Morgunblaðið - 16.04.1992, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRIL 1992
Afmæliskveðja:
Dr. phil. Guðrún P.
Helgadóttir fyrr-
verandi skólasljóri
Við íslendingar erum lánsöm
þjóð. Styrkur okkar og veikleikar,
örlögin öll, eru samofín í smæðinni,
víðáttunni og djúpum dali, berangri
og gjöfulum sjó, runnin erum við
saman af einni rót en þó marg-
þættri.
Einstaklingurinn má sín meir en
víða annars staðar, meira er á hvem
og einn lagt og því færri sem víkja
sér undan þeim mun betur hefur
okkur farnast. Þetta er saga okkar
hvort sem litið er til atvinnuvega
og verslunar, sjálfstæðisbaráttu,
menningar, félagsmála eða mennt-
unar.
Á páskadaginn næsta, 19. apríl,
verður einn af merkisbemm samtíð-
arinnar, dr. Guðrún P. Helgadóttir,
sjötug. Frá henni liggja ótal þræðir
út í þjóðlífíð allt, margir og ef til
vill flestir í gegnum Kvennaskólann
í Reykavík, en fjölmargir um
kennslu annars staðar, félagsstörf
og fræðiiðkanir. Traustust alls em
þó bönd ættar og ijölskyldu.
Frú Guðrún kom að Kvennaskól-
anum í Reykjavík árið 1955 á efri
ámm frk. Ragnheiðar Jónsdóttur,
þáverandi skólastjóra, og tók við af
henni árið 1959. Skólinn var þá í
ákafiega föstum skorðum og starf-
aði í óslitinni hefð mótaðri á löngum
starfsferli fyrirrennaranna, frú Þóru
Melsteð árin 1874-1906, Ingibjarg-
ar H. Bjarnason frá 1906 til 1941,
og frk. Rágnheiðar árin þar á eftir.
Kjölfesta þessarar hefðar var
miklar kröfur sem gerðar vom til
nemenda, í náminu fyrst og fremst
en einnig í allri framkomu og hegð-
un utan skóla sem innan. Hefðin
styrktist af því að jafnan var aðsókn
að skólanum miklu meiri en unnt
var að verða við og samkeppni um
skólavist hörð. \
Frú Guðrún var enginn eftirbátur
fyrirrennara sinna um kröfur og
metnað en setti strax sitt persónu-
lega mark á skólann, ekki síst með
kennslu sinni sem raunar var víð-
kunn áður en hún kom að kvenna-
skólanum. Sagt var að myndugleiki
hennar væri slíkur að hörðustu
ókriyttastrákar í Gagnfræðaskóla
Austurbæjar hefðu skolfíð á beinun-
um hvort sem þeir sátu eða stóðu
eins og hún vildi. Aðra valkosti voru
þeir sagðir ekki hafa haft. Sjálfur
fór ég ekki með öllu varhluta af
skjálftanum fyrsta ár mitt í Mennta-
skólanum í Reykjavík þar sem frú
Guðrún kenndi þá jafnframt starfi
sínu við kvennaskólann. Hitt var þó
meira um vert að nærfærni hennar
í meðferð móðurmálsins, næmleiki
á blæbrigði tungunnar og bók-
mennta og skipuleg framsetning,
urðu öllum sem nutu dijúgt vega-
nesti, hvar sem þeir nutu kennslu
hennar. Sérstakt einkenni kennslu
hennar var smekkvísin, hana vildi
hún kenna og tókst það jafnan þrátt
fyrir misjafnan þroska og næmi
lærisveina og meyja.
Kennsluskylda skólastjóra var
mikil á þessum árum og engin að-
stoð við skrifstofustörf hafði tíðkast
í kvennaskólanum. Til viðbótar
þessu fulla starfi beitti frú Guðrún
LOÐAHREINSUN
í REYKJAYÍK
VORIÐ 1992
Umráðamenn lóða í Reykjavík eru hvattir til að
flytja nú þegar af lóðum sínum allt er veldur
óþrifnaði og óprýði.
Til að auðvelda fólki að losna við rusl hafa verið
settir gámar á eftirtalda staði:
Ánanaust til móts við Mýrargötu.
Sléttuveg í Fossvogi.
Sævarhöfða til móts við Malbikunarstöð.
Gylfaflöt austan Gufunesvegar.
Jafnasel í Breiðholti.
Sérstakir hreinsunardagar verða laugardaginn
9. og 16. maí og verða ruslapokar afhentir í
hverfabækistöðvum gatnamálastjóra.
Eftir hreinsunardagana munu starfsmenn
Reykjavíkurborgar fara um hverfi borgarinnar og
hirða upp fyllta poka.
Rusl sem flutt er til eyðingar skal vera í umbúðum
eða bundið og hafa skal ábreiður yfir flutninga-
kössum.
Umráðamenn óskráðra og umhirðulausra
bílgarma, sem eru til óþrifnaðar á götum, bíla-
stæðum, lóðum og opnum svæðum í borginni eru
minntir á að fjarlægja þá hið fyrsta annars má
búast við, að þeir verði teknir til geymslu um tak-
markaðan tíma en síðan fluttir til eyðingar.
Gatnamálastjórinn í Reykjavík,
Hreinsunardeild.
sér fljótlega fyrir vikulegum gesta-
komum, skálda og uppeldisfræðinga
m.a. til 4. bekkjar og sat þtjár full-
ar helgar á vetri hvetjum sérstak-
lega með umsjónarkennurum og
ræddi hagi skjólstæðinganna í
tengslum við færslu einkunnabóka
hvers og eins. Þá birtist okkur kenn-
urum að samúð og mildi stóðu og
standa henni miklu nær en sú ímynd
sem hún beitti sjálfa sig hörðu til
að sýna á ytra borði þegar halda
þurfti nemendum að verki.
Frú Guðrún reyndist kennurum
sínum ekki síðri skólastjóri en nem-
endum sínum kennari. Hún lét sér
mjög annt um nýliða, studdi þá og
hvatti, áhugasöm um allt það er til
framfara horfði í kennsluefni og
kennsluháttum. Hún lét sér að sama
skapi hægt um breytingar á ýmsu
ytra formi og hvarf ekki frá gömlum
gildum fyrr en í fulla hnefana ef
því var að skipta. Henni var það
sérstaklega lagið að láta á sér finna
þegar henni þótti vel unnið hvor
heldur var um nemendur eða kenn-
ara að ræða en hitt fór heldur ekki
fram hjá neinum ef henni mislíkaði.
Frú Guðrún lagði hart að sér við
störf sín. Um leið og hún bætti við
ýmsum vinnufrekum nýmælum átti
hún fyrst skólastjóra kvennaskólans
fyrir þremur ungum sonum að sjá,
lengi vel sem ekkja. Löngu síðar
þegar við unnum saman að útgáfu
afmælisrits skólans á aldarafmæli
hans varð mér einnig Ijóst hvetja
alúð Guðrún hlýtur að hafa lagt við
undirbúning kennslu sinnar. Ekkert
var þá svo smátt sett á blað eða
sagt að ekki væru af hennar hálfu
þaulkannaðar heimildir, og mar-
gleitað staðfestingar á öllu sem til
álitamála gat talist. Tryggilega var
síðan' gengið frá að ekkert í orð-
alagi eða framsetningu gæti valdið
misskilningi. Þannig mun það alltaf
hafa verið einnig um kennslu henn-
ar. Þegar þess er enn fremur gætt
að á fyrstu skólastjóraárum sínum
gaf frú Guðrún einnig út tvær bóka
sinna um skáldkonur fyrri alda þá
verður starf hennar á þessum árum
einskis til jafnað annars en þrekvirk-
is. _
Árið 1964 kom í Ijós að frú Guð-
nín hafði þessi ár ekki gengið heil
til skógar heldur reyndist hún vera
með alvarlegan hjartagalla sem hún
fékk þó blessunarlega bót á í tví-
sýnni skurðaðgerð.
Nú hefði mátt ætla að eftir þetta
drægi frú Guðrún eitthvað saman
seglin en það var öðru nær. Vart
hafði hún náð heilsu á ný fyrr en
gámalt áhugamál hennar, Hrafns
saga Sveinbjarnasonar, greip hug
hennar og eftir eitt orlofsár og ann-
að í launalausu leyfi hafði hún lokið
doktorsprófi frá Somervilleháskó-
lanum f Oxford.
Afmæli:
Um þetta leyti eða upp úr 1966
komust byggingamál skólans mjög
á dagskrá en hús skólans frá 1909
var þá farið að há starfsemi hans
mjög tilfitinanlega. Á næstu árum
vann frú Guðrún þrotlaust starf við
að þoka því máli áleiðis ásamt for-
manni skólanefndar, fyrst frú Sig-
ríði Briem Thorsteinsson og síðar
frú Halldóru Einarsdóttur. Um skeið
tengdist byggingarmálið hugmynd-
um um að opna nýja námsleið við
skólann allt að stúdentsprófi og
varð um skeið af því hörð rimma,
„kvennaskólamálið", eins og það var
stundum kallað.
Frumvarp um það efni var fellt
á Alþingi 1970 og er óhætt að segja
að þau úrslit urðu frú Guðrúnu mik-
il vonbrigði enda hafði hún lagt í
málefnið mikinn tíma og erfiði. Því
nefni ég þetta að málið allt er gott
dæmi um það að hún gafst aldrei
upp þegar hagsmunir skólans voru
annars vegar. Smátt og smátt var
hindrunum rutt úr vegi fyrir því að
viðbótarbygging gæti risið á lóð
skólans. Frú Guðrún gekkst með
skólanefndinni fyrir glæsilegri 100
ára afmælishátíð árið 1974 með
útgáfu bókar um sögu skólans, viða-
mikilli sögusýningu og hátíðardag-
skrá í Dómkirkjunni.
Árið 1974 markaði einnig að öðru
leyti þáttaskil í sögu skólans því þá
voru sett lög um grunnskóla og
felldar niður forsendur 4. bekkjar
sem verið hafði stolt skólans með
vönduðu og eftirsóttu prófi sínu.
Þrátt fyrir ýmsa óvissu um framtíð-
ina fékk frú Guðrún því áorkað að
þá var, árið 1977, sett á stofn
tveggja ára uppeldisbraut. Með
hægðinni sveigði hún einnig af þeirri
braut að taka eingöngu stúlkur í
skólann. Jafnt og þétt vann hún að
Guðný Guðlaugsdóttir
frá Tryggvaskála
ítrekað hafa íslensk eldfjöll vald-
ið titringi í veröldinni. Kvenfólkið
okkar hefur einnig vakið titring,
bókmenntimar barmafullar af þess-
um elskum, heimsfegurðardrottn-
ingar hvar sem þær láta sjá sig og
svo hafa þær náttúrulega algerlega
stungið okkur körlunum í vasann
hér uppá Fróni. Forseti landsins er
kona sem og forseti þingsins og
forseti Hæstaréttar. Segja má að
ást eldfjallanna á veröldinni sé svo
mikil, að þau smám saman séu að
færa landið um allan heiminn til
austurs og vesturs. Þetta er einmitt
í stíl við kvenfólkið, sem fyrir löngu
er búið að heilla alla veröldina upp-
úr skónum og ekki við öðru að
búast en að eldfjöllin taki þær sér
til fyrirmyndar.
Yndislegt er að standa í skjóli
þessara elskna, það hafa allir reynt,
því öll erum við fædd af konum.
Ástúðin, umhyggjan og glaðyærðin
geislar af þeim í stíl við fegurðina,
sem eins og ég sagði áðan er löngu
búin að leggja veröldina og landið
að fótum sér. Ein þessara kvenna
er áttræð í dag, móðir skólabróður
míns og félaga og sýslungi föður
míns. Fædd og uppalin þar sem
Heklu ber hæst við himin og göfug
eins og kvenhetja stigin beint úr
Njálu.
Minningamar koma uppi hug-
ann. Heill bekkur þyrpist útí skóla-
portið í Barnaskóla Austurbæjar og
allt svæðið logar í stórfiskaleik.
Allt í einu er hrópað: „Ég er hætt-
ur.“ Barnaskarinn dettur í dúna-
logn. Aðalstórfískurinn hættur,
hvað er nú að? „Ef Sigurgeir er
ekki með, þá er ég hættur." Allir
líta til mín og ég helli mér í leik-
inn. „Blessaður segðu henni
mömmu að þú hafír verið með, þá
fæ ég að fara á skíði um helgina,"
hvíslar másandi stórfiskurinn að
mér, þegar leiknum er lokið.
Önnur minning. Dyrabjallan
hringir og allur krakkaskarinn er
rokinn útí bakarí. Sá fyrsti fær
stærsta snúðinn og ég haltra á eft-
ir. „Hvað, fékkst þú engan snúð?“
segir stórfískurinn, sem ryður sér
braut gegnum krakkaskarann með
besta snúðinn, enda fljótastur að
hlaupa. „Heyrðu, taktu bara minn,
en elskan mín segðu henni mömmu
frá því, hún er nefnilega alltaf að
tala um þig, þá fæ ég að fara fyrr
i sveitina í vor í sauðburðinn."
Þetta vakandi auga, sem ég naut
svo ríkulegá, dvelur nú á Sólvangi
því að skólinn eignaðist ýmis lista-
verk og nýbyggingin tók að rísa á
baklóð skólans. Hvert spor á þessum
tíma mátti heita spurning um líf eða
dauða fyrir skólann því að nógir
úrtölumenn voru þeirrar skoðunar á
þessum árum að hann hefði gegnt
hlutverki sínu og ætti að leggja
hann niður við hentugt tækifæri.
Árið 1979 má segja að ögur-
stundin rynni upp þegar hætt var
að taka við nemendum úr 6. bekk
grunnskólans en stofnsettar brautir
á framhaldsskólastigi, tvær tveggja
ára brautir og með harðfylgi frú
Guðrúnar ein braut til stúdents-
prófs, menntabraut, sem hún vildi
svo kalla en allar voru brautirnar á
uppeldissviði.
Veturinn 1980-81 var nýbygg-
ingin tekin í notkun og vorið eftir,
1982, útskrifaði frú Guðrún fyrstu
stúdentana um leið og hún kvaddi
skólann, albúinn átaka við nýja
tíma.
Ég fullyrði a leitun mun nokkurr-
ar annarrar manneskju sem stýrt
hefði jafnfarsællega til hafnar og
frú Guðrún gerði skóla sínum. Þar
fór saman lipurð og festa, metnaður
og ósérhlífni sem skólinn með nem-
endum sínum og kennurum stendur
í ævarandi þakkarskuld við.
Frú Guðrún hefur nú um tíu ára
skeið getað helgað sig hugðarefnum
sínum og ijölskyldu sem sannarlega
var stundum smátt skammtaður
tími hennar af skólans hálfu. Nú
gafst henni loks tími til að ganga
frá útgáfu sinni á Hrafns sögu
Sveinbjarnarsonar með þeim athug-
unum sem doktorsritgerð hennar
byggðist á. Hún hefur ritað ævisögu
föður síns, Helga Ingvarssonar
læknis, af þeirri ræktarsemi sem
einkennir öll hennar samskipti við
fólk langt út fyrir raðir ljölskyldunn-
ar. Ljóð setur hún saman sér tii
gamans og félagsmálum sinnir hún,
þótt eitthvað sé það ef til vill minna
nú en áður, enda mun það seint
spyijast til frú Guðrúnar að hún
skorist undan að ljá því lið eftir
mætti sínum sem til reisnar og
menningarauka horfir.
Þessi fáu orð um' merka starf-
sævi eru afmæliskveðja undirritaðs
og skólans sem við gættum saman
um skeið. Heillaóskir flytjum við
þér, frú Guðrún, og eiginmanni þín-
um, Jóhanni Gunnari Stefánssyni,
og vonum að þið megið lengi enn
njóta samvistanna hvort við annað
og við njóta áfram vináttu ykkar
af friðarstóli.
Aðalsteinn Eiríksson.
Þau hjónin Guðrún Pálína Helga-
dóttir og Jóhann Gunnar Stefáns-
som munu taka á móti gestum í
Átthagasal Hótels Sögu á páskadag
19. apríl milli kl. 17. og 19.
í Hafnarfirði, og ég sendi þessar
línur frá Landspítalanum. Svona
eru örlögin, það stendur enginn
lengur en hann er studdur. Allt
mitt líf hef ég helgað þjóðlegum
fræðum og þó einkum ættfræði.
Ég vona að enginn lái mér það, að
ég sérstaklega hef lagt mig eftir
ættum þessa velgjörðarfólks míns,
enda upprunnið af svipuðum slóðum
og foreldrar minir.
Á þessum merkisdegi í lífi henn-
ar Guðnýjar minnar sendi ég þær
heitustu heillakveðjur sem mér er
unnt og vona að hún eigi eftir að
taka mörg dansspor eins og frægt
var í Tryggvaskála.
Sigurgeir Þorgrímsson.