Morgunblaðið - 10.06.1992, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JÚNÍ 1992
41
Að gera út á sjón-
deildarhringimi
eftir Rögnvald
Hannesson
Nýlega barst mér í hendur grein
eftir Kristin Péturson fyrrv. alþing-
ismann. Tilefni greinarinnar var
frétt af morgunverðarfundi Félags
viðskiptafræðinga og hagfræðinga,
þar sem ég var einn frummælenda.
Hafið það verið ætlun Kristins
að beina umræðunni um fiskveiði-
stjórnun inn á betri brautir, eins
og ráða má af ýmsum ummælum
hans, þá hefur sú tilraun mistekizt.
Hann hefur fátt nýtt til málanna
að leggja, og þó minna nýtilegt.
Höfuðkenningar hans eru þijár. (1)
Það er neikvætt samband milli
stærðar hrygningarstofns og nýlið-
unar. (2) Ekki er hægt að byggja
upp fiskistofna með því að draga
úr sókn í þá. (3) Sala aflakvóta
varðar við lög og þýðir sviptingu
atvinnuréttinda.
Hvers vegna er
fiskveiðistjórnun nauðsynleg?
Tökum fyrst fyrir kenningar (1)
og (2). Ekki er nóg með, að þessar
kenningar séu rangar, heldur
mundu þær engan veginn þýða, að
ekki þyrfti að stjórna fiskveiðum
til að ná hámarks afrakstri, þó rétt-
ar væru. Höfuðástæða þess, að fisk-
veiðum verður að stjórna, er sú, að
fiskistofnar eru sameiginleg auð-
lind. Þeir, sem hagnýta slíka auð-
lind, eru að vissu marki að veiða
hver frá öðrum. Hugsum okkur, að
þorskurinn komi einhvers staðar
utan af hafínu á ári hveiju og að
þetta endurtaki sig alltaf, enda þótt
við skiljum ekki kvikindi eftir, þeg-
ar vertíðinni lýkur. Væri skynsam-
legt að leyfa ótakmarkaðan aðgang
að veiðum við þessar aðstæður?
Nei, það væri alls ekki skynsam-
legt. Fisk, sem Pétur tekur í dag,
gæti Páll tekið á morgun. Þó bætt
sé við í flotann togara, sem gæti
veitt 100 tonn á ári, ef nóg væri
til af físki, þá eykst ekki aflinn um
100 tonn; afli hinna togaranna, sem
fyrir voru, rýrnar, og það verður
að draga þá rýrnun frá til að finna
hreinan viðbótarafla togarans, sem
bætt var við. Þetta er einföld og
augljós afleiðing þess, að aflinn,
sem hægt er að taka, er takmarkað-
ur.
Um það mætti væntanlega deila,
hve stór aflinn gæti orðið; það er
vel þekkt staðreynd, að stærð fiski-
stofna er erfítt að meta. Það þýðir
hins vegar ekki, að stærð fiski-
stofna sé ótakmörkuð. Að láta sem
svo sé og ekki þurfí að takmarka
fjölda fiskiskipa umfram það, sem
gerizt af sjálfu sér, er vissulega að
gera út á sjóndeildarhringinn, svo
notað sé orðalag Kristins. Afleið-
ingarnar eru vel þekktar. Þátttakan
í veiðunum yrði það mikil, að afla-
verðmæti á skip hrykki rétt til að
greiða kostnað þess, og gæti orðið
minni. Frá þjóðhagslegu sjónarmiði
er gallinn við þetta fyrirkomulag
sá, að aflaverðmæti viðbótarskips
er mun minna en kostnaðurinn við
skipið og hugsanlega neikvætt,
verðmætum er sóað í óþörf físki-
skip.
Rögnvaldur Hannesson
„Hver er svo munurinn
á landbúnaði og sjávar-
útvegi í þessu sam-
bandi? Einhver kann að
svara því til, að bóndinn
sái en fiskimaðurinn
hirði bara afrakstur
náttúrunnar. En þetta á
ekki við um afréttar-
löndin, og fiskimiðin
eiga það einmitt sam-
eiginlegt með afréttar-
löndunum, að afrakstur
þeirra er takmarkaður
miðað við getuna til að
hagnýta hann.“
Uppbygging stofna og nýliðun
Hugsanlegt samband stærðar
hrygningarstofns og fjölda nýliða
þýðir það eitt, að taka verður tillit
til þess þegar ákvörðun er tekin um
hæfilegan ársafla. Ef þetta sam-
band er neikvætt á einhveiju
ákveðnu bili, ætti sókn að vera
meiri og veiðistofn minni en ella.
Þetta samband hefur hins vegar
enga afgerandi þýðingu fyrir það,
hvort takmarka eigi afla og sókn
eða ekki. Ragnar Árnason prófessor
hefur þegar gagnrýnt skilmerkilega
röksemdir Kristins um samband
hrygningarstofns og nýliðunar.
Sömuleiðis hefur hann bent á þá
vel þekktu staðreynd, að byggja
má upp fiskistofna með því að
lækka dánartölu físka, þannig að
þeir komist nær þeim aldri, sem
gefur hámarksþyngd.
Það má að sjálfsögðu deila um,
hversu langt eigi að ganga í að
byggja stofnana upp. Bæði eru þau
sambönd, sem hafa áhrif á upp-
bygginguna, ekki að fullu þekkt,
og eins er hinn efnahagslegi ávinn-
ingur af uppbyggingu stofna óviss.
Þetta dregur ekkert úr nauðsyn
þess að hafa stjórn á veiðum og
afla, en gerir hins vegar ákvarðan-
ir um hæfilegan hámarksafla að
meira álitamáli en ef öll sambönd
væru þekkt með fullri vissu.
Sala aflakvóta og
atvinnuréttíndi
Þá er komið að þriðju kenning-
unni. Kristinn kallar sölu aflakvóta
sölu á atvinnuréttindum. Slík at-
vinnuréttindi ganga reyndar kaup-
um og sölum í landbúnaði til dæm-
is. Enginn getur farið að stunda
búskap nema hann kaupi éða leigi
jörð. Bændur reka ekki einu sinni
búfé í afréttarlönd hvers annars
nema eftir samkomulagi. Ég á ekki
von á, að Kristinn mæli með því,
að þessu skipulagi verði breytt; að
menn til dæmis fari að bijóta land
undir kálgarð í landi annarra, eða
jafnvel taka upp kartöflur nágrann-
ans. Svo langt ná varla hin fijálsu
atvinnuréttindi í hugarheimi Krist-
ins. Hver er svo munurinn á land-
búnaði og sjávarútvegi í þessu sam-
bandi? Einhver kann að svara því
til, að bóndinn sái en fískimaðurinn
hirði bara afrakstur náttúrunnar.
En þetta á ekki við um afréttarlönd-
in, og fiskimiðin eiga það einmitt
sameiginlegt með afréttarlöndun-
um, að afrakstur þeirra er takmark-
aður miðað við getuna til að hag-
nýta hann.
Það, sem er kannski ólíkast með
fiskimiðunum og afréttarlöndunum
er, að við erum allskostar óvön að
líta á nýtingarrétt af fískimiðum
sem einkaeign. Fiskimiðin hafa
hingað til verið opin öllum sem vildu
og dug höfðu til að sækja þangað
björg í bú. Þetta fyrirkomulag veld-
ur sóun og eyðileggingu, þegar
tækni og kunnátta til að hagnýta
fiskimiðin fer fram úr ákveðnu
marki. Þegar svo er komið, verða
menn að leita að nýju skipulagi, sem
gæti komið í veg fyrir eyðileggingu
og ofnotkun. Út frá þeirri reynslu,
sem við höfum við mismunandi
efnahagsskipulagi, virðist ljóst, að
slíkt skipulag verði að byggja á ein-
hvers konar einkarétti til afnota
fískimiðanna. Við, sem höfum gerzt
talsmenn sölu aflakvóta eða ann-
arra slíkra aðgerða, höfum litið á
þetta sem þátt í þjóðarsátt um físk-
veiðistefnuna; fáum útvöldum, sem
bezt kunna til verka, er úthlutaður
einkaréttur til nýtingar fiskimið-
anna um lengri eða skemmri tíma
til að tryggja sem bezta hagnýt-
ingu, gegn því að þeir skili einhveij-
um hluta af arðinum í hinn sameig-
inlega sjóð landsmanna, sem stend-
ur straum af útgjöldum hins opin-
bera til sameiginlegra þarfa.
Skilningsleysi á
skipulagsbreytingum
Það er náttúrlega ekkert undar-
legt, að nýskipan eins og einkarétt-
ur til að hagnýta fiskimið, sem fram
að þessu hafa verið öllum opin, skuli
valda töluverðum deilum. Mörgum
finnst slíkt óréttlátt, og hafa ekki
skilning á nauðsyn hins nýja skipu-
lags til að trygga sem mesta verð-
mætasköpun í þjóðarbúinu. Úr því
að ég tók bújarðir til samanburðar,
þá er kannski ekki úr vegi að nefna
dæmi úr landbúnaði, sem er að
nokkru leyti hliðstætt hinni svo-
nefndu einkavæðingu fískimiðanna
við Island. I hinum fyrrverandi Sov-
étríkjum hafa verið gerðar tilraunir
til að selja land til einkaaðila, í því
skyni að auka framleiðslu á land-
búnaðarafurðum. Þetta hefur geng-
ið misjafnlega vel, af ástæðum sem
ekki eru með öllu ólíkar hugmyndum
Kristins Péturssonar og ýmissa ann-
arra um atvinnuréttindi í fískveið-
um. Eftir herferð Stalíns á þriðja
áratugnum, var einkaeign á landi
afnumin í Sovétríkjunum. Tvær
kynslóðir fólks voru síðan aldar upp
í Sovétríkjunum í þeirri trú, að
einkaeign á landi væri einn af
höfuðókostum skipulags, sem
byggði á arðráni manns á manni
og dæmt væri tii að hrynja fyrr eða
síðar. Ýmsir þeir, sem keypt hafa
land eftir að markaðsbúskapur og
kapíalismi hófu innreið sína í hin
fyrrverandi Sovétríki, hafa lent í
þeim erfiðleikum, að verkalýður á
samyrkjubúum hefur alls engan
skilning á réttmæti slíks skipulags,
en lítur á það sem stuld á sameigin-
legri auðlind og ógnun við atvinnu-
réttindi sín. Hinn 13. maí sl. birti
brezka blaðið „Financial Times“
greinarflokk um efnahagshorfurnar
í Rússlandi. Þar var viðtal við einn
af hinum nýju einkabændum þar í
landi. Hann plægði og sáði gras-
fræi, og nú beita samyrkjubændur
kúm sínum á Iand hans, sem þeir
líta á sem sameiginlega auðlind.
Skilti með textanum „Einkaeign"
hafa í tvígang verið rifín niður og
eyðilögð. Hann ætlar samt ekki að
gefast upp og hefur leigt sér vopn-
aða lögregluverði, sem nú eru til
sölu eins og margt annað í hinum
fyrrverandi Sovétríkjum, til að gæta
landsins. Einnig var sagt frá konu,
sem keypti land, og lenti í enn meiri
erfiðleikum. Eftir að hún hafði
byggt yfír sig og keypt nauðsynleg
áhöld, var brenndur ofan af henni
bærinn.
Enda þótt vinnubrögð Kristins
Péturssonar og skoðanabræðra
hans eigi ekkert skylt við aðgerðir
hinna rússnesku samyrkjubænda,
er skilningsleysið á nauðsyn __ nýs
skipulags þeim sameiginlegt. Áhrif
þeirra á efnahagsframvinduna gætu
í báðum tilvikum orðið ill og afdrifa-
rík.
Höfundur er prófessor við Versl-
unarháskóla Noregs í Björgvin.
Nýtt fm
SENSODYNE
SENSODYNE TANNKREMIÐ NÚ EINNIG
FÁANLEGT I HANDHÆGUM PUMPUM.
SEARCH TANNBORÐINN - MIKLU BREIÐARI
EN ÞRÁÐUR. STÆRRA YFIRBORÐ NÆR
BETUR TIL TANNSÝKLU OG FÆÐULEIFA
OG FER BETUR MEÐ TANNHOLDIÐ.
KBVHMIlA
Hörgatúni 2, Garöabæ
Sími 40719
Orugg festing
Helstu söluaðilar BMF á íslandi:
Höf uðborgars væðið:
Húsasmiðjan hf., Reykjavfk.
Húsasmiðjan hf., Hafnarfirði.
Vesturland:
Akur hf., Akranesi.
Kaupf. Borgfiröinga, Borgamesi.
Skipavlk hf., Stykkishólmi.
Vestfirðir:
Pensillinn hf„ Isafiröi.
Norðurland vestra:
Kaupf. V-Húnvetninga, Hvammsanga.
Kaupf. Húnvetninga, Blönduósi.
Kaupf. Skagfirðinga, Sauðárkróki.
Norðurland eystra:
KEA byggingavörudeild, Lónsbakka, Akureyri.
Torgið hf„ Siglufirði.
Kaupf. Þingeyinga, Húsavlk.
Austurland:
Kaupf. Héraðsbúa, Egilsstöðum.
Kaupf. Fram, Neskaupstað.
K.A.S.K. Höfn, Homafirði.
Suðurland:
Kaupf. Rangæinga, Hvolsvelli.
Höfn-Þrlhymingur, Hellu.
S.G. búðin, Selfossi.
Húsey, Vetmannaeyjum.
Suðurnes:
Jám & skip, Keflavlk.