Morgunblaðið - 16.04.1992, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1992
15
t-t-
Leifar bríkarinnar miklu, sem enn mætti vera hin dýrasta gersemi
ef vel hefði verið á haldið. Þar má sjá Jóhannes skírara, Heilaga
Katrínu frá Alexandríu, helga konu, rúmstuðul, landslag.
ekki enn farnir að skilja þýðingu
Skálholts fyrir menningu sína,“ segir
Hörður. „Þar hefur verið fylgst vel
með á hveijum tíma.“ Hann segir
að það haldist svo langt sem sjá
megi. Lang glæsilegast hafi þetta
þó verið í kaþólskum sið.
Það vandaðasta úr list Evrópu
Ætli hafi verið meira eða minna
eyðilagt af kirkjumunum hér en ann-
ars staðar við siðaskiptin? „Minna
held ég,“ svarar Hörður. „Ég held
að hlutirnir hafi mest glatast á 19.
öld, þegar enskir ferðamenn fara að
koma hér og kaupa þá. En auðvitað
hafa einhverjir munir líka grotnað
niður. Enn eru þó til munir eins og
kaleikurinn og patínan, sem gefin
voru Skáiholtskirkju árið 1309 og
varðveitt eru í Þjóðminjasafni, hinir
fegursti gripir. Dómkirkjan í Skál-
holti brann 1309 og í nýju kirkjuna,
sem var hið veglegasta hús sem
byggt var hér á landi á miðöldum,
voru gefnar margar gersemar og
fengnir ýmsir nýir munir, þar á með-
a| má ætla að verið hafí þessi ágætu
heilögu ker, „kaleikurinn góði“, sem
svo hefur verið nefndur á síðustu
öld, og patínan sem honum fylgir."
Verkið á kaleiknum, skrautið og
einkum smeltu myndplötumar, virð-
ist helst vera frakkneskt, og myndin
bendir til að kaleikurinn hafi verið
smíðaður í Frakklandi. En hans er
getið í öllum afhendingabókum frá
og með skránni frá 1588 þegar Odd-
ur biskup Einarsson tekur við stað
og kirkju. Þessi gripur er meðal ann-
arra sem sagt er frá í bókinni og sjá
má á sýningu í Bogasal Þjóðminja-
safnsins.
Þessi kaleikur hefur eins og fleiri
gripir úr Skálholti verið framleiddur
á bestu verkstæðum í Evrópu. „ís-
lenska dómkirkjan í Skálholti hefur
verið eins og stórt listasafn. Munur-
inn á því listasafni og söfnum okkar
nú var þó sá að þar var meira af
erlendri list og það af bestu sort.
Rétt eins og við hefðum á seinni
árum átt Monet við hlið Ásgríms og
Cezanne við hlið Jóns Stefánssonar."
í bókinni eru sögur af einstaka
gripum. Tilkomumestur þeirra hluta
sem fluttir voru úr Skálholtskirkju í
Þjóðminjasafnið 1935 er hökull úr
rósofnu silkiflaueli rauðu, segir í
upphafskafla um þennan dýrgrip,
sem mynd er af í bókinni og sjá má
á sýningunni í Bogasalnum. Hökull-
inn mun vera frá biskupstíð Jóns
biskups Árnasonar og vikið að hon-
um í afhendingabók 1744. Geta má
þess að þessi hökull var lánaður á
heimssýninguna í París árið 1900.
Vísar Hörður í athuganir Elsu E.
Guðjónsson, sem leiðir að því líkur
að saumurinn sé frá 1360-90 og
Hörður álítur að hökullinn sé gefinn
dómkirkjunni í Skálholti af Vilkin
biskupi Hinrikssyni sem sat á Skál-
holtsstóli 1394-1405. Hann er keypt-
ur frá einu frægasta textílverkstæði
Evrópu á sínum tíma.
