í Lissabon og
síðar á Porto Santo, smáeyju undan
Madeira. í fámenninu og einsemd-
inni þar, lengst úti í Atlantshafi, er
talið að hugmyndin um að sigla í
vestur til að komast austur hafi fest
rætur í sinni hans, og hann losnaði
ekki við hana. Ekki tókst honum að
sannfæra portúgölsku hirðina um
ágæti hugmynda sinna og leitaði þá
á náðir spænsku konungshjónanna
hinna kaþólsku, Ferdinands annars
og ísabellu drottningar. í sex ár elti
hann farandhirð þeirra á röndum
um Spán án nokkurs árangurs. Hann
bjó við þröngan kost og var hafður
að háði og spotti við hirðina.
Það var fyrst í sigurvímunni eftir
fall máranna í Granada í janúar
1492, að konungshjónin sáu aumur
á honum og hétu að styrkja hann
til ferðarinnar og leggja honum til
þtjú lítil skip, Santa Maria, Ninja
og Pinta. Hann sneri aftur úr fyrstu
siglingu sinni eftir fund Nýja heims-
ins í apríl 1493 og var hylltur sem
hetja í Sevilla og Barcelona, þeim
Dómur hæstaréttar í máli bænda gegn Kaupfélagi Dýrfirðinga
Bændur gátu krafist uppgjörs
strax á grundvelli búvörulaga
HÆSTIRÉTTUR hefur staðfest dóm undirréttar og dæmt Kaupfélag
Dýrfirðinga til að greiða bætur vegna uppgjörs eftir haustslátrun.
Þegar tveir bændur óskuðu uppgjörs frá kaupfélaginu, miðað við gjald-
daga sem tilteknir voru í búvörulögum frá 1985, í stað þess að greiðsl-
ur yrði inntar af hendi með sama hætti og árin á undan, var því hafn-
að af hálfu kaupfélagsins.
Tveir bændur, bræður, stefndu
kaupfélaginu og byggðu kröfugerð
sína á því, að kauþfélaginu hefði
borið að gera upp skuldir sínar við
þá í samræmi við ákvæði búvörulaga
nr. 46/1985, þannig að 75% inneign-
ar væru greidd fyrir 15. október
1987 og 25% fyrir 15. desember
1987. Síðari hluta nóvembermánaðar
það ár hafi þeir óskað uppgjörs, en
kaupfélagsstjórinn tjáð þeim, að til
þess væru engir fjármunir handbær-
ir. Eftir að lögmaður þeirra hafði
ritað kaupfélagsstjóranum kröfubréf
7. desember var svar kaupfélagsins,
dagsett 17. saman mánaðar, á þá
leið, að skuldin væri ekki gjaldfallin,
en bændunum boðið að fá greiðslur
út af viðskiptareikningi á þremur til
fjórum mánuðum, þannig að skuldin
yrði að fullu greidd í mars-apríl 1988.
Eftir að lögmaður bændanna hafði
ítrekað kröfur þeirra greiddi kaup-
félagið tæplega 1,6 milljónir í einni
greiðslu, þann 12. apríl ’88. Bænd-
umir höfðuðu mál og kröfðust þess
að greiðsla Kaupfélagins yrði, með
dráttarvöxtum og kostnaði, samtals
rúmlega 1,8 milljónir.
Kaupfélag Dýrfirðinga krafðist
sýknu i málinu og hélt því fram að
bræðurnir hefðu ekki átt gjaldfallna
kröfu á hendur sér í nóvember 1987.
Kaupfélagið hefði efnt greiðslu-
skyldu sína með því að greiða inn á
viðskiptareikning bræðranna sam-
kvæmt langri venju og vaxtareikna
íjárhæðina með almennum innláns-
vöxtum, enda hefðu bræðurnir ekki
borið fram óskir um breytingar eða
haft fyrirvara á, þegar fé þeirra var
leitt til slátrunar haustið 1987. Þeir
hefðu því með aðgerðarleysi firrt sig
rétti til að krefjast uppgjörs með
þeim hætti, sem þeir gerðu.
Héraðsdómur féllst ekki á sjón-
armið Kaupfélagsins og sagði óum-
deilt, að enginn sérstakur samningur
hefði verið milli aðila um annan hátt
á greiðslum fyrir sláturafurðir en
greinir í lögum nr. 46/1985. Með
hliðsjón af skýrum uppgjörsreglum
þessara laga og ótvíræðum tilgangi
þeirra yrði ekki talið, að bændurnir
hafi þurft að setja fram einhveija
sérstaka fyrirvara um, að þeir myndu
krefjast greiðslu á grundvelli lag-
anna. Þá yrði ekki heldur talið, að
milli aðila hafi verið einhvers konar
samningsígildi um uppgjör sam-
kvæmt áralangri venju, sem skapað-
ist og viðhaldið var við allt aðrar
aðstæður í löggjöf en nú voru orðn-
ar. Það skipti ekki máli, þó bændurn-
ir hefðu ekki nýtt sér rétt sinn fyrstu
tvö árin eftir gildistöku hinna nýju
búvörulaga. Þá sé ekki hægt að taka
til greina sýknukröfu kaupfélagsins,
byggðri á því, að ríkisvaldið hafi með
vanefndum sínum gagnvart kaup-
félaginu varðandi afurðalán gert því
ókleift að greiða út í hönd á til-
teknum dögum verðmæti innlagðrar
búvöru.
Héraðsdómur sagði að krafa
bændanna hefði öll verið fallin í
gjalddaga 15. desember 1987, þó
vaxta væri ekki krafist fyrr en frá
1. janúar 1988. Kaupfélaginu beri
því að greiða rúmlega IV2 milljón,
auk dráttarvaxta og kostnaðar, sam-
tals um 1,8 milljón. Þar frá dregst
tæplega 1,6 milljón, sem Kaupfélagið
hafði greitt. Þá var Kaupfélagið einn-
ig dæmt til að greiða 120 þúsund í
málskostnað í héraði og 75 þúsund
fyrir hæstarétti.
Dón hæstaréttar, sem staðfesti
dóm héraðsdóms, kváðu upp hæsta-
réttardómararnir Þór Vilhjálmsson,
Garðar Gíslason og Gunnar M. Guð-
mundsson.