Morgunblaðið - 04.12.1992, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. DESEMBER 1992
Minnispunktar vegna með-
ferðar áfengis- og ann-
arra ví muefnasj úklinga
eftir Tómas Helgason
ogÞórarin Tyrfingsson
1. Faglegt mat okkar er, að ekki
megi skerða meðferðaraðstöðu
SAÁ og vímuefnaskorar geðdeildar
Landspítalans frá því sem nú er.
2. Á árinu 1992 (til 10. nóvember)
komu 1.865 sjúklingar til afeitrunar
og meðferðar á sjúkrahúsið Vog eða
í vímuefnaskor geðdeildar Land-
spítalans.
3. Rúmlega 80% þessara sjúklinga
komu ekki nema einu sinni til
sjúkrahúsdvalar. Aðeins 2% sjúkl-
inganna komu oftar en þrisvar á
árinu.
4. Þeir, sem leita aðstoðar, eru
mjög veikir og hafa flestir verið
lengi veikir.
5. I sérstakri rannsókn, sem nú er
unnið að, kemur fram, að um 75%
sjúklinganna hafa aðrar geðtruflan-
ir jafnframt, alvarlegastar meðal
þeirra sem koma á geðdeildina.
Aðeins þriðjungur sjúklinganna
hefur leitað afeitrunar fimm sinnum
eða oftar á ævinni og aðeins 10%
hafa farið í lengri meðferð fimm
sinnum eða oftar.
6. Bráðabirgðarannsóknir benda til
að góður árangur hafi náðst af
meðferðinni, bæði hvað varðar
áfengis- og aðra vímuefnaneyslu
og til að koma í veg fyrir aðra sjúk-
dóma og ótímabær dauðsföll vegna
drykkjusýki.
Meðferðarmöguleikar
Á stofnunum, sem hafa starfs-
leyfi heilbrigðisráðherra, eru um
280 rúm ætluð áfengis- og öðrum
vímuefnasjúklingum sérstaklega til
umönnunar og meðferðar. Til
afeitrunar og eiginlegrar meðferðar
eru þó ekki nema 151 rúm á stofn-
unum SÁÁ og á geðdeild Landspít-
alans. Meðferðarrúmin hjá SÁÁ eru
120 og skiptast á milli þriggja
staða, 60 eru að Vogi til afeitrunar
og skammtímameðferðar í allt að
tíu daga, að Staðarfelli eru 30 rúm
og í Vík 30, sem ætluð eru til lengri
meðferðar og endurhæfíngar, sem
stendur í fjórar vikur að meðaltali.
Á geðdeild Landspítalans eru sam-
tals 31 rúm, 15 í byggingu deildar-
innar á Landspítalalóðinni til afeitr-
unar og skammtímameðferðar og
16 rúm að Vífilsstöðum til lengri
meðferðar og endurhæfíngar, sem
stendur í 3-6 vikur. Framhaldsmeð-
ferð eftir aféitrun eða lengri með-
ferð fer fram í göngudeildum.
Stundum er reynt að framkvæma
alla meðferðina í göngudeild, en
slíkt krefst góðra féiagslegra að-
stæðna, sem fæstir sjúklinganna
hafa.
Meðferð er tvenns konar, annars
vegar afeitrun í 10 daga eða skem-
ur, hins vegar lengri skipuleg með-
ferð í 4-8 vikur. Sú meðferð bygg-
ist hjá SÁÁ á fræðslu og hópvinnu
með læknum og áfengisráðgjöfum
og beinist að alkóhólismanum eða
vímuefnamisnotkuninni og fer fram
að Vík og Staðarfelli.
Á síðastliðnu hausti var gerð sú
breyting á skipulagi meðferðar geð-
deildarinnar, að þeir sjúklingar, sem
P legrand * rqflagnaefni
tenglar, rofar o.fl.
afsláttur
r»;
-i
í;$
Hj
íli
Ú ;
Vfk
t'f
rtlf
tm
&
i
tf
i
ii
i
r
i
r
i
i
•Tilboflið gilclir úl (lesember!
afsláttur
BOSCH
Halogen kastarar og luktir
Lýsum upp í skammdeginu - lýsum upp fyrir jólin!