Dapurlegt er að lesa um Ögmund- .
arbríkina, sem leifar eru af í Þjóð-
minjasafni, enda valdið mörgum
hneykslan, eins og segir í Skálholts-
bókinni þar sem er nákvæm lýsing
á henni og rakin saga hennar. „Því
að víst er að þótt leifarnar séu nú
bæði fáar og stórspilltar, að bríkin
sjálf var með öllu óskemmd þegar
hún var flutt burt úr Skálholti og
mætti enn vera ein hin dýrasta ger-
semi í íslenskri kirkju ef vel hefði
verið á haldið." Þessi merkilega stóra
altarisbrík hafði þá bjargast úr brun-
anum 1527 og varðveist fram til
1795 þegar vérið var að ljúka við
Dómkirkjuna í Reykjavík. Þá er hún
send áleiðis til Reykjavíkur og lendir
á Eyrarbakka. Enda svo þung að hún
var flutt þangað á járnslegnum sleða
sem fjónim hestum þurfti að beita
fyrir. Átti að senda bríkina áfram
með skipi. En hún komst ekki lengra,
varð innlyksa í pakkhúsi sem entist
henni til eyðileggingar á skömmum
tíma. Var m.a. notuð til að höggva
á kjöt. Það er ekki fyrr en Fornleifa-
nefndin er skipuð í Kaupmannahöfn
að leifarnar af bríkinni eru sendar
með skipi til Hafnar árið 1819. Svo
illa farnar að ekkert er eftir af þess-
ari stóru brík annað en þær 6 eikar-
myndir sem nú eru í Þjóðminjasafni.
Ekki eru allar frásagnirnar svona
dapurlegar. Brosleg er sagan af alt-
arisklæðinu sem er og til sýnis í Þjóð-
minjasafni. Er stytt frásögn a'f því í
ramma hér á síðunni. Ekki er hér
rúm til að fara nánar út í efni bókar-
innar um skrúða og áhöld Skálholts,
enda er bókin 370 síður, full af fróð-
leik og nákvæmum frásögnum.
Að lokum inntum við Hörð eftit'
framhaldinu. Hann kvaðst vera kom-
inn með um helminginn af efni síð-
ustu Skálholtsbókarinnar, sem vænt-
anlega gæti þá komið út eftir 2-3 ár.
Texti: Elín
Pálmadóttir
kirkju, hvar upp á betalað er af
dómkirkjunnar inventario“
(1764:133). Hér fer ekkert á milli
mála. Einhvern tíma á árabilinu
1754 til 1764 hefur altarisklæði
verið keypt frá Reykjadalskirkju til _
Skálholts sem fær háa einkunn hjá
úttektarmönnum. Forkostulegt er
það kallað.“
í frásögninni í Skálholtsbókinni
er svo með tilvitnun í ýmis gögn
sýnt fram á sannleiksgildi þess að
Skálholtskirkja fékk klæðið dýra
og rekistefnu sem af því verður
af því að biskup hefur lofað meiru
upp í greiðslu á klæðinu en efnt
er. Kemur meira að segja fram í
bréfi frá biskupi að altarisklæðið
er gefið af „því háloflega konungl.
húsi“. Svo segir m.a.: Hver skyldi
hann vera þess( háæruverðugi gjaf-
ari? í bréfi til Ólafs stiftamtmanns
Stefánssonar dagsettu 11. nóvem-
ber 1791 er Hannes Finnsson að
hugleiða hvað af skrúða og hvað
af áhöldum Skálholts skuli senda
suðurtil dómkirkjunnar í Reykjavík
þegar hún verði fullgerð. Eitt af
því sem hann nefnir er meðal ann-
ars „Það Sölv mohrs altarisklæði,
sem sal. prinsessa Charlotta Amal-
ia skenkti." Charlotta Amalia var
dóttir Friðriks IV. Danakonungs,
fædd 1706 og dáin 1782. í danskri
bók segir að hún hafi verið „hojt
elsket for sin godgörenhed". Það
er semsagt prinsessa en ekki
drottning sem séra Þórður hefur
hitt. Ætli heimili hennar hafi ekki
verið opið fyrir þá sem lítils máttu
sín? Hinn sérvitri íslenski klerkur
hefur sjálfsagt spurt það uppi og
gengið á lagið, nýtt sér hjarta-
gæsku konungsdótturinnar."
Ekki er hér rúm til að fylgja
þessu gullsaumaða fagra altaris-
klæði lengra, en ætlun Hannesar
biskups gekk eftir og það var sent
1796 tii dómkirkjunnar í Reykjavík
og þaðan gefið Þjóðminjasafni sem
fyrr segir 1908. „Þar með lauk
krókóttri ferð þess frá Kaupmanna-
höfn í uppsveitir Ámessýslu og
suður til Reykjavíkur." Og nú er
þetta klæði til sýnis í Bogasal Þjóð-
minjasafnsins ásamt öðrum þeim
gripum Skálholtskirkju sem enn
eru til og sagt er frá í Skálholtsbók-
inni nýju.
DAG ERU ÞAÐ
Sœvar Karl Olason
Bankastræti og Kringlunni: 13470 og 689988