BRÆÐURNIR
- — — — — — — — — —
Lágmúla 8-9. Sími 38820
—
„Þeir sem hafa leitað
meðferðar hjá SÁÁ og
á áfengismeðferðar-
deildum Landspítalans
eru mikið veikir bæði
af alkóhólisma og öðr-
um geðsjúkdómum.“
strax óska lengri meðferðar, eru
teknir beint inn á Vífílsstaðadeild-
ina. Jafnframt þessari breytingu
var meðferðarforminu þar breytt
og lögð aukin áhersla á hópvinnu
og fræðslu, auk einstaklingsbund-
innar meðferðar geðlækna og sál-
fræðinga með eða án geðlyfja, að
svo miklu leyti sem þörf krefur
vegna annarra geðtruflana sjúkl-
inganna. Síðan þessi breyting var
gerð, hefur aðsókn að deildinni stór-
aukist og nýting hennar verið tæp
140% það sem af er þessu ári, þ.e.
á deildinni hafa að jafnaði dvalið
22 sjúklingar á hverjum degi í stað
16, sem gert er ráð fyrir. Áður
höfðu allir sjúklingar komið fyrst í
afeitrun á deildina sem er staðsett
á Landspítala. Hún þjónar nú
bráðainnlögnum fyrir þá, sem mest
eru veikir vegna vímuefnanotkunar
og annarra geðsjúkdóma, og þeim
sem jafnframt eru líkamlega veikir.
Auk áðumefndra 31 meðferðar-
rúms á geðdeild Landspítalans hef-
ur gæsluvistarhælið í Gunnarsholti
verið rekið sem hluti deildarinnar
fyrir sjúklinga, sem hafa þurft á
að halda langtímavist í vímuefna-
lausu umhverfí. Þar eiga að vera
rúm fyrir 30 manns, en undanfarin
tæp tvö ár hefur ekki verið hægt
að hafa þar nema 24-26 vegna við-
gerða á húsakosti, sem staðið hafa
yfír.
Á geðdeild Landspítalans fer
fram kennsla og þjálfun heilbrigðis-
starfsmanna sem gerir sérstakar
og meiri kröfur til tíma og þekking-
ar starfsfólksins.
Um langt árabil hefur verið tölu-
verð samvinna á milli stofnana SÁÁ
og geðdeildar Landspítalans, sem
hefur farið vaxandi á síðustu ámm.
Jafnframt hefur skapast nokkur
verkaskipting á milli deildanna.
Stofnanir SAÁ hafa lagt höfuð-
áherslu á meðferð vegna vímuefna-
notkunarinnar, en geðdeildin hefur
lagt jafna áherslu á meðferð vegna
vímuefnanotkunar og meðferð ann-
arra geðtruflana, sem sjúklingar
hafa verið haldnir.
Fjöldi sjúklinga og fjöldi koma
í afeitrun og meðferð
Vegna tilmæla, sem komu fram
á fundi okkar með fjárlaganefnd
Alþingis, höfum við athugað sér-
staklega hve margir hafa komið í
meðferð á ámnum 1991 og 1992
og hve oft hver sjúklingur hefur
komið í meðferð. Samtals leituðu
1.852 sjúklingar meðferðar í 2.466
skipti á árinu 1991 og 1.865 sjúk-
lingar í 2.364 skipti á yfírstandandi
ári. Samtals leituðu 3.145 sjúkling-
ar meðferðar í 4.850 skipti á ámn-
um 1991 og 1992.
Vogur Landspítali
1 t Fjöldi dvala 1763 621
■ 1 1 1343 372
J 2 153 75
3 25 19
4 6 9
5 2 0
6 1 1
Fjöldi sjúkl. 1530 476
Sjúklingaíjöldi sem komið hefur til
afeitrunar og/eða lengri meðferðar
á sjúkrahúsið Vog eða dvalardeildir
vímuefnaskorar geðdeildar Land-
spítalans á árinu 1992, skipt eftir
fjölda dvala.
Þórarinn Tyrfingsson
Af 1.725 sjúklingum, sem komu
aðeins einu sinni eða tvisvar á árinu
1991, hafa aðeins 286 komið aftur
innan eins árs til afeitmnar eða
meðferðar.
Einn háttvirtra nefndarmanna
sagðist hafa heyrt, að einhver hafí
komið 21 sinni í meðferð á þessu
ári. Við höfum engan fundið, sem
leitað hefur meðferðar á geðdeild
Landspítalans eða sjúkrastöðvum
SÁÁ, sem komið hefur svo oft í
meðferð á þessu ári. Jafnvel þótt
einhver hefði komið svo oft, hefði
það ekki verið merki um neins kon-
ar misnotkun á meðferðaraðstöð-
unni, heldur um hversu alvarlega
veikur viðkomandi maður sé og að
ekki hafí tekist að ráða bót á tmfl-
unum hans. Á töflu 1 sést, að lang-
flestir sjúklinganna hafa komið að-
eins einu sinni. Enginn hefur komið
oftar en sex sinnum á hvort sjúkra-
húsið um sig. Vilji svo ólíklega til
að það hafí verið sami maðiír, sem
kom sex sinnum á bæði sjúkrahús-
in, er mesti hugsanlegi komufjöldi
tólf skipti á árinu.
Endurteknar innlagnir sjúklinga
em merki um hversu alvarlega þeir
eru veikir og að ekki hafí tekist að
lækna þá eða að þeir hafí veikst
aftur. Þessir sjúklingar þurfa því á
frekari aðstoð að halda, en ekki
refsingu eða útilokun frá meðferð.
Gildir ‘einu hvort um er að ræða
sjúklinga með alkóhólisma, krabba-
mein eða hjartasjúkdóma af völdum
reykinga, gigt eða afleiðingar um-
ferðarslysa vegna ógætilegs akst-
urs. Þeir þarfnast meiri og betri
meðferðar, sem ekki fæst nema
með auknum framlögum til rann-
sókna og þróunar, en ekki útilokun-
ar frá meðferð eins og verða mundi,
ef loka þyrfti meðferðardeildinni að
Vífílsstöðum ogeinni af meðferðar-
stofnunum SÁÁ.
Rannsókn á áfengis-
sjúklingum, sem leitað hafa
meðferðar á geðdeild
Landspítalans eða
sjúkrahúsinu Vogi
Þær bráðabirgðaathuganir, sem
farið hafa fram á árangri af með-
ferð vegna alkóhólisma og vímu-
efnamisnotkunar hér á landi, benda
til, að árangur sé ekki lakari en
annars staðar gerist bestur. Hins
vegar hefur ekki gefíst tækifæri
fyrr en á þessu ári til að hefja kerf-
isbundna hlutlausa rannsókn á
árangri meðferðar. Sú rannsókn,
sem nú er unnið að, hefur aðallega
þríþættan tilgang:
1. Rannsókn á drykkjuvenjum alkó-
hólista og áhrifum þeirra á hvenær
leitað er meðferðar og tengsl
drykkjuvenja við árangur meðferð-
ar.
2. Rannsókn á hvaða aðrar geð-
greiningar en vímuefnafíkn sjúkl-
ingamir hafa.
3. Þýðingu annarra geðgreininga
fyrir árangur meðferðar.
Til þátttöku í rannsókninni var
boðið um 120 sjúklingum, sem fyrst
komu á árinu á afeitrunardeild geð-
deildarinnar, og jafnmörgum sem
fyrst komu á meðferðardeildina að
Vífilsstöðum. Á sjúkrahús SÁÁ að
Vogi var tekið úrtak eftir slembi-
tölum þar til náð var álíka miklum
fjölda sjúklinga. Þetta úrták, sem
er nálægt ‘/6 hluta sjúklinganna,
sem komu á sjúkrahúsið á tímabil-
inu, á að sýna nokkuð rétta mynd
af hópnum, sem þangað kom.
í þessari rannsókn fengust einnig
upplýsingar frá sjúklingum um hve
Tómas Helgason
oft á ævinni þeir hefðu farið í afeitr-
un eða skylda meðferð, 10 daga eða
skemur, og hve oft þeir hefðu farið
í lengri meðferð, í 3-6 vikur.
Tæp 10% þessara 360 sjúklinga
voru að koma í fyrsta sinn á ævinni,
en tæp 18% hafa leitað afeitrunar
tíu sinnum eða oftar. Sjúklingar,
sem eru að koma í 1.-3. sinn til
afeitrunar, telja sig hafa fundið til
fyrstu einkenna áfengissýkinnar að
meðaltáli 12-13 árum fyrir komuna
á þessu ári. Helmingur alls sjúkl-
ingahópsins telur sig hafa átt við
áfengissýki að stríða í meira en 15
ár. A hinn bóginn kom í ljós, að tæp
40% sjúklinganna hafa aldrei farið
í lengri meðferð (3-4 vikur), og
aðeins 10% hafa farið fímm sinnum
eða oftar í slíka meðferð.
Rúmlega 75% sjúklinganna hafa
eða hafa haft aðrar geðtruflanir auk
alkóhólismans, alvarlegastar hjá
sjúklingum sem komu á aðra hvora
deild vímuefnaskorar geðdeildar
Landspítalans. Innan við tvö pró-
sent sjúklinganna höfðu eingöngu
notað önnur vímuefni en áfengi.
Lokaorð
Af því sem hér hefur verið sagt
ætti að vera ljóst, að þeir sem hafa
leitað meðferðar hjá SÁÁ og á
áfengismeðferðardeildum Landspít-
alans eru mikið veikir bæði af alkó-
hólisma og öðrum geðsjúkdómum.
Flestir eru búnir að hafa einkenni
um alkóhólisma í mörg ár áður en
þeir koma í afeitrun eða lengri
meðferð. Meiri hluti sjúklinganna
kemur aðeins til afeitrunar og
skammtímameðferðar, sem er lífs-
nauðsynleg, en í mörgum tilvikum
ófullnægjandi til að ná bata. í þeim
hópi, sem leita oftar meðferðar, eru
margir með aðrar alvarlegar geð-
truflanir sem þurfa á umfangsmik-
illi geðlæknisaðstoð að halda, auk
meðferðar vegna fíknarinnar.
Tæp 40% þeirra, sem komu til
afeitrunar og/eða í lengri meðferð
á fyrri hluta þessa á'rs, höfðu aldrei
farið í lengri meðferð, 3-6 vikna,
vegna alkóhólisma. Þetta bendir til
að skortur sé á slíkri meðferðarað-
stöðu. Aðeins 10% sjúklinganna
höfðu farið oftar en fjórum sinnum
í slíka meðferð á ævinni. Það bend-
ir til gagnsemi meðferðarinnar
og/eða þess, að þeir sem ekki nái
bata fljótlega, komist ekki til frek-
ari meðferðar.
Af framanskráðu ætti að vera
ljóst, að síst eru of mörg rúm til
meðferðar alkóhólista og annarra
vímuefnasjúklinga á landinu, og að
meiri hluti þeirra er jafnframt með
aðra geðkvilla. Verði meðferðarað-
staðan minnkuð, eykst álagið á
aðra og dýrári þjónustuþætti, fjöldi
„geðfatlaðra í reiðileysi" eykst og
lífslíkur sjúklinganna minnka.
í greinargerð stjórnarnefndar
Ríkisspítalanna til íjárlaganefndar
Alþingis segir, að á fundi nefndar-
innar með heilbrigðisráðherra þann
29. október 1992 hafi komið fram,
að ekkert faglegt mat liggi til
grundvallar fyrirhuguðum breyt-
ingum á þjónustu við vímuefna-
sjúklinga. Það er hins vegar faglegt
mat okkar á grundvelli áratuga
reynslu og þess sem hér hefur ver-
ið sagt, að ekki beri að ráðast í
þessar breytingar.
Tómas Helgason er prófessor og
forstöðulæknir geðdeildar
Landspítalans, ogÞórarinn
Tyrfingsson er formaður SÁÁ og
yfirlæknir sjúkrahúss SÁÁ að
Vogi